5 oplossingen (en ja, óók rekeningrijden) voor het fileprobleem

De crisis is voorbij en het afgelopen jaar stapelden de filemeldingen zich weer op, tot grote frustratie van het beroepsgoederenvervoer. Het nieuwe asfalt slibtal dicht. Dus wat nu? Forum zet5 mogelijke oplossingen op een rij. Spoiler-alert: kunnen we echt niet meer zonder rekeningrijden?

Evofenedex en TLN, ondernemersorganisaties op het gebied van transport en logistiek, maakten onlangs bekend dat vertragingen op de weg de sector in 2017 1,3 miljard euro kostten. Volgens onderzoeksbureau Panteia is dat 3 procent meer dan het jaar ervoor. De reflex is om meer wegen aan te leggen of om bestaande wegen te verbreden. En hoewel daar soms wat voor valt te zeggen, is dat geen oplossing. Asfalt trekt verkeer aan, volgens deskundigen.

Al in 2015 zei toenmalig minister van Infrastructuur Schulz van Haegen in Forum dat er nog maar weinig ruimte is voor meer asfalt en dat gezocht moet worden naar slimmere oplossingen. Toch worden met regelmaat van de klok nieuwe projecten aangekondigd door Den Haag. ‘Er zijn ook andere structurele oplossingen voor het verkorten van files’, zegt Hubert Andela, directeur van brancheorganisatie Koninklijk Nederlands Vervoer(KNV). Deze oplossingen bijvoorbeeld:

#1

Wegen en auto’s slimmer maken

Voormalig verkeersminister Schultz van Haegen wilde de minister van slim vervoer worden om de doorstroming op de Nederlandse snelwegen te verbeteren. Dat zei ze drie jaar geleden in een interview met Forum. Maar ondernemers merken er nog niet veel van. ‘Echte innovaties zijn uitgebleven’, zegt Anne Griffioen, beleidsadviseur wegtransport van evofenedex. ‘En die hebben we hard nodig. Betere doorstroming geeft transport immers meer betrouwbaarheid. Het zou ook mooi zijn om slim rijden te stimuleren zodat Nederlandse bedrijven daar overal ter wereld de techniek voor kunnen leveren.’

‘Echte innovaties op de weg zijn uitgebleven’

Maar of zelfrijdende auto’s nou echt het fileprobleem gaan oplossen, daar wordt verschillend over gedacht. Carlo van de Weijer, smart mobility expert, zegt bijvoorbeeld in De Ingenieur dat zelfrijdende auto’s mensen juist eerder verleiden om de auto te nemen – files worden een stuk minder erg, want opeens kun je wél werken (of iets anders leuks doen…) onderweg. Maar misschien wordt een auto delen wél een stuk makkelijker als die zelf onderweg passagiers kan ophalen. Wie zal het zeggen? Het is in elk geval het uitzoeken waard.

#2

Onderhoud, want wat valt er nog veel te doen

Doe nu eens wat aan onderhoud, zeggen de Nederlandse transportorganisaties. De opgave is enorm, dat benadrukt ook de minister van Infrastructuur Van Nieuwenhuizen. In het novembernummer van The Next Generation Infra, een vakblad voor de infrasector, zegt zij dat er naar schatting 350 miljard euro nodig is voor vervanging en onderhoud.

Anne Griffioen maakt zich zorgen of dat wel haalbare kaart is met een budget van 5 miljard per jaar. ‘Er is wel 100 miljoen per jaar bijgekomen vanaf volgend jaar, maar daar red je het niet mee.’

Niet alleen het geld is een probleem, ook de enorme hoeveelheid werk en logistiek die het vergt, is een bottleneck. ‘Hoe ga je bijvoorbeeld 4.500 bruggen bijna tegelijk vervangen?’, vraagt Griffioen (evofenedex) zich af. ‘Kun je dat goed plannen? En hoe ga je dat doen als de hele bouwsector lijdt onder personeelsgebrek. Daarnaast is er nog niet voldoende kennis en expertise voor duurzaam bouwen, dat is ook iets wat het kabinet wil. Het werk wordt complexer voor weg- en waterbouwers en het moet tegelijkertijd.’ Minister Van Nieuwenhuizen wil komend jaar al voor 2 miljard euro doorschuiven naar de toekomst omdat er geen plannen zijn waar het beschikbare geld aan uitgegeven kan worden.

‘Moet de file dan nog erger worden voordat we naar paardenmiddelen willen grijpen?’

#3

Ga carpoolen

Heel normaal in grote Amerikaanse steden zoals Los Angeles: carpoolen, het liefst in busjes (vanpoolen). Daar heeft de gemeente een programma opgezet voor werknemers die in de stad werken, maar geen zin hebben om zelf uren in de file te staan. ‘Met 1.300 vanpools halen we elke week zo’n 6.000 auto’s van de weg op elke werkdag’, staat online te lezen. Werkgevers die carpoolen betalen, krijgen belastingvoordelen. In Nederland is carpoolen nooit echt populair geworden. In de jaren negentig deed het toenmalige ministerie van Verkeer en Waterstaat een dappere poging met de leus ‘vul die lege stoelen, ga poolen.’ Maar tevergeefs: automobilisten zitten in de spits in 88 procent van de gevallen nog altijd alleen in de auto. Bert van Wee, hoogleraar Transportbeleid aan de TU Delft, ziet carpoolen in Nederland dan ook niet van de grond komen. ‘In Los Angeles was de nood groter – in de jaren tachtig slibden de wegen helemaal dicht. En mensen hebben ook geen alternatieven zoals trein of fiets.’ Om praktische redenen gaan Nederlanders maar niet aan het carpoolen: wie niet alleen reist, levert een groot stuk flexibiliteit in. Ziek kind ophalen, even die ene klus afmaken, of een halve dag thuiswerken: dat kan niet als je afhankelijk bent van een ander. Wie niet wil autorijden, pakt hier makkelijk de trein of de fiets.’ Bovendien, legt Van Wee uit, vinden mensen korte files ook niet zo erg. Althans: niet erger dan bij een vreemde in de auto stappen.
Moet de file dan nog erger worden voordat we naar paardenmiddelen willen grijpen? ‘We zitten nu op het fileniveau van vlak voor de crisis’, zegt Van Wee. ‘Als je 10 jaar geleden tegen mensen had gezegd dat de files nu nog zo zouden zijn, zou iedereen ervoor getekend hebben.’ Maar het kan natuurlijk nog een stuk erger worden. En wie weet waartoe Nederlanders dan in staat zijn. ‘Een sense of urgency heb je nodig voordat er draagvlak ontstaat voor impopulaire mogelijkheden.’

#4

Het spoor is ook een weg

Wie van de weg af wil, denkt als alternatief voor vrachtverkeer al gauw aan het spoor. ‘Voor specifieke goederen is het spoor geschikter’, legt Hubert Andela, directeur van vervoerdersbrancheorganisatie KNV, uit. ‘Vooral voor grote of zware lading en voor goederen die over langere afstanden vervoerd moeten worden. Maar dan zou het wel fijn zijn als de tarieven voor gebruik van het spoor concurrerend worden met de weg’, zegt hij. ‘Die tarieven worden doorberekend door ProRail, maar eigenlijk is het de overheid die bepaalt hoe hoog ze mogen zijn. De leidraad is dat ze ‘redelijk’ moeten zijn, maar dat kun je verschillend interpreteren.’

‘investeringenin het spoor worden als verzoek omons betere marges te bezorgen. Dat hoor je nooit als er een snelweg wordt gerenoveerd’

Sinds begin dit jaar heeft Andela het spoorgoederenvervoer bij zijn pakket gekregen en hij verbaast zich nog af en toe de manier van denken bij de ministeries. ‘Als de sector aandacht vraagt voor investeringen in goederentransport over het spoor wordt dat gezien als verzoek om de spoorvervoerder betere marges te bezorgen. Dat hoor je nooit als er een snelweg wordt gerenoveerd of een beveiligde parkeerplaats voor vrachtauto’swordt aangelegd. Investeren in het spoor doe je niet om een vervoerder te helpen, maar om de Nederlandse economie sterk te houden. Het is van economisch belang dat onze havens goederen efficiënt kunnen afvoeren en de industrie bereikt kan worden voor grondstoffenaanvoer en productenafvoer.’

Andela is blij dat Tata Steel in IJmuiden en het Amsterdamse Havenbedrijf een brandbrief stuurden naar minister Van Nieuwenhuizen van Infrastructuur. Zij maken zich zorgen om de verbouwing van het station Amsterdam CS. Daardoor verdwijnt een spoor dat door het goederentransport als doorgaande route wordt gebruikt. Goederentransport moet straks vaker tussen de reizigerstreinen door. ‘Ik vind het vooral plezierig, omdat deze brief illustreert dat wij niet alleen voor onze eigen achterban pleiten, maar voor spoorvervoer uit economische noodzaak.’

Zou rekeningrijden dan toch een oplossing kunnen zijn?

#5

Rekeningrijden

‘Wij zijn héél erg voor rekeningrijden.’ Griffioen (evofenedex) zegt het alsof de handels- en productiebedrijven niet kunnen wachten. Ze zien het als de enige weg vooruit. ‘De cijfers uit onderzoeken naar een spitsheffing liegen er niet om: een afname van het verkeer van 25 procent is mogelijk.’

Volgens de ondernemersvereniging van verladers zijn alle andere mogelijkheden om het goederentransport te spreiden inmiddels wel benut. ‘Vrachtverkeer is de afgelopen jaren met programma’s als Beter Benutten al gelijkmatig gespreid. Daar kun je weinig meer in verschuiven. Wat ‘s nachts kan, gaat al ‘s nachts. Als al het verkeer beter wordt gespreid, gaat de betrouwbaarheid van het wegtransport omhoog en de kosten omlaag omdat chauffeurs minder lang onderweg zijn.’

‘met beter benutten van wegen zijn we wel klaar: wat ‘s nachts vervoerd kan worden, gaat al ‘s nachts’

Volgens Griffioen is een kilometerheffing ook aantrekkelijk voor de overheid, vooral als er – gestimuleerd door het klimaatbeleid – meer elektrisch vervoer komt. ‘Natuurlijk loopt de overheid diesel- en benzineaccijnzen mis. Een kilometerheffing is dan een heel eerlijke manier om te betalen voor het gebruik van wegen.’
Natuurlijk zitten er ook nadelen aan zo’n systeem, zegt Bert van Wee. Het kost namelijk veel geld. ‘De meest pessimistische schatting gaat uit van 10 miljard per jaar.’ En mobiliteit kan ook te duur worden. ‘De snelwegen liggen er natuurlijk niet voor niks’, zegt Van Wee. ‘Die hoeven echt niet leeg te raken. Maar als je het goed en gefaseerd invoert, scheelt het enorm veel files.’ Het is bovendien de enige echte mogelijkheid. ‘Natuurlijk helpen fietssnelpaden, onderhoud en betere ruimtelijke planning wel mee. Maar niet voldoende.’

Wees een heer (of dame) in het verkeer – helpt dat een beetje?Goed verkeersgedrag leidt tot betere doorstroming en minder files. Toch? Markus van Tol, woordvoerder bij ANWB, twijfelt eraan. ‘Het is lastig te onderzoeken in hoeverre rijgedrag nou leidt tot files. Over het algemeen storen onze leden zich aan onnodig links rijden, te vroeg of te laat invoegen, het negeren van het inhaalverbod door vrachtwagens en het gebruik van mobiele telefoons. Er mist alleen een rechtstreeks verband met files.’ De grote moot van files ontstaat toch door hoge verkeersintensiteit, benadrukt Van Tol. ‘Laten we zeggen dat 15 procent van de files ontstaat door een ongeluk. Daar zit wellicht een factor gedrag in. Maar meer is het dan ook niet.’ Automobilisten ervaren dat trouwens anders. Uit een onderzoekje van De Verkeersonderneming onder zo’n 1.200 automobilisten blijkt dat meer dan de helft van alle respondenten vindt dat ‘slecht rijgedrag’ de grootste veroorzaker is van files. Grootste factor: ‘de gereden snelheid afstemmen op de snelheid van het overige verkeer.’