Mariëtte Hamer: 'Grensoverschrijdend gedrag moet uitzondering worden'

Mariëtte Hamer heeft drie jaar om een cultuur­verandering teweeg te brengen op het gebied van seksueel grensoverschrijdend gedrag en seksueel geweld. Ook bij bedrijven. ‘Ik wil dat ceo’s trots zijn dat ze zorgen voor een veilige werkcultuur.

Waarom heeft u hier ‘ja’ tegen gezegd?

‘Eerlijk gezegd keek ik helemaal niet op van de onthullingen van BOOS over misstanden bij The Voice. Ik was ook bij de SER al heel lang bezig met emancipatie, diversiteit en het vrouwenquotum. Dus dan weet je wat er speelt. Voor mij was het daarom logisch hier ‘ja’ op te zeggen. Ook omdat ik een innerlijke drive heb om ervoor te zorgen dat we beter met elkaar omgaan.’

‘Het was overigens overweldigend wat er na mijn benoeming gebeurde. De telefoon stond vanaf dag één niet stil en de mails bleven komen: van mensen die willen helpen, mensen die hun ervaringen willen delen en mensen die om hulp vroegen. We begonnen echt met het gevoel: ‘Oh, hier is veel te doen’.’

Maakt het uit dat een vrouw de regeringscommissaris ongewenst gedrag is?

‘Oei, dat is een gewetensvraag. Ik denk dat het voor sommige slachtoffers gemakkelijker is. Ze durven mij te benaderen. Aan de bestuurstafels maakt het niks uit, want die weet ik wel te vinden. Er werd nadrukkelijk gezocht naar ‘iemand met een stevige staat van dienst die ook bewezen heeft om te kunnen doorpakken.’ Dat ben ik.’
‘Natuurlijk is er zeker ook een rol voor mannen. Wij zijn heel nadrukkelijk op zoek naar ambassadeurs die samen met ons een stem en gezicht gaan geven aan die cultuurverandering. En als je bijvoorbeeld een bedrijfssector hebt waar van oudsher weinig tot geen vrouwen werken, dan willen we júist dat mannen daar het verhaal vertellen.’  

‘Ik denk dat iedereen zich echt te pletter is geschrokken’

Bij uw aantreden was er veel aandacht voor ongewenst gedrag. Hoe zorgt u dat die aandacht niet verslapt?

‘Het valt mij juist op dat de aandacht blijft. De voorbeelden blijven maar in het nieuws komen. Vorige week hadden we een politicus, een Leidse hoogleraar, een politiebondvoorzitter. Ik zie dat niet als incidenten, maar als teken dat er structureel aandacht is vanuit de journalistiek, maar ook vanuit de politiek. Het leeft ontzettend in de samenleving. Wij proberen bloot te leggen dat het een structureel probleem is. Eén op de twee vrouwen en één op de vijf mannen krijgt in haar of zijn leven te maken met fysiek seksueel grensoverschrijdend gedrag, dan moet het bijna wel overal gebeuren.’

Dat zijn schokkende getallen. Hoe reageert het bedrijfsleven daarop?

‘Heel veel bedrijven bespreken dit met ons. Ik denk dat iedereen zich echt te pletter is geschrokken. Het bewustzijn is toegenomen, maar als je vraagt naar wat er aan actie is ondernomen, dan staan we nog aan het begin. Ik ben in april begonnen, en sociale partners hebben nadrukkelijk aangegeven om te helpen. Ik zie dat bedrijven er echt over nadenken. Aan de ene kant omdat ze oprecht niet willen dat ongewenst gedrag voorkomt bij hen op de werkvloer. Aan de andere kant zie ik ook de angst dat je als werkgever negatief in het nieuws kunt komen als je zelf een melding niet goed afhandelt.’
‘Het is me tegengevallen hoe weinig vertrouwenspersonen er nog zijn. Veel bedrijven zijn nu aan het kijken of ze zo iemand binnen de gelederen hebben. Als ze er al zijn, dan moeten ze ook kijken of de mensen op die functie gekwalificeerd zijn, dat ze goed opgeleid zijn en dat het een onafhankelijke positie binnen het bedrijf is. Ik zie dat nog veel bedrijven met die aanpak worstelen.’

Dus als alle bedrijven een vertrouwenspersoon hebben is het opgelost? Nee toch?

‘Nee, want zo’n vertrouwenspersoon kan ook tot de conclusie komen dat hij of zij niet het eindstation is. Misschien moet de melding naar een klachtencommissie of verder worden onderzocht. Werkgevers zie ik worstelen met de vraag: wat moet ik precies doen? Een onderzoek instellen of kiezen voor mediation? We kijken nu of we een handleiding of handreiking moeten opstellen over hoe je met dit soort situaties kunt omgaan als er een melding ligt.’ Hamer valt even stil. Dan: ‘Eigenlijk is het me tegengevallen dat we op dat punt niet verder zijn in dit land.’

Waar had u dan op gehoopt? Het is voor veel – vooral – mannen misschien ook nog wennen waar de grens ligt.

‘Dat hoorde ik in het begin heel vaak inderdaad. Degenen die nog met die vraag worstelen, kun je in twee groepen indelen. Zij die echt willen leren en zij die dwarsliggen. Kijk, ik ken mannen die echt twijfelen: wanneer kan ik nou wel of niet wat zeggen. Soms is het bijna aandoenlijk. Zelf had ik op Prinsjesdag een mooie jurk aan en iemand hier bij OCW gaf mij daar een compliment voor. Later hoorde ik dat diegene dacht dat hij een blunder had begaan, omdat hij mevrouw Hamer een complimentje had gegeven. Dát vind ik oprechte twijfel. Maar ik ken er ook genoeg die het echt wel weten en de boel gewoon bewust willen compliceren door te doen alsof ze het niet weten.’
‘We moeten gewoon respectvol met elkaar omgaan. Zo simpel is het. En dat gaat natuurlijk over veel meer dan een compliment. Het gaat over ongewenste aanrakingen en over verkrachting, over denigrerende opmerkingen en belediging. Daarom willen we ambassadeurs uit verschillende sectoren die hierover het gesprek aangaan. Het gaat om maatwerk. Ik kan me voorstellen dat je het gesprek op een andere manier begint als je in de bouwkeet staat, dan wanneer je voor twintig verpleegkundigen staat. Maar uiteindelijk kom je op hetzelfde gesprek uit.’

‘Zeg niet: bij ons gebeurt dit niet’

Hebt u praktische tips voor ondernemers die aan een veiliger werkcultuur willen werken?

‘Vooral dat er aandacht voor het bestrijden van ongewenst gedrag moet zijn.’ Met nadruk: ‘Vanuit de top. Die moet dit serieus nemen en niet zeggen ‘bij ons gebeurt het niet’. De cijfers wijzen uit dat dat niet kan kloppen. Juist als je focust op een veilige werkcultuur, durven werknemers zich op het moment dat het nodig is uit te spreken.’
‘Spreek elkaar aan als je grensoverschrijdend gedrag ziet. Dat kun je beter direct doen en als het nog in ‘de opmerkingensfeer’ zit, dan wanneer het meer dan dat is geworden. En ten derde: bereid je voor op als het toch misgaat.’
‘Wat ik ondernemers op het hart wil drukken is: kijk wat het jezelf en je bedrijf oplevert. Een veilige werkcultuur levert je namelijk iets op. Net als diversiteit. Het zorgt ervoor dat je werknemers zich prettiger voelen en dan over het algemeen ook beter functioneren.’
‘Maak grensoverschrijdend gedrag bespreekbaar. We waren onlangs met een groep jongeren bij een theatervoorstelling waar aan de hand van scènes over ongewenst gedrag werd gediscussieerd. Waarom zou je dat ook niet met je personeel doen? Iedereen vindt het toch een beetje griezelig en ongemakkelijk. Er wordt snel lacherig over gedaan want tja, het gaat ook over seks. Maar we krijgen er allemaal mee te maken. Práát er dus over. Dat willen je medewerkers ook. Zodra je erover begint, hebben je mensen allemaal voorbeelden. Ze zíjn er mee bezig, ze hebben er vragen over. Kan ik dit nog wel, kan ik dat nog wel? Negeer dat niet. Zoek een manier waarop je dat gesprek in je bedrijf kunt starten.’

Minister Karien van Gennip heeft de sociale partners in de Stichting van de Arbeid gevraagd om een programmatische aanpak op dit thema. De sociale partners nemen hiermee verantwoordelijkheid voor het tegengaan van seksueel overschrijdend gedrag en seksueel geweld. De aanpak wordt februari 2023 gepresenteerd. 

Drie jaar lang bent u het boegbeeld. Wanneer is die periode een succes?

‘Tevreden ben ik als we een samenleving hebben waarin we elkaars grenzen respecteren. Kijk, dat er nooit meer een geval zal zijn van seksueel grensoverschrijdend gedrag, verwacht ik niet. Maar het moet de uitzondering worden, niet de regel. Onze ambitie voor de komende drie jaar is dat we de basis op orde hebben. En dan bedoel ik dat de preventie op school goed is geregeld, de slachtofferhulp op orde is en de politie vat heeft op wat ze moeten doen. En dat er een stevige basis is van vertrouwenspersonen, gedragscodes en klachtenprocedures. Je verandert in zo’n korte tijd niet de patronen die er eeuwenlang zijn ingeslepen, maar laten we het onderwerp ongewenst gedrag bespreekbaar maken en houden in onze verenigingen, aan de keukentafel, op televisie en ook op de werkvloer en aan de bestuurstafels. Bij bedrijven hoop ik hetzelfde te zien als de stappen die we met de SER hebben gezet met het vrouwenquotum. Daar kwam opeens ook een versnelling en waren – de mannelijke – ceo’s trots om te kunnen melden: ik heb meer vrouwen aangesteld, of wij zijn er mee bezig. Zo moet dit ook gaan, dat je trots bent als ceo dat je voor die veilige werkcultuur zorgt.’

Wie is Mariëtte HamerMariëtte Hamer (64) werd geboren in Amsterdam. Na de lerarenopleiding, studeerde ze algemene taalwetenschappen aan de UvA. Begin jaren 80 was ze oprichter en voorzitter van de Landelijke Studentenvakbond. In 1995 werd ze lid van het PvdA-partijbestuur. Van 1998 tot 2014 zat ze in de Tweede Kamer, van 2008 tot 2010 als fractievoorzitter. Van 2014 tot februari van dit jaar was ze voorzitter van de SER. Ze werd daarna benoemd tot onafhankelijk regeringscommissaris seksueel grensoverschrijdend gedrag en seksueel geweld. Aanleiding voor haar driejarige aanstelling waren onder meer de onthullingen van het programma BOOS over misstanden bij de tv-show The Voice of Holland. 

Op de hoogte blijven van onze beste artikelen? Schrijf je dan gratis in voor onze nieuwsbrief