Wordt waterstof het nieuwe aardgas voor Nederland?

Wat je er ook van denkt, Nederland en Europa gaan ‘van het gas af’. En dat opent mogelijkheden. Bedrijven die snel handelen, kunnen grote spelers worden. Maar over welke bedrijven gaat het dan zoal? Opinieblad Forum licht er vier uit.

Hoe breng je schadelijke uitstoot omlaag? De koninklijke route loopt via groene stroom, maar de hele economie ‘verteslaën’ is nog niet zo eenvoudig. Een personenauto kun je steeds gemakkelijker volpakken met accu’s, dat geldt niet voor alles waar fossiele brandstoffen bij worden gebruikt. De zware industrie kan bijvoorbeeld niet zomaar overschakelen van gasgestookt naar het stopcontact. En de transportsector kan slecht overweg met de laadtijden van batterijen.

Maar daar is waterstof. Eind 2019 werd Noord-Nederland door de Europese Commissie uitgeroepen tot Europa’s eerste Hydrogen Valley. Deze status, naar het model van Silicon Valley, gaat gepaard met een subsidie van circa 90 miljoen euro. Hiermee moet de regio voor 2025 een volledig functionerende, groene waterstofketen installeren.

Waterstof goed alternatief voor vracht- en personenvervoer en scheepvaart 

Waterstof kun je tanken. Vooral vrachtvervoer, maar ook scheepvaart en personenvervoer zien daarom de waterstof-brandstofcel als een goed alternatief. In een brandstofcel reageren waterstof en zuurstof tot energie (warmte en elektriciteit) en water. De chemische industrie, de hoogovens en de raffinaderijen en dergelijke, hebben hoge temperaturen nodig die moeilijk met stroom, maar wel met waterstof zijn te bereiken. Als de restwarmte kan worden hergebruikt, kan duurzaam geproduceerd waterstof een interessante vervanger zijn voor aardgas.

Omdat waterstof wereldwijd nog in een beginstadium zit, is dit het moment om een leidend marktaandeel te krijgen. Er zijn nog weinig productiecentra en brandstofcelfabrieken. Ook de transport- en opslagmogelijkheden zijn nog niet uitontwikkeld. En het belangrijkste: de kosten. De doorontwikkeling van waterstopmogelijkheden zitten in een kip-of-ei-fase. Moet er eerst aanbod komen van voertuigen, voordat je tankstations neerzet of stimuleer je de vraag door als eerste tankstations te produceren? De overheid kan juist op dit vlak helpen. Door financiële steun te verlenen, bijvoorbeeld als onderdeel van de Europese IPCEI’s (Important Project of Common European Interest), of als launching customer. Daarover moet wel nú een beslissing worden genomen door het kabinet, anders missen we de boot en wordt waterstoftechnologie vooral iets wat in andere lidstaten wordt ontwikkeld en niet in Nederland. Net zoals dat destijds gebeurde met de windmolen, waar nu vooral de Denen en de Duitsers zich sterk in ontwikkeld hebben. Dat willen we nu toch niet nog eens laten gebeuren?

Dit gebeurt er nu al binnen de Nederlandse grenzen (geen uitputtende opsomming):

#1 

Productie: NortH2

NortH2 is een groot samenwerkingsproject van Gasunie, Shell, en Groningen Seaports. Later hebben zich daar ook energiebedrijven RWE (Duits) en Equinor (Noors) bijgevoegd. Het consortium wil een leidende positie nemen in het versnellen en opschalen van de ontwikkeling van de waterstofmarkt in Noordwest-Europa. Dat moet met grootschalige productie, opslag en transport van groene waterstof naar industriële sectoren die moeilijk of niet kunnen elektrificeren.

NortH2 wil nieuwe windparken aanleggen naast bestaande, speciaal voor het opwekken van stroom die omgezet wordt in groene (duurzame) waterstof. De productie zal plaats vinden in een nieuw te bouwen elektrolysefaciliteit in de Eemshaven. Het project zit nog in de fase van haalbaarheidsstudies, maar in 2027 wil het 4 gigawatt opwekken (gemiddeld genomen voldoende om 4 miljoen huishoudens van energie te voorzien) en toegroeien naar 10 gigawatt in 2040. 

Hoe het verder gaat is onder meer afhankelijk van vergunningen van overheden, het aanwijzen van plaatsen voor nieuwe windparken in de Noordzee, de beschikbare locaties van de waterstoffabriek(en), interesse van afnemers en de investeringsbeslissingen van de betrokken partijen. Daarbij zijn in de opstartfase waarschijnlijk Europese en nationale subsidies voor verduurzaming van energie nodig.

dit is het moment om een leidend marktaandeel op waterstof te krijgen

#2 

Wegtransport: Hyzon trucks NL

Hyzon is een Amerikaans bedrijf, eigendom van brandstofcelproducent Horizon uit Singapore. Rond 2019, toen nog Horizons Heavy Vehicle Business Unit geheten, begon het bedrijf met het produceren van voertuigen op waterstof. Inmiddels heeft Hyzon vestigingen in Europa, Azië en Australië. Het Europese hoofdkantoor staat in Winschoten. Daarvoor heeft Hyzon een joint venture opgericht met Holthausen Clean Technology. Dat gaat als Hyzon Motors Europe voor de Amerkanen trucks bouwen onder de Hyzon-vlag, gebaseerd op de modellen van DAF. Het bedrijf mikt op een productie van 2.000 trucks per jaar.

Waterstof wordt als een alternatief gezien voor accu’s in met name het vrachtvervoer. Daarvoor moet wel geïnvesteerd worden in een infrastructuur zoals die er nu is voor fossiele brandstoffen. Ook hier is voor de uitrol de vraag: moeten er eerst voldoende voertuigen zijn om een netwerk aan te leggen of moet eerst een infrastructuur aangelegd worden om de komst van voertuigen te stimuleren? Dat heeft er voorlopig toe geleid dat in Nederland waterstof vooral gebruikt wordt door vervoerders die op eigen terrein kunnen ‘tanken’, zoals openbaar vervoerbedrijven en gemeentewerken. Dat kan de overheid stimuleren, zeggen experts zoals Ad van Wijk en Marcel Galjee van AkzoNobel Specialty Chemicals. Misschien met subsidies, maar ook met het aanpassen van regelgeving, zodat leidingen die voor aardgas in de grond zijn gelegd, gebuikt mogen worden voor transport van waterstof. Dat scheel veel plan- en graafwerk en drukt de kosten van de aanleg.

Waarvoor je waterstof allemaal kunt gebruiken, wordt hier uitgelegd:

#3

Binnenvaart – Futureproof Shipping

Dat de scheepvaart nu aan de beurt is om te vergroenen, is wel duidelijk. Te lang is het een van de duurzaamste manieren van transport geweest, maar weg en spoor hebben de scheepvaart ingehaald. Het noopte europarlementariër Caroline Nagtegaal tot het schrijven van een binnenvaartvisie.

Futureproof shipping is een van de bedrijven die aan de weg timmert met het formeren van een elektrische vloot. Het bedrijf vervangt in samenwerking met de eigenaar en investeerders dieselmotoren van bestaande schepen voor een brandstofcelaandrijving. Voorlopig nog voor de binnenvaart, maar het doel is om ook zeegaande schepen om te bouwen. De Maas werd eerder dit jaar als eerste schip omgebouwd door Holland Shipyards.

Thijs van den Heuvel, coo van Container Terminal Twente, zei in opinieblad Forum dat waterstof een van de belangrijke groene brandstoffen moet worden voor de binnenvaart. ‘De grootste slag kunnen we slaan als we de bestaande vloot ombouwen. Het beste is om dat dan modulair te doen. Er komt een elektromotor in het schip als vervanging van de diesel met een verwisselbaar energieblok. Een schipper kan zo kiezen voor accu’s, LNG of waterstof, net wat past bij zijn schip, lading of laatste ontwikkelingen.’ Maar dan moet er fors geïnvesteerd worden en dat moet wel aangestuurd worden, denkt Van den Heuvel. ‘Ergens moeten bijvoorbeeld waterstofstations komen. Batterijcontainers voor de elektrische aandrijving moeten verwisseld kunnen worden. Dat blijft nu hangen op een kip-of-ei-verhaal.’

#4

Thuis – Remeha

De grootste gasverbruiker in de Nederlandse huishoudens is de (centrale) verwarming. Verwarming op waterstof als alternatief voor gas staat nog in de kinderschoenen, maar Remeha is met diverse projecten in Nederland aan het testen hoe een waterstofketel zou kunnen werken. Ondertussen zijn de ketels klaar voor bijmenging met waterstof. Het internationaal opererende bedrijf heeft naar eigen zeggen het grootste cv-laboratorium van Nederland. Ook andere cv-ketelproducenten hebben ketels in het assortiment die klaar zijn voor stoken op waterstof.

Het is de bedoeling dat cv-ketels op waterstof gebruik gaan maken van het aardgasnetwerk. Hoe snel dat gaat is niet te voorspellen. Er zijn experts die stellen dat het verwarmen van huishoudens geen prioriteit heeft boven gebruik van waterstof in het transport en de zware industrie. Een alternatief voor waterstof is namelijk een warmtepomp, die nu al wordt toegepast. Maar deze krijgt kritiek omdat ze te veel lawaai zou maken.

In Nederland heeft de cv-ketel op waterstof nog geen goedkeuring. Het is dus nog niet toegestaan om zo’n apparaat te gebruiken. De overheid wil eerst op kleine schaal testen, zoals in Hoogeveen. Het kan nog15 jaar duren totdat de waterstof cv-ketel massaal kan worden toegepast. Niet omdat de ketel nog zo lang ontwikkeld moet worden, maar vooral omdat er nog lang niet genoeg waterstof wordt geproduceerd die naast de ‘grootverbruikers’ industrie en transport naar woningen kan gaan.

Hybride warmtepomp met waterstof maakt energietransitie betaalbaar, legt directeur Berenschot-directeur Bert den Ouden uit:

Waterstof: hoe zit dat ook alweer?Waterstof kun je niet kant en klaar uit de grond halen – zoals aardgas – maar moet geproduceerd worden. Dat gebeurt vooral door elektrolyse. Daarbij wordt water (H2O) door middel van elektrische stroom gesplitst in waterstof (H) en zuurstof (O). Die stroom kan groen worden opgewekt door zonne- of windenergie. Dan heb je dus nergens uitstoot. Je hebt ook grijze waterstof: die wordt gewonnen uit bijvoorbeeld aardgas. De uitstoot is dan nog steeds emissieloos, maar de productie niet.