'Ik kan niet zomaar mijn biezen pakken'

De zaken zien er grimmig uit voor de Russische economie. Voor Nederlandse ondernemers die er gevestigd zijn, is het zacht gezegd een uitdaging. ‘We gaan dit uitzitten.’

Toen Ivar Koop, mede-eigenaar van bouwbedrijf Stroymoda in Moskou en St Petersburg, deze kerstvakantie ging skiën in Frankrijk realiseerde hij zich pas hoe diep Rusland eigenlijk in recessie is. ‘Ik liep Intermarché binnen, zo’n grote, mooie Franse supermarkt’, vertelt Koop, met zijn bedrijf verantwoordelijk voor kantoorinterieurs. ‘En ik werd bijna misselijk. Ik dacht: waar woon ik zelf in godsnaam? Het is zeker een stuk armoediger geworden dan toen ik begin jaren negentig als avonturier naar St Petersburg trok. De schappen zijn leeg, het geld is op.’

Die schappen missen bijvoorbeeld groenten en fruit uit de Europese Unie door de boycot. Maar dat is niet het enige probleem dat het land teistert. Miljoenen Russen sloegen eind vorig jaar massaal aan het hamsteren. Grote televisies, wasmachines, alles waar maar snel de laatste roebels ingestopt kunnen worden. Want door de dalende olieprijs en de westerse sancties maakte de munt in het staartje van 2014 een vrije val.

Eind jaren negentig bevond Rusland, dat net uit oorlog met Tsjetsjenië kwam, zich in een vergelijkbare crisis. Veel ondernemers zagen hun omzet verdampen toen de roebel in korte tijd ineen stortte als gevolg van onder meer de Aziatische crisis. Maar, zegt Koop, er is één belangrijk verschil met vandaag. ‘Toen was er internationaal veel meer sympathie voor Rusland. Nu, vooral door de sancties, kan de overheid geen geld meer lenen tegen fatsoenlijke rentes. Wanneer Moskou politiek geen andere koers gaat varen en het westen doorgaat met sancties, ben ik bang dat deze crisis weleens van een heel andere orde kan zijn.’

Ellende op de Krim
Dat terwijl de aannemer net het gevoel had dat het de goede kant op ging met de Russische economie. ‘Je merkte dat stabiliteit intrad en dat mensen meer vertrouwen kregen in de toekomst. Toen begon de ellende op de Krim. Op dat moment zag je de twijfel komen bij mensen, ook na dreigementen uit het westen. Veel projecten gingen op slot of werden afgeblazen. We zouden bijvoorbeeld bezig gaan met een bedrijf uit Denemarken. Maar na alle sancties van de Russen kwamen ze niet.’

‘In Rusland is sprake van een perfect storm: zowel om economische, politieke en emotionele redenen is het nu lastig zakendoen’, zegt Jeroen Ketting, oprichter en directeur van The Lighthouse Group, een adviesbureau dat vanuit Moskou buitenlandse bedrijven bijstaat die de Russische markt op willen. ‘De devaluatie van de roebel is al eind 2013 in gang gezet. In politiek opzicht spelen de sancties naar aanleiding van het conflict met Oekraïne, en in emotioneel opzicht de ramp met de MH17. Bedrijven willen hun vingers niet aan Rusland branden.’

Zwarte lijst
Politieke onrust en ondernemen: het is heel simpel, zegt Koop. ‘Als bouwbedrijf zijn we heel erg gebaat bij rustige politieke omstandigheden. Voor de financiële crisis van 2008 had ik constant dertig à veertig projecten lopen. Nu zijn dat er vier à vijf. Maar…’ De ondernemer twijfelt even en proeft zijn woorden. ‘Het voelt soms raar om zaken te doen in een land dat wordt gezien als de vijand, dat dictatoriale neigingen krijgt. Niet dat mensen me dat verwijten, maar het is meer een gevoel.’

Toch is 2014 niet voor alle ondernemers een slecht jaar geweest, vertelt Norbert Gooren van verhuisbedrijf Triple A Movers in St Petersburg. De Brabander nam in 2006 een vestiging over van een ander Nederlands verhuisbedrijf in Moskou en maakte er zijn eigen bloeiende zaak van. ‘Ik heb zo vorig jaar twintig procent meer omzet gedraaid dan in het jaar daarvoor. Als de crisis uitbreekt, verhuizen als eerste de expats. En daar helpt mijn bedrijf ze mee. Op de lange termijn is dat natuurlijk niet goed, want ze komen niet meer hierheen.’

Volgens Ketting hangen de gevolgen van de crisis in Rusland voor Nederlandse bedrijven af van de sector af waarin ze actief zijn. ‘Bedrijven die in kaas, andere levensmiddelen en bloembollen handelen, hebben het moeilijk. Grote bedrijven schuiven hun investeringsplannen op de lange baan. Olie- en gasbedrijven, en toeleveranciers in de industrie voelen zich nog wel comfortabel. Rusland wil zelfvoorzienend worden en zal op die terreinen investeringen blijven doen.’

Wel merkt Ketting dat er minder nieuwkomers op de Russische markt zijn. ‘Maar het is niet zo dat de bedrijven die hier al actief zijn, hun boeltje oppakken. Al is het maar omdat het sluiten van je bedrijf in Rusland moeilijker is dan het openen.’

Nieuwe kansen
Zorgen om de toekomst heeft Gooren inderdaad, maar vertrekken? Absoluut niet, zegt de Brabantse verhuizer. Gewoon een kwestie van nieuwe kansen en mogelijkheden ontdekken. ‘Kijk, de Nederlandse ondernemers die ik ken, zijn allemaal op de bonnefooi naar Rusland gegaan. Voor het avontuur, de liefde of omdat ze mooie kansen zagen. Dan pak je echt niet zomaar je biezen. Het scheelt dat ik veel zaken afreken in euro’s. Ik heb mijn personeel een bonus kunnen geven eind vorig jaar. En als ik zelf boodschappen ga doen, loop ik echt niet met een telraam door de winkel.’

Over de politieke situatie van het land praat hij niet meer met zijn werknemers. Russen zijn eenzijdig geïnformeerd, net als Europeanen, zegt Gooren. En vaak wordt er naar Amerika gewezen als schuldige. ‘Maar toen MH17 neerstortte, leefde iedereen ontzettend mee met de Nederlanders hier.’ Die ervaring deelt Koop. ‘De Russen zijn blij dat er nog Nederlanders zijn. Soms wel uit opportunisme hoor, misschien willen hun kinderen nog in het buitenland studeren.’

En wat natuurlijk ondernemer eigen is, is je aanpassen aan de situatie en accepteren dat het nu even minder gaat. Menno van Leeuwen is eigenaar van Flower Power, dat van Nederlandse bloemen en planten kant-en-klare stukken maakt voor in hotels en kantoorpanden. Ook hij kan zich de roebelcrisis nog goed herinneren. Een redelijk zwarte bladzijde in zijn ondernemerscarrière. ‘Ik ben begonnen met een groothandel in bloemen en had op een gegeven moment voor het uitbreken van de crisis nog meer dan 100.000 euro in roebels uitstaan in krediet’, vertelt hij. Ik werd ‘s ochtends wakker, mijn geld was niks meer waard en veel bedrijven waren verdwenen. Maar we zijn gewoon verder gegaan.’

Gewoon doorgaan
Dat is ook het credo voor deze crisis: gewoon doorgaan. De budgetten van zijn klanten blijven soms hetzelfde, ze krijgen er alleen wat minder bloemen voor, zegt hij lachend. ‘Ik stop gewoon wat meer stoffen bloemen in een boeket, of wat houten takken. Dat wordt wel gewaardeerd.’ En ook de sancties kregen een vrolijk kleurtje bij zijn klanten. ‘Voor een groot bedrijf moest ik veertien kerstbomen leveren. Toen heb ik 2.500 kerstballen gemaakt van leuke stofjes in de vorm van bijvoorbeeld appels en bananen. Ook dat vonden ze leuk.’

Ook aan het adviesbureau van Ketting gaat de crisis niet ongemerkt voorbij. ‘Wij zijn zelf 20 tot 30 procent omzet misgelopen vorig jaar, maar we kunnen het verlies van Nederlandse klanten compenseren met andere klanten. Vroeger was 80 procent van onze omzet afkomstig van Nederlandse bedrijven, nu is dat de helft. Russische supermarkten wijken door de sancties uit naar Braziliaanse en Zuid-Afrikaanse toeleveranciers, en dat zijn ook onze klanten.’ Ketting merkt dat de Russen het op prijs stellen dat Nederlandse bedrijven blijven. ‘Als ik een stuk Old Amsterdam uit Nederland voor ze meeneem, krijg ik een grote glimlach terug. Hollandse kaas is, dankzij de sancties, het nieuwe goud hier.’ Zeker als andere buitenlandse concurrenten afhaken, ontstaan mogelijkheden voor Nederlandse bedrijven, denkt hij. ‘Alhoewel die ook wel de neiging hebben om het braafste jongetje van de klas te zijn.’

Ondanks al het optimisme maken de ondernemers zich wel zorgen. De feestdagen zijn geweest, de Russen hebben snel voor de echte klap hun geld omgezet in spullen en het einde is nog lang niet in zicht. ‘Mijn instelling is: we gaan dit uitzitten. Bovendien, het is niet alsof ik kan vluchten. Mijn kantoor en huis zijn mijn eigendom’, zegt van Leeuwen. Ook Koop begint moe te worden, maar wil van teruggaan weinig weten. ‘Terug naar Nederland gaan? Nee hoor, mijn bedrijf zit hier’, lacht hij vrolijk. ‘Bovendien: ik ben verliefd op dit land geworden.’ N