Na stikstof kwam PFAS… nu ligt de bouw helemaal stil

Baggeraars, bouwondernemers, grondverzet, loonwerkers, hoveniers: ze luiden de noodklok. Sinds geen bedrijf nog zand of slib durft te verplaatsen uit angst voor PFAS, liggen projecten stil. Na de stikstof- worden deze ondernemers nu ook getroffen door de PFAS-crisis. ‘Ik ben bijna failliet.’

In het regionale dagblad De Stentor kijkt een inwoonster van het Overijsselse dorp Wijhe hulpeloos in de camera. Op de achtergrond het begin van een bouwproject: de uitbreiding van haar keuken. De werkzaamheden liggen helemaal stil. Reden: niemand wil de uitgegraven grond vervoeren. Misschien, niemand weet het zeker, zit er wel PFAS in de uit te graven grond.

Uhm, PFAS? Chemische stoffen die in brandblusschuim zitten, gebruikt worden bij het maken van anti-aanbakpannen, in verzinkingsbaden en bij tal van andere chemische processen. En eenmaal uitgestoten in het milieu zijn zenogal hardnekkig.

PFAS is een groep chemische stoffen – PFOS, PFOA en GenX – die op veel plekken in de bodem wordt aangetroffen en waarvan sinds een aantal jaren wordt vermoed dat ze kankerverwekkend kan zijn. PFAS is dus iets anders dan PAS, het Programma Aanpak Stikstof. Sinds 2012 onderzoekt het Expertisecentrum PFAS de risico’s van de stof voor de volksgezondheid. Het Rijk wil voorkomen dat met PFAS vervuilde grond of baggerspecie wordt gebruikt.

Beluister hier een radiofragment van een interview met Gerben Zijlstra van Cumela Nederland over de problemen met PFAS: ‘Grondbedrijvensector vreest een miljoenenstrop en duizenden ontslagen’

PFAS niet in kaart gebracht

Tot 1 oktober gold nog een zogenoemde overgangsperiode waarin transport en gebruik van grond en slib werd toegestaand met een oude analyse zonder aanvullend PFAS-onderzoek. Nu maglicht vervuilde grond of baggerspecie onder voorwaarden wel gebruikt worden, bijvoorbeeld om bouwterreinen te verhogen of als meststof, maar alleen op plekken waar de PFAS-waarde niet lager is dan het extra, aangevoerde materiaal. Logisch, want anders vervuil je de grond. De moeilijkheid is alleen dat je nu niet kunt vaststellen waar geschikte terreinen zijn en voor welke lading grond of baggerslib die geschikt zijn. Bodemkaarten geven geen PFAS-waarden aan en dus moeten mogelijk bestemmingslocaties ook getest worden. Voor brancheorganisatie Cumela is dat een reden om te pleiten voor het zo snel mogelijk aanpassen van bodemkaarten.

als je met een gore-tex jas aan een grondmonster neemt is je monster al te verontreinigd door afgewaaide gore-tex deeltjes

Bagger- en bouwprojecten vallen stil

Een complicatie is dat heel veel dagelijkse producten wel een beetje PFAS bevatten: (regen)kleding, eten, keukengerei, brandblusschuim, zonnebrandcrème, om er maar een paar te noemen. Het is de afgelopen decennia via transport, afvalverwerking en afvalwater in de omgeving gekomen. Maar nu heeft de overheid een tijdelijke grenswaarde opgesteld voor grond- en slibtransport (er mag dus niet meer dan de door de overheid bepaalde hoeveel PFAS in grond of slib voorkomen) die zo laag is, dat als iemand die een grondmonster neemt een Gore-Tex jas aanheeft, het monster al te verontreinigd kan zijn met afgewaaide Gore-Tex-deeltjes voor een goede analyse. Resultaat: bijna niemand wil meer de verantwoordelijkheid nemen voor baggerwerken of grondtransport. Er zijn hoveniersbedrijven die zelfs geen vijver meer in een tuintje willen graven.

‘het werk ligt al maanden stil, ik ben bijna failliet’

Het probleem is natuurlijk veel groter dan dat er geen vijvertjes meer gegraven worden. Waterschappen stellen baggerwerkzaamheden uit en bedrijven die daarvan leven, staat het water aan de lippen. Voor een bedrijf als Pruim Baggertechniek uit Kuinre dreigt bijvoorbeeld het einde. ‘Het werk ligt al maanden stil’, zegt eigenaar Gerard Pruim al in de regionale krant. ‘De sloten raken verstopt en ik ben bijna failliet.’ Dan zijn er nog aannemers die bouwprojecten stilleggen als een fundering gegraven moet worden, want waar kunnen ze met de afgegraven grond heen? Baggerspecie wordt niet meer als bemesting over landbouwgebied uitgereden en ophogingen van bouwgrond voor huizen en wegen worden ook uitgesteld.

PFOA, PFOS, GENX hoe zit dat?De afkorting PFAS staat voor poly- en perfluoralkylstoffen, fluorverbindingen als PFOS, PFOA en GenX die op verschillende manieren in het leefmilieu terecht kunnen komen en daar vrijwel niet afbreken. Dit zijn door de mens gemaakte stoffen die van nature niet in het milieu voorkomen. Ze vallen in Nederland onder de Zeer Zorgwekkende Stoffen, net als creosoot, formaldehyde en asbest. PFAS zijn in veel producten toegepast. Daardoor, en door emissies en incidenten, zijn deze stoffen in het milieu terechtgekomen en zitten nu onder andere in de bodem, in bagger en in het oppervlaktewater.
Bron: RIVM

Deze crisis was niet nodig

Dit had niet zo’n drama hoeven worden, zegt Martin de Leeuw, coördinator grond en milieu bij Harthoorn Vlissingen. Het bedrijf voert diverse vormen van grondwerk uit, transporteert grond en heeft ook een grondbank voor inname, opslag, bewerken en uitgave van grond. ‘Staatssecretaris Van Veldhoven overviel de bedrijfstakken op 8 juli met een zogenoemd tijdelijk handelingskader met regels rond het transport en hergebruik van grond en baggerspecie. Iedereen begon zich namelijk af te vragen wat na 1 oktober nog kon en mocht’, kijkt hij terug op een onzekere zomer.‘Bijna niemand had dat handelingskader aan zien komen, het werd niet goed gecommuniceerd en de regels gingen per direct in. Op dat moment was er in Nederland maar één laboratorium dat apparatuur had om grond en slib te testen op PFAS.’ Het resultaat was totale verwarring in het veld en onbegrip bij alle partijen, terwijl Van Veldhoven juist de PFAS-problematiek en de bijbehorende stagnatie van grondtransport wilde lostrekken.

‘er lag een advies van het rivm, maar de staatssecretaris besloot eenzijdig de norm te verlagen’

Het RIVM stelde begin dit jaar voor om de drempel voor PFOS en GenX op 3 microgram per kilo te stellen en voor PFOA op 7 microgram. Maar dat advies volgde het ministerie niet. Sterker nog, het ministerie gooide alle adviezen van deskundigen en praktijkmensen overboord en bedacht zélf een drempelwaarde van 0,1 microgram per kilo grond of specie. ’De staatssecretaris heeft die aanbevolen drempel voor alle PFAS dus eenzijdig op een dertigste tot een zestigste van dat RIVM-advies gezet’, zegt De Leeuw. ‘In de praktijk zit 80 tot 90 procent van de geanalyseerde grond daar net boven met 0,12 of 0,13 of 0,14 microgram.’

Hoe zo’n bodemonderzoek precies werkt, kun je hier zien

Inmiddels is de situatie iets verbeterd: het aantal labs is gestegen van één naar vier en de wachttijd is verkort van 25 werkdagen naar 7 tot 15 werkdagen. ‘Enigszins werkbaar’, volgens Martin de Leeuw. ‘Maar het punt is dat de grond in het veld bemonsterd moet worden en dat mogen alleen mensen doen met de juiste expertise en certificering.’ Zo stapelen kleine en grotere problemen zich op.

Tijd voor werkbare oplossingen

Het ministerie werkt aan definitieve regels. Dieworden niet voor de zomer van 2020 verwacht. Als er dan inderdaad definitieve regels en normen zíjn, verzucht Martin de Leeuw. ‘Ik ben bang dat het dezelfde kant op gaat als zoveel goede voornemens en toezeggingen’, bromt hij veelzeggend. In de tussentijd moet het ministerie wat hem betreft nu eens regelmatig met de betrokken partijen om tafel om werkbare oplossingen te vinden zodat het zestigtal grond- en baggerbedrijven dat nu in onzekerheid zit, weer aan het werk kan.

‘ik ben hier sinds 8 juli dag en nacht mee bezig’

Nu zit De Leeuw er niet op te wachten om grond en baggerspecie door Nederland te transporteren die eventueel een gevaar opleveren voor mens en natuur. ‘Ik snap ook dat er wat moet gebeuren met de PFAS-problematiek’, zegt de Leeuw. ‘Voor deze baan was ik bijna 11 jaar bedrijfsleider van een milieuadviesbureau en probeer zoveel mogelijk kennis te delen over PFAS. Er moeten zo snel mogelijk werkbare en betaalbare oplossingen komen, die rekening houden met mens, dier en milieu. Het is en blijft een lastige materie en ik ben hier sinds 8 juli dag en nacht mee bezig.’

Op de hoogte blijven van onze leukste artikelen?Schrijf je dan gratis in voor onze nieuwsbrief.

Bedrijfsleven komt in actie tegen stilstand door PAS en PFAS