Bas Eickhout (Groenlinks-PvdA): Wat ik zie gebeuren, is dat eigenlijk steeds meer en vraagtekens worden gezet bij Europa. Het draagvlak voor Europa, het draagvlak voor het groene beleid, waar al die bedrijven nu aan het op voorsorteren zijn, wordt echt ondermijnd. En waarom? Er is echt een gevoel dat op dit moment de politiek niet eerlijk uitpakt.
Robin Rotman (podcasthost): Welkom bij Haagse Bluf. Of beter, Brusselse Bluf. Want in de aanloop naar de Europese verkiezingen duiken wij Europa in.
Bas Eickhout (Groenlinks-PvdA): Wij zijn best wel goed in innovatie, maar we zijn heel slecht in opschalen. En je moet eigenlijk echt specifiek gaan investeren in die opschaling van nieuwe ideeën waar echt de energie-intensieve industrie wat aan heeft.
Robin Rotman (podcasthost): Vandaag is co-host Paul Scheer, redacteur van Forum.
Paul Scheer (redacteur van opinieblad Forum): In deze podcast bespreken we actuele en urgente ondernemersthema's met politici. En in dit geval zijn dat Europese lijsttrekkers met het oog op de komende verkiezingen in juni. Wat maken ze waar van hun beloften of blijft het bij Brusselse Bluf? Te gast vandaag is Bas Eickhout, lijsttrekker voor GroenLinks en Partij van de Arbeid in het Europees Parlement.
Robin Rotman (podcasthost): En we hebben het vandaag over klimaatbeleid en sociaal beleid. Ik sprak jou vorige week al eventjes naar aanleiding van deze podcast. En je zei dat je een beetje over de klimaatbeleid en het sociaal beleid hebt. En dat je heel graag de stelling verdedigt dat klimaatplannen van jullie beter zijn voor het bedrijfsleven en de industrie dan de plannen van jouw rechtse concurrentie.
Bas Eickhout (Groenlinks-PvdA): Ja, ik heb er een week over kunnen nadenken en ik sta er nog steeds achter, achter die stelling.
Robin Rotman (podcasthost): Kom maar door dan.
Bas Eickhout (Groenlinks-PvdA): Eigenlijk volgens mij herkennen jullie luisteraars dat ook. Het bedrijfsleven is eigenlijk al verder in klimaatbeleid dan de politiek. En ik denk dat een van de grote problemen voor het bedrijfsleven... in Europa in algemene zin is natuurlijk het zwabberbeleid van Europa. Waar staat Europa nou voor? Waar gaat Europa heen? We zien gewoon echt dat heel veel investeringen op dit moment niet naar Europa gaan.
En dan wordt er heel vaak gezegd, ja dat komt omdat Europa bureaucratisch is. Nou, daar waar bureaucratie niet nodig is, wil volgens mij iedereen daarvan af. Maar het veel grotere probleem is dat China echt een hele duidelijke industriepolitiek voert. Kijk naar de elektrische auto waar ze al jarenlang met grondstoffen en alles beleid opvoeren. Nou, Amerika is ook in de race gestapt met de IRA, de Inflation Reduction Act. Gewoon heel veel geld eigenlijk. Daar zijn Amerikanen altijd goed in, gewoon geld erin gooien. Vooral dus industriële besluiten naar Amerika toetrekken om daar de banen te creëren. En eigenlijk om groene innovatie te creëren. En Europa, ja wij zijn goed in wetgeving en dat is nodig voor een kader.
Maar het is onvoldoende om de industrie echt duidelijkheid te bieden... van waar gaan we nu naartoe als Europa. En wat ik gewoon zie op rechts, op de rechterflank van het Europees Parlement... zie je nu dan van, ah moeten we de Green Deal. Dat was in 2019 echt gebracht als onze nieuwe economische agenda. Wij gaan naar klimaatneutraliteit. En eigenlijk zie je het bedrijfsleven daar heel erg op voorsorteren.
Maar die komen ook wel tot hele, nou ja, forse investeringsbesluiten... waar ze over na moeten denken. Vaak worden besluiten genomen in boardrooms, niet eens in Europa. Veel bedrijven hebben boardrooms buiten Europa. Dus die gaan een besluit nemen van waar gaan we dit doen. Ja en op dit moment worden er te weinig investeringsbesluiten die positief uitvallen voor Europa. En dat komt omdat men niet zeker weet of die investeringen wel zullen gaan renderen. Blijft Europa koers houden? En wat nu de rechter, het rechterflank van het Europees Parlement doet is zeggen... ja misschien moeten we op de pauzeknop van de Green Deal. Moeten we een moratorium op wetgeving en allemaal dat soort onzin. Het enige wat daartoe leidt... is dat er meer onduidelijkheid is. Het zwabberbeleid van Europa wordt weer bevestigd. En dit is alleen maar dodelijker voor de Europese industrie.
Dus je hebt liever...
Robin Rotman (podcasthost): Dit is wat er niet moet zijn. Ik wil graag weten wat jij wil.
Bas Eickhout (Groenlinks-PvdA): Nou, liever dus koers houden. Dus die klimaatneutraliteit blijf je gewoon doen. Dat blijft het hoofddoel van Europa. Daar gaan we naartoe. Wat je dan moet kijken is waar zitten de Europese problemen die we moeten aanpakken. En ik zie er drie. Ten eerste, energie is erg duur in Europa. Zal waarschijnlijk ook altijd wel duurder blijven dan van onze concurrenten. Maar we maken het nu onnodig extra duur. En dat heeft met name te maken dat we nog steeds... geen echte Europese besluiten maken op infrastructuur. Dus hoe gaan we er nu echt voor zorgen dat er Europees energiebeleid komt... zodat die Europese energie-infrastructuur echt gemaakt wordt.
Zodat we daar heel veel op gaan verdienen eigenlijk. Tweede, grondstoffen. We hebben nu wat wetgeving waarin we iets meer naar eigen grondstoffen gaan kijken in Europa.
Maar ook op grondstoffengebied zal Europa toch altijd importafhankelijk blijven. Dus we hebben veel meer expliciet Europees beleid nodig op onze grondstoffen. En hier komt ook die circulaire economie. Wat eigenlijk een ondergeschoven kindje nog in die Green Deal is.
Dat moet veel effectiever en efficiënter worden uitgezet. Om ervoor te zorgen dat Europa echt beter met die grondstoffen omgaat. Een andere kostenpost waar we nu nog te veel voor moeten betalen. Europese investeringsagenda. Als er één groot probleem is in Europa op dit moment... is dat we niet een Europese politiek hebben. Een Europese visie. En geen Europees investeringsfonds. Na corona hebben we zo'n fonds opgericht. Ik denk dat dat te algemeen was. En dat is een beetje de Europese ziekte. Prioriteren we wel genoeg eigenlijk. Elk land had ideetjes uit de la gehaald. En daar werd weer geld in gestopt. Maar we hebben nu 27 landen die ieder voor zich aan het kijken zijn... oké, hoe gaan we nu onze industrie helpen? Het enige wat we zien is eigenlijk dat we elkaar aan het weg concurreren zijn. Dat de grote winnaars Duitsland en Frankrijk zijn. Daar heeft de Nederlandse industrie ook ongelooflijk veel last van. En dat we in een soort subsidierace gaan die Duitsland altijd wint.
En het enige effect is dat we een nog slechtere Europese interne markt hebben. Dus hier moet echt Europees geld tegenaan. Heel veel rechtse partijen is een taboe. Daar durven ze het niet over te hebben. GroenLinks-PvdA wel. Er moet een Europees investeringsfonds komen. Juist ook voor onze groene industrie.
Paul Scheer (redacteur van opinieblad Forum): Maar dan bedoel je een Europees groeifonds zoals we dat in Nederland hebben?
Bas Eickhout (Groenlinks-PvdA): Ja, ik zou weg willen blijven van een Wopke en Wiebesfonds. Ook omdat daar weer geen keuzes worden gemaakt. Dus dat is echt een ziekte van te veel in Europa. Alles moet maar voldoen. Maar ja, er moet gewoon een investeringsfonds komen. Omdat Europa, wij zijn best wel goed in innovatie. Maar we zijn heel slecht in opschalen. En je moet eigenlijk echt specifiek gaan investeren in die opschaling van nieuwe ideeën.
Waar echt de energie-intensieve industrie wat aan heeft. Dat is voor mij absoluut de bedoeling. Dus ja, een investeringsfonds.
Paul Scheer (redacteur van opinieblad Forum): Zonder dat Duitsland of Frankrijk het grootste deel naar zichzelf kan.
Bas Eickhout (Groenlinks-PvdA): We hadden vroeger, in de goede oude tijd, hadden we nog strenge staatssteunregels. Waarin eigenlijk bewust werd gekeken van jongens, pas op met staatssteun die niet mag. Want dan krijg je juist die versnipperende interne markt.
Dat is eigenlijk allemaal losgelaten in de coronatijd. En daar profiteert nu vooral Duitsland van. Als je gaat kijken naar die staatssteun die gegeven is de afgelopen jaren. Ja, ongeveer 90 procent is door Frankrijk en Duitsland gegeven. Nou ja, dat laat zien hoezeer staatssteun gewoon verkeerd uitwerkt voor Europa. Dus volgens mij moeten we weer strenger worden op die staatssteunregels. Dat vindt rechts ook.
Maar dan moet je er iets tegenover zetten. En dat is echt een Europese strategie met een Europees fonds. En daar hoor ik rechts niet over. Dus ik zie rechts zwabberen. Ik zie rechts niet durven te praten over investeringen.
Ja weet je, ik blijf erbij voor goede industrie en toekomst in Europa moet je echt bij GroenLinks-PvdA zijn.
Robin Rotman (podcasthost): Denk je dat het bedrijfsleven in Nederland er ook zo over denkt Paul?
Paul Scheer (redacteur van opinieblad Forum): Nou voor een deel wel denk ik, ik denk dat het bedrijfsleven vooral duidelijkheid wil. En een lange termijnvisie. En dat ze niet al te veel regeldruk willen. Want we hebben laatst weer een enquête gehouden onder ondernemers over Europa. Ja, acht op de tien ondernemers noemt dan toch de regeldruk als grootste probleem.
Bas Eickhout (Groenlinks-PvdA): Nou mag ik daar, want dat is wel interessant. Want dat hoor ik natuurlijk ook vaak. En ik moet zeggen, ik heb best wel veel echt goede gesprekken gehad met verschillende mensen binnen VNO-NCW. En die zeggen heel vaak van ja, we willen minder regeldruk.
Nou prima, oké, maar waar hebben we het dan precies over? Want vervolgens als we dan in het gesprek komen, wat hebben jullie nodig? Dan heel vaak komen er ook juist wensen tot zeg maar beter beleid. Bijvoorbeeld circulaire economie. Daar merk je gewoon dat heel veel industrie zegt van ja, daar willen wij naartoe bewegen. Maar eigenlijk ontbreekt daar nog een goed kader. Met name. Waar er onzekerheid over is.
Als je allerlei investeringen doet in productie van groene producten. Denk groenstaal en dergelijke. Is er straks dan wel een vraag naar die producten? Want op dit moment, helaas of we het nou leuk vinden.
Maar vooral door de innovatie is groenstaal in het begin nog duurder dan gewoon het klassieke staal. Dus ja, als jij een keus maakt om dat te gaan investeren in waterstof en allerlei best wel grote investeringskeuze. En je weet niet zeker dat er straks dan vraag is naar groenstaal. Dan ga je die keuze niet maken. Dus zeggen ze we hebben daar. En dan vraag ik al. Ja, maar dat betekent beleid. Ik ben daar heel mee eens. Volgens mij moet Europa eigenlijk verplicht gaan opleggen bij bijvoorbeeld auto-industrie. Jullie moeten zoveel procent groenstaal in je nieuwe auto's gaan maken. Maar dat is Europese wetgeving. En dan zeggen ze ja, maar dat hebben we wel nodig. Maar we willen minder bureaucratie. We willen goede wetgeving. Ja, oké. Als dat de vraag is. Volgens mij kunnen we meteen de hand schudden. Ik wil namelijk ook goede wetgeving.
Robin Rotman (podcasthost): Nou belangrijk. Volgens mij een voorbeeld wat je steeds hoort. Wat ik de hele tijd hoor is de CSRD. Moeten bedrijven moeten die hele keten in kaart brengen. Ze moeten hun duurzame prestaties gaan verantwoorden. En dan zeggen de mensen van jongens dat kost allemaal tijd, geld en energie. Waarom kunnen we die tijd, dat geld en die energie niet steken in concrete maatregelen? Nu worden we opgezadeld met een hele bureaucratie. Come on. Er moet natuurlijk gecontroleerd worden. CSRD-politie moet gaan controleren of het allemaal wel klopt.
Bas Eickhout (Groenlinks-PvdA): Kijk, dit is inderdaad het bekende voorbeeld. Overigens onderschrijft dit wel mijn stelling. Want bijna altijd als ik dan concrete voorbeelden vraag. Dan is het CSRD. Dat je denkt oké. Als we dat aanpassen en dan is de Europese industrie in één keer helemaal gered. Als ze dat niet meer hoeven te rapporteren. Volgens mij hebben we diepere problemen dan dit. Als je het hier specifiek over hebt. Ik denk waar het mis is gegaan is bij die hele het thema duurzame financiering. Sustainable finance in goed Nederlands. Daar zijn nu te veel wetten die niet goed op elkaar aangesloten zijn. Dus volgens mij moeten we eigenlijk daar in de volgende termijn eens even goed met de stofkam doorheen. Daar moet een rapportageverplichting zijn. Waarom? Dat is met name om de financiële instellingen. Eigenlijk is deze wetgeving voor de financiële instellingen. Alleen die hebben al hun zeg maar alle eisen hebben zij gewoon afgewenteld. En ze sturen die formulieren door naar de ondernemers. Wat niet helemaal de bedoeling was. Maar de financiële sector maakt het zich makkelijk. Waar het om gaat is dat je gewoon inzage in wil. Van hoeveel. Hoe zijn de prestaties van onze financiële sectoren op duurzame indicatoren. Dus daar is gewoon transparantie in die keten nodig en in die investeringen. Want die transparantie gaat ervoor zorgen dat dan ook financiële instellingen weten van, oh ja, wacht even. Maar als wij echt die innovatie willen, die groene innovatie, dan moeten wij dus meer in groen gaan. Dus die transparantie is belangrijk. Ik denk alleen dat het nu in te veel verschillende wetgevingen zit. Wat mij betreft moeten we gewoon in de volgende periode daar één wet van maken met één rapportageverplichting. Dus er zal rapportageverplichting blijven, maar het kan efficiënter. Dat zeker.
Robin Rotman (podcasthost): Hoe dwingend kan en moet Europa eigenlijk zijn als het gaat over het bedrijfsleven en hun rol in de aanpak van onze klimaatproblemen?
Bas Eickhout (Groenlinks-PvdA): Ik denk dat, dit is eigenlijk een hele fundamentele vraag. Dit is een hele fundamentele vraag over kunnen we niet gewoon op marktwerking geloven, vertrouwen en dan komt alles goed. Dat zit er een beetje achter.
Robin Rotman (podcasthost): Nou, weet ik niet. Het gaat me meer om wat voor rol zie je eigenlijk voor Europa? Wat is nou eigenlijk, ja, hoe dwingend moet en kan Europa eigenlijk zijn hier.
Bas Eickhout (Groenlinks-PvdA): Ik denk dat omdat Europa altijd wat versnipperder zal zijn dan grootmachten als China en de Verenigde Staten, moeten wij echt gaan kijken van waar zit onze kracht als Europa? En ja, of je het nou leuk vindt of niet, maar wij zijn wetgevend, zijn wij een kracht. Alleen moeten we dat veel beter gebruiken, juist om dat de industrie te helpen om concurrerend te kunnen zijn. Ik denk dat het heel belangrijk is dat wij wetgeving maken. Om bijvoorbeeld te zeggen bij de auto's, jullie moeten gewoon een nul uitstoot in 2035 hebben. Punt.
Robin Rotman (podcasthost): Gewoon?
Bas Eickhout (Groenlinks-PvdA): Ja, nou, sterker nog, bijvoorbeeld Volvo gaat al sneller. Die heeft gezegd, wij kunnen dat sneller dan 2035. Volkswagen heeft gezegd, gaan we doen. Dus ja, dat is gewoon omdat de ontwikkelingen sneller gaan dan we denken. Maar te lang hebben wij de auto-industrie met eigenlijk slappe normen het idee laten geven, we kunnen wel wegkomen met de verbrandingsmotor, nog iets efficiënter maken. Trouwens, een tijdje lang ook met softwarekeuzes, dat was Dieselgate, dat zijn we nog steeds niet vergeten.
Robin Rotman (podcasthost): Terwijl de Chinezen en Amerikanen vol gas gingen, waren onze bedrijven bezig met Dieselgate.
Bas Eickhout (Groenlinks-PvdA): Ja, en dat is nou precies het probleem. Wij zijn juist te soft geweest, waardoor dus de auto-industrie dacht, wij kunnen wel met die verbrandingsmotor wegkomen. Terwijl eigenlijk zie je nu, de wereld gaat naar elektrisch en de elektrische auto is uiteindelijk superieur qua technologie aan de verbrandingsmotor.
Dus energie technisch, maar ook prijstechnisch. De grote vraag is alleen, hoe doe je dat met batterijen? Nou, dan moet je dus over grondstoffenbeleid hebben. Dat heeft China gedaan en Europa heeft zitten slapen. Nou ja, juist dat wetgevende kader, als we dat
eerder strak hadden gemaakt, had de Duitse auto-industrie al eerder die bocht gemaakt. Dat is echt mijn overtuiging. En heel veel industrie zegt toch van, ja, niet elke wet staan we misschien bij te juichen, maar als het duidelijkheid geeft, weten we wel waar we aan toe zijn.
Paul Scheer (redacteur van opinieblad Forum): Oké, nou ja, over duidelijkheid gesproken, ik wil even jullie verkiezingsprogramma erbij halen. Ja, jullie willen dat Europa in 2040 klimaatneutraal is. Ja. Dat er nu wordt uitgegaan van 2050. Ja. Ja, dat is dan wel weer tien jaar eerder. En als het dan toch gaat om duidelijkheid bieden aan ondernemers, dat moet dan wel weer allemaal lukken natuurlijk.
Bas Eickhout (Groenlinks-PvdA): Ja, maar dat heeft natuurlijk gewoon ook mee te maken wat de klimaatwetenschap ons zegt. En eigenlijk willen wij hier ook een heel duidelijk politiek punt maken, is dat iedere wereldleider heeft gezegd in Parijs, ja, we gaan beneden de anderhalve graad blijven. Dat wordt een hele moeilijke opgave en de wetenschap zegt heel duidelijk, als je dat wil bereiken, moet je in 2040 al klimaatneutraal zijn. Maar wij hebben ook gezegd van in Europa, wij hadden liever ambitieuzere doelen gezien, maar tegelijkertijd op alle wetgeving die ons nu naar 2030 brengt, op weg daarnaartoe, hebben wij gewoon op alle wetgeving meegewerkt en ervoor gezorgd dat die wetgeving er nu staat. Dus wij zijn ook bereid tot compromissen, maar ons, als je een verkiezingsprogramma schrijft, zeg je wat je eigenlijk zelf wil. Ja. En dat is in 2040 klimaatneutraal.
Paul Scheer (redacteur van opinieblad Forum): Vervolgens moet je natuurlijk ook wel dat hard kunnen maken of uit kunnen leggen hoe je dat gaat bereiken. Maar goed, dat staat in het programma. Jullie willen ook de fossiele subsidies uitfaseren, zoals dat dan wordt genoemd, in 2025. Dat is best wel snel. Is de wereld daar dan al klaar voor?
Bas Eickhout (Groenlinks-PvdA): Dit gaat vooral over de Europese kant natuurlijk. Er zijn ook heel veel nationale subsidies, maar op een aantal vlakken kan Europa natuurlijk eigenlijk nu al stoppen met fossiele subsidies. Waar heb je het dan met name over? Denk aan de luchtvaart, dat we nog steeds de accijnzen op kerosine buitensluiten. Dat is echt niet meer uit te leggen. Is gewoon niet uit te leggen. En sterker nog, volgens mij heeft iedereen er baat bij dat we de kosten van vervuiling gewoon netjes daar leggen waar ze gemaakt worden. Nou, en luchtvaart wordt nog steeds uitgezonderd, wat een nadeel is voor de trein, maar ook voor wegtransport. Dus het is oneerlijk. Dat kan Europa morgen aanpassen als er politieke wil is.
Hetzelfde geldt voor de energiebelastingen. Daar ligt een hervorming ook stil, omdat er geen politieke wil is. Dat kan allemaal wel. Waar het wat meer tijd nodig zal hebben, is juist eigenlijk die nationale subsidies. Dus wat wij daar willen, is dat gewoon Europa eigenlijk ieder land een afbouwpad oplegt. Laten we nu 27 landen allemaal zeggen, we moeten die fossiele subsidies gaan afschaffen. Kijk, het probleem voor VNO-NCW in Nederland is vooral als Nederland het alleen doet. En dat snap ik. Ik heb ook liever een Europese oplossing dan een nationale oplossing, omdat dat vele malen effectief is. Als Duitsland ook die fossiele subsidies gaat afschaffen, dan hebben we tenminste een eerlijke discussie. En dat hebben we nu niet. Dit moet Europa eigenlijk afleggen. Dat kan voor 2025. Dat afbouwpad zul je waarschijnlijk iets langer moeten maken voor die nationale subsidies. Maar dit soort wetgeving kan allemaal in 2025 gemaakt worden, als er politieke wil is.
Robin Rotman (podcasthost): Mogen we jou even langs onze ondernemersmeetlat leggen?
Bas Eickhout (Groenlinks-PvdA): Ja, ik ben benieuwd.
Paul Scheer (redacteur van opinieblad Forum): Ik wil jou een paar korte vragen stellen over jouw eigen ondernemersgeest. En jouw Europeesheid. Graag snel en beknopt antwoorden. Eventuele uitleg kan achteraf. Vraag 1. Hoe ondernemend ben je zelf?
Bas Eickhout (Groenlinks-PvdA): Ik? Kan beter. Laat ik daar gewoon eerlijk zijn. Kan beter.
Paul Scheer (redacteur van opinieblad Forum): Oké. Uitleg komt straks, denk ik. En in dat verband, wat wilde je vroeger worden?
Bas Eickhout (Groenlinks-PvdA): Ja, wilde ik toch meer een Greenpeace-activist worden. Dus ja, het is ook ondernemend.
Paul Scheer (redacteur van opinieblad Forum): Dit is heel ondernemend. Maar dat is het dus niet geworden.
Bas Eickhout (Groenlinks-PvdA): Nee, ik was te bang daarvoor. Oké.
Paul Scheer (redacteur van opinieblad Forum): Hoe Europees ben je?
Bas Eickhout (Groenlinks-PvdA): Heel Europees.
Paul Scheer (redacteur van opinieblad Forum): Iets meer.
Bas Eickhout (Groenlinks-PvdA): Ik moest kort antwoorden.
Paul Scheer (redacteur van opinieblad Forum): Ja, dit is heel kort.
Bas Eickhout (Groenlinks-PvdA): Ik heb eigenlijk altijd Europese politiek geweldig gevonden. Ik heb scheikunde gestudeerd. Omdat ik vond het belangrijk is dat je weet waar je het over hebt. Maar ik had altijd wel zoiets van, nou, mocht scheikunde te moeilijk zijn, dan kan ik altijd nog
Europese geschiedenis gaan doen. Ik heb altijd fascinatie voor Europa gehad. En dat is ook waarom ik naar het Europees parlement ben gegaan. Ik ben nooit geïnteresseerd geweest in de Tweede Kamer. Voor mij was het Europees parlement vele malen interessanter. Dus Europa zit er echt in mijn bloed.
Paul Scheer (redacteur van opinieblad Forum): Ja. Als je een paar miljoen zou kunnen investeren in een ondernemersidee, welk idee zou dat dan zijn? Waar zit de wereld wat jou betreft op te wachten?
Bas Eickhout (Groenlinks-PvdA): Nou, ik denk eigenlijk vooral grote electrolyzers. Dat hebben we echt keihard nodig. En daar is nog heel veel investeringen in nodig. Met name opschalen. De ideeën zijn er. Daar dus zou ik... En dat is denk ik iets meer dan een paar miljoen hoor, maar...
Paul Scheer (redacteur van opinieblad Forum): Oké. En het gaat over waterstof?
Bas Eickhout (Groenlinks-PvdA): Deels. Maar het gaat eigenlijk gewoon over het hele proces dat we naar elektrolyt... We zien dat elektrificatie ook juist bij de industrie keihard nodig zijn.
Paul Scheer (redacteur van opinieblad Forum): Oké. Dan nog even drie keuzes. Groen of links?
Bas Eickhout (Groenlinks-PvdA): Groen links. Ja.
Paul Scheer (redacteur van opinieblad Forum): Dat is het makkelijke antwoord natuurlijk. Ja, maar de naam
Bas Eickhout (Groenlinks-PvdA): Ja maar de naam zegt het al.
Paul Scheer (redacteur van opinieblad Forum): Oké. Niet iets meer dan de andere?
Bas Eickhout (Groenlinks-PvdA): Nou, dan denk ik wel dat nu links vooral belangrijk is. We hebben op groen stappen gezet. We hebben nu echt ook de linkse kant nodig.
Paul Scheer (redacteur van opinieblad Forum): Oké. Werkgever of werknemer?
Bas Eickhout (Groenlinks-PvdA): Werknemer.
Paul Scheer (redacteur van opinieblad Forum): Europarlementariër of klimaatminister in Nederland?
Bas Eickhout (Groenlinks-PvdA): Europarlementariër.
Robin Rotman (podcasthost): Wil je nog ergens op terugkomen?
Bas Eickhout (Groenlinks-PvdA): Nou, ik denk... Nou, niet in mijn antwoorden staan. Maar misschien even het ondernemerschap. Ik denk dat dat gewoon... Als je naar mijn cv kijkt. Ik heb gestudeerd. Daarna heb ik heel veel onderzoek en wetenschapper ben ik geweest. Daarna de politiek in. Eigenlijk vind ik dat in mijn volgende baan ik misschien juist nog de ondernemerskant moet gaan opzoeken om een beetje wel alle kanten te hebben meegemaakt.
Dus ik wil dat heel graag, maar ik heb het gewoon ook niet genoeg gedaan. Daarom dat ik zei het kan beter. En dat is misschien mijn volgende carrière stap.
Robin Rotman (podcasthost): Nou ja, als je niet zo ondernemend bent en als je ook niet de guts hebt om in een activistisch bootje te gaan zitten. Dan kun je dus altijd nog Europarlementariër worden.
Bas Eickhout (Groenlinks-PvdA): Ja joh, als je niks kan kun je altijd nog de politiek in.
Robin Rotman (podcasthost): En dan dat klimaatminister in Nederland er zeggen Europarlementariër. Dat snap ik. Dat is gewoon je vak nu. Daar ga je nu ook weer voor. Maar stel dat in een parallel universum de andere mensen aan de onderhandelingstafel zitten en er komt een belletje en die zegt van hé, we hebben een klimaatminister nodig. We hebben iemand nodig die ook het Europese spelletje snapt. Want hé, dat zijn wel de mensen met wie je misschien zaken moet gaan doen. Zeg je dan nee?
Bas Eickhout (Groenlinks-PvdA): Dat zou al heel bijzonder zijn als men inziet hoe belangrijk Europese politiek is aan de Nederlandse onderhandelingstafel.
Robin Rotman (podcasthost): Maar zeg je dan nee?
Bas Eickhout (Groenlinks-PvdA): Met de huidige vier partijen zeg ik zeker nee.
Robin Rotman (podcasthost): Maar in een andere wereld?
Bas Eickhout (Groenlinks-PvdA): Kijk, ik weet of ik nee zeg, maar mijn voorkeur is...
Robin Rotman (podcasthost): Klimaatminister in Nederland?
Bas Eickhout (Groenlinks-PvdA): Ja, maar Europese politiek is gewoon echt leuker.
Robin Rotman (podcasthost): is dat echt leuker?
Bas Eickhout (Groenlinks-PvdA): Ja, dat is echt leuker. Soms is Nederlandse politiek wel heel erg veel kluitjesvoetbal op de vierkante millimeter.
Robin Rotman (podcasthost): Vandaag dus twee thema's. We hebben het net over klimaat gehad. Paul, hoe wil jij thema 2 introduceren?
Paul Scheer (redacteur van opinieblad Forum): Dat is het sociale Europese beleid. Nou ja, er is natuurlijk een verband te bedenken tussen klimaat en sociaal. Namelijk dat jullie een klimaatbeleid willen, maar wel op een sociale manier. Je hebt net gezegd dat je als je moet kiezen tussen werkgever en werknemer dat je dan voor de werknemer kiest. Misschien om dit thema af te trappen. Waarom kies je dan expliciet voor de werknemer?
Bas Eickhout (Groenlinks-PvdA): Omdat a: ik weet niet helemaal of ik een goede manager ben. En dat is wel heel erg belangrijk. En eigenlijk alles gebeurt met de werknemer. Uiteindelijk moeten de dingen gewoon gedaan worden. En daar heb je de werknemers voor. Soms politiek of werkgevers, dat zijn veel praatclubs. En ik geef toe, daar ben ik goed in, maar ik wil juist ook wel soms dat er wat gebeurt. En voor mij, ja, daarom toch echt wel de werknemer, want die moet het doen.
Robin Rotman (podcasthost): Paul, ik las dat 85% van de werknemers in vaste dienst zou moeten.
Paul Scheer (redacteur van opinieblad Forum): Wat jullie betreft.
Robin Rotman (podcasthost): Sorry Bas, en dan is dat iets waar, is dat iets waar het bedrijfsleven vrolijk van wordt?
Paul Scheer (redacteur van opinieblad Forum): Nou, ik denk niet automatisch, omdat het natuurlijk meteen een standaard, een norm neerzet. En ja, dan zijn er natuurlijk altijd weer voorbeelden te bedenken van bedrijven die daar niet op zitten te wachten of daar moeite mee hebben om dat zo in te vullen. Ja, kan je dat voorstellen?
Bas Eickhout (Groenlinks-PvdA): Ja, maar dan is dus de grote vraag waarom? Waarom?
Robin Rotman (podcasthost): Omdat bedrijven een flexibele schil willen hebben. En we leven in een wereld die veel dynamischer is dan vroeger. Mensen switchen makkelijker van carrière. Het wemelt van de ZZP'ers. Ondernemers met allemaal toffe ideeën.
Bas Eickhout (Groenlinks-PvdA): Prachtig lobbyverhaal, prachtig lobbyverhaal.
Robin Rotman (podcasthost): Nou, ik spreek uit eigen ervaring ook hoor.
Bas Eickhout (Groenlinks-PvdA): Ja, maar het is ook in grote mate gewoon goedkope arbeid. En wat er gewoon nodig is, zie je bij veel bedrijven, is dat ze op dit moment zo krap zitten dat ze eigenlijk zo goedkoop mogelijk, de arbeidsfactor moet zo goedkoop mogelijk.
Robin Rotman (podcasthost): Maar daar kan je wat aan doen natuurlijk. Dat hoeft niet te goedkoop te zijn. Dat hoeft niet voor een appel en een ei verplicht.
Bas Eickhout (Groenlinks-PvdA): Ja, maar meestal is dat wel de reden. Ik bedoel, we hebben heel veel zzp'ers en misschien ben jij echt een zzp'er in hart en nieren, maar er zijn heel veel mensen die eigenlijk gedwongen Zzp'er'er zijn. En waarom? Omdat ze zo minder rechten hoeven op te bouwen. Dus het is gewoon een goedkopere manier om arbeidskrachten te krijgen. Laten we daar eerlijk over zijn. En hier heb ik wel echt een zorg, want we hadden het net over van op groen, en dat zeg ik nog steeds, GroenLinks, PvdA is echt beter voor het bedrijfsleven dan VVD of al die andere partijen op rechts. Op sociaal beleid snap ik dat veel van die punten die wij maken, dat een kostenverhogend effect heeft.
Robin Rotman (podcasthost): Minimumloon vastleggen in alle lidstaten.
Bas Eickhout (Groenlinks-PvdA): En snap ik dat dus de eerste reactie van het bedrijfsleven is, we zitten al zo zwaar en dit zijn alleen maar extra kostenposten.
Paul: En regels.
Bas Eickhout (Groenlinks-PvdA): Ja, maar goed, uiteindelijk, met alle respect, maar het allerbelangrijkste wat wij in Europa hebben, als concurrerend voordeel ten opzichte van de rest van de wereld, is ons arbeidspotentieel. Wat ik al eerder zei, op grondstoffen wordt het lastig, op energie wordt het lastig. Dus op heel veel fronten hebben we issues. Maar niet op arbeidsmarkt. Wij hebben echt een hoogopgeleide, gemotiveerde arbeidsmarkt.
En dat is echt een kracht van Europa. Maar wat ik zie gebeuren, is dat eigenlijk steeds meer en vraagtekens worden gezet bij Europa. Het draagvlak voor Europa, het draagvlak voor het groene beleid, waar al die bedrijven nu aan het op voorsorteren zijn, wordt echt ondermijnd. En waarom? Er is echt een gevoel dat op dit moment de politiek niet eerlijk uitpakt. Of jullie het nou leuk vinden of niet, maar het gevoel is, multinationals komen met van alles weg en dan worden wij als burger gevraagd om de thermostaat een graadje lager te zetten. Dat gevoel van oneerlijkheid, dat is echt brandstof voor de populisten die je ziet groeien. En dat zou ook VNO-NCW heel veel zorgen moeten baren. En wat er dan belangrijk is, is dat we eigenlijk, wat ik zou willen, is dat GroenLinks PvdA en VNO-NCW de handen ineenslaan om te zeggen, wij willen allebei een sociaal eerlijker beleid, dat we laten zien dat werknemers beter beschermd worden, dat we inderdaad schijnconstructies op zzp'ers niet meer gaan doen, dat we met elkaar afspreken dat wij gewoon heel goed beleid gaan doen op onze werknemers, zodat die arbeidsmarkt nog beter wordt. Ja, dat is een kostenpost, maar laten we dan gaan kijken hoe we het beter kunnen doen op energie, grondstof en al die andere kostenposten, zodat we ervoor zorgen dat het gevoel is, dit is een eerlijk Europa dat er is voor ons allemaal. Anders verliezen wij het draagvlak van Europa en daar is VNO-NCW en het bedrijfsleven echt niet bij gebaat.
Robin Rotman (podcasthost): Maar jij zegt dat is voer voor de populisten, maar de andere kant is natuurlijk ook wel een beetje waar, want die bedrijven die denken van oké, we moeten van alles als het gaat over klimaat, energie, transitie, circulariteit, we moeten van alles, als het gaat over sociaal beleid, moeten we ook van alles, minimumlonen, we moeten verplicht iedereen, wel 85% moet in vaste dienst, bedrijven moeten vaak, HR-managers zijn tegenwoordig ook een soort sociale medewerkers.
Bas Eickhout (Groenlinks-PvdA): Dat waren ze altijd al.
Robin Rotman (podcasthost): Dat zijn ze natuurlijk ook. Het gaat meer om het beeld, er wordt wel heel veel gevraagd van de bedrijven.
Bas Eickhout (Groenlinks-PvdA): Ja, maar wij zijn ook bereid om te zeggen, wij willen investeren. Daar hebben we het net in het vorige blokje over gehad. Ik ben bereid echt ook tegen mijn achterban te zeggen, we moeten echt miljarden gaan investeren in de industrie, maar dan eis ik van de industrie wel wat tegenprestaties. En juist ook op sociaal moet dat gebeuren, zodat mensen het gevoel hebben, oké, dat geld dat nu gegeven wordt, maar het wordt wel eerlijk besteed. Daar zijn ook de werknemers hebben daar baat bij. En bijvoorbeeld dat op een gegeven moment werd gezegd, als we het minimumloon gaan verhogen, dan gaan er bedrijven failliet. Dan is er iets fundamenteel mis in ons systeem. Dan is er echt iets fundamenteel mis.
En wat ik te veel heb gezien, is dat wij economieën hebben gebouwd op hele kwetsbare zaken. Bijvoorbeeld goedkoop gas was ook zo'n politieke keuze. Dat onze industrie profiteerde van goedkoop gas. Je ziet hoe kwetsbaar die strategie is geweest. Als wij nu ook een economie gaan bouwen op goedkope arbeidskrachten, hebben we diezelfde kwetsbaarheid. Dat willen we voorkomen, juist voor de lange termijn. Want heel vaak zijn dit soort strategieën echt penny wise, pound foolish. Dus klinkt leuk voor de korte termijn, maar op de lange termijn ondermijnt het ons.
Paul Scheer (redacteur van opinieblad Forum): Maar nu wordt sociaal beleid veelal in de landen zelf vormgegeven door werkgevers en werknemers. Ja, dat kun je niet zomaar eventjes Europees gaan aanpakken.
Bas Eickhout (Groenlinks-PvdA): Nee, daarom dat wij wel de stap willen zetten om dat meer Europees te doen. Dat hebben de afgelopen periode bijvoorbeeld met dat minimumloon dat er een soort basis gelegd wordt door Europa. Kijk, ik ga hier nu niet aan deze podcast heel stoer zeggen het moet allemaal Europees sociaal beleid worden. Dan heb je het echt over Brusselse bluf volgens mij. Maar je moet wel gewoon zeggen van jongens Europa moet veel meer die minima gaan regelen, zodat we als Europa als geheel niet door een bodem heen zakken. Dat is ook eerlijker weer voor de concurrentie onderling.
Ik denk ook hier heeft het Nederlandse bedrijfsleven er wel baat bij, want je kan heel vaak stellen dat veel van die minima gelden vooral om in Oost-Europese landen ervoor te zorgen dat het daar niet door een basis heen zakt.
Maar het is ook belangrijk om ervoor te zorgen dat er minder misbruik gemaakt wordt van arbeidsmigratie. Dat zien wij ook, dat is over het overdraagvlak gesproken. Als je naar Nederland kijkt, arbeidsmigratie zal nodig zijn.
Het bedrijfsleven zal continu zeggen we hebben arbeidsmigratie nodig. Steun voor arbeidsmigratie is echt aan het afbrokkelen. En waarom met name? Omdat er heel veel misbruik wordt gemaakt. Er komen hier mensen naartoe zonder enige rechten.
Die gaan overlast veroorzaken en dan krijg je de shit die we nu zien. Daar zou het bedrijfsleven ook moeten denken, het is misschien even lekker om een goedkope arbeidskracht hier te halen
uit Bulgarije, maar uiteindelijk voor het draagvlak is het dodelijk. Dit is echt korte termijn stompzinnigheid om heel eerlijk te zijn.
Robin Rotman (podcasthost): En even voor de volledigheid van mijn begrip, die minimumlonen in al die verschillende landen die je mogen, wat jou betreft, verschillen.
Bas Eickhout (Groenlinks-PvdA): Ja, omdat we verschillende koopkrachten nog in Europa hebben. Dus het zijn relatieve afspraken.
Robin Rotman (podcasthost)
En hoe dwingend kan Europa zijn? Dit is echt het niveau van jongens, we gaan dit gewoon afspreken, dat we dit doen. Europa heeft verder geen tools om dat af te dwingen.
Bas Eickhout (Groenlinks-PvdA)
Op sociaal beleid is het moeilijk om heel dwingend te zijn. Op veel van die vlakken geldt nog unanimiteit. Dat zouden wij het liefst anders willen zien. Dus dat zou niet Europees moeten worden.
Maar ik denk dat Europa, zeker bij die minimum eisen, echt dwingend moet zijn.
Paul Scheer (redacteur van opinieblad Forum)
Ja, je had het net even over de arbeidsmigratie. Dat is natuurlijk ook een kwestie van handhaving. Er zijn genoeg bedrijven die het wel goed proberen te doen. Die ergeren zich ook aan bedrijven die...
Bas Eickhout (Groenlinks-PvdA)
Maar ik hoor dat te weinig. Echt waar, ik hoor te weinig. Ook vanuit VNO-NCW. Het zou prachtig zijn als jullie zeggen, weet je, de uitbuiting van goedkope arbeidskrachten, daar zijn wij ook op tegen.
Wij willen die cowboys ook keihard aanpakken. Het is denk ik heel belangrijk dat VNO-NCW daar veel vocaler op wordt.
Paul Scheer (redacteur van opinieblad Forum)
Oké, nou volgens mij gebeurt dat wel.
Bas Eickhout (Groenlinks-PvdA)
Ja, maar toch.
Paul Scheer (redacteur van opinieblad Forum)
De slechterikken moeten wel gevonden en aangepakt worden natuurlijk. Dus heb je het ook over handhaving?
Bas Eickhout (Groenlinks-PvdA)
Ja, absoluut. Maar volgens mij, zodra de handhavers komen, dan gaan jullie klagen over al die handhaving.
Paul Scheer (redacteur van opinieblad Forum)
Ja, ze moeten niet allemaal op verschillende tijdstippen komen.
Bas Eickhout (Groenlinks-PvdA)
Ja, maar daar heb je het alweer. Betere, strengere handhaving, dat heeft gevolgen.
Paul Scheer (redacteur van opinieblad Forum)
Ja, oké. Daar moeten we dan maar goed over praten. Ja, we moeten het toch even accepteren voor het grotere goed, volgens mij.
Robin Rotman (podcasthost)
Paul, dat is een helder verhaal.
Bas Eickhout (Groenlinks-PvdA)
Willen we het nog even over de verkiezingen hebben?
Paul Scheer (redacteur van opinieblad Forum)
Ja, dat is misschien de olifant in de Kamer, maar daar gaat het natuurlijk om in dit geval.
Jouw partijgenoot, duo-partijgenoot, Frans Timmermans,is er bij de laatste Tweede Kamerverkiezingen niet in geslaagd om met een klimaatverhaal de grootste te worden. Nee.
Nou ja, jij gaat datzelfde nu doen in Europa. Wat wordt jouw succesformule om het wel te doen, te winnen?
Bas Eickhout (Groenlinks-PvdA)
Volgens mij hebben we deze Europese campagne veel duidelijker wat het gevaar is van radicaal rechts. Radicaal rechts willen een verzwakt Europa.
Radicaal rechts laat zich trouwens omkopen door China en Rusland, dus zo nationalistisch zijn ze ook weer niet. Zij zijn echt een bedreiging voor de Europese democratie.
En ik denk dat steeds meer mensen dat doorhebben. In november dacht iedereen, we gaan het hebben over een campagne met goed bestuur.
Zelfs de zondag voor de verkiezingen zat Omtzigt nog in het programma Buitenhof. En moest hij de vraag beantwoorden, wil je nou wel of niet premier worden?
Terwijl daarna was het een opkomst van Wilders die eigenlijk niemand in die mate had voorzien. Wij zijn tweede geworden achter Wilders. Dus je kan zeggen dat Frans Timmermans het prima heeft gedaan, alleen Wilders heeft het nog beter gedaan.
En ik denk dat we allemaal die opkomst van Wilders hebben onderschat in die campagne. Deze Europese campagne gaan we dat niet onderschatten.
De opkomst van radicaal rechts is echt een bedreiging voor de Europese democratie. En daar moeten we gewoon heel helder in zijn.
Robin Rotman (podcasthost)
Die vraag die komt, dat is dus precies de vraag die Paul eigenlijk stelt. Jij signaleert deze podcast al een paar keer dat die rechts-populistische golf door Europa gaat. Ja. En de vraag was dus, wat ga jij dus anders doen?
Bas Eickhout (Groenlinks-PvdA) : Ten eerste dus dat ook duidelijker maken in de campagne dat dit een gevaar is. Dat hebben we in november denk ik nog wat te weinig gedaan. Dat gaan we nu echt beter doen. Omdat er veel op het spel staat. Ik verwacht ook daarin steun van het bedrijfsleven. Die hebben volgens mij behoefte aan een sterk Europa.
En nu een verzwakt Europa is echt verschrikkelijk slecht nieuws voor ons bedrijfsleven. Dus ik verwacht ook dat meer maatschappelijke partijen zich hierop gaan uitspreken.
Om duidelijk te maken wat er zeg maar 6 juni, waar de keuze over gaat. Het gaat echt over een sterk Europa of een verzwakt Europa. Over een veilig Europa of een onveilig Europa.
Dat staat te gebeuren 6 juni.
Robin Rotman (podcasthost)
Maar gaat het ook niet een beetje over alternatieven neerzetten voor de reden waarom die mensen dat onderbuik gevoel hebben. Dat gaat over migratie vaak. Daar zijn mensen helemaal niet zo blij mee.
Je kan daar een klimaatverhaal tegenover zetten. Maar je kan ook natuurlijk op migratie en asielzoekers een eigen verhaal neerzetten.
Bas Eickhout (Groenlinks-PvdA)
Maar we hebben toch deze podcast volgens mij geprobeerd om dat verhaal neer te zetten. Op groen, op sociaal. En ik heb het net al over arbeidsmigratie gehad. Volgens mij zijn dat inderdaad hele belangrijke thema's. Daar komt nog Oekraïne bij.
Overigens wederom investeringen in onze defensie. Zijn wij voor. Laat ik dat ook maar gewoon duidelijk maken. In ons verkiezingsprogramma staat dat we die NAVO-nom van 2% willen gaan halen. Dus ook hier zie je dat GroenLinks PvdA daar echt heel duidelijk in is geworden. Dus volgens mij hebben we genoeg eigen ideeën. Daar hebben we hopelijk ook genoeg tijd aan besteed.
Maar je moet ook gewoon waarschuwen wat er anders gaat gebeuren als er anders wordt gekozen.
Paul Scheer (redacteur van opinieblad Forum)
Ja maar dan wordt het thema wordt dus eigenlijk meer een sterk Europa. En niet zozeer een groen Europa.
Bas Eickhout (Groenlinks-PvdA)
Voor ons, voor ons is het heel erg. Een sterk Europa is wel echt nu wat cruciaal nodig is. In deze wereld van onzekerheden. Met Poetin, met misschien een Trump. Kijk naar de wereldontwikkelingen.
Als we nu iets nodig hebben, is het een sterk Europa.
Robin Rotman (podcasthost)
GroenLinks PvdA doen ook in Europa samen mee aan de verkiezingen. Terwijl jullie in het parlement deel uitmaken van verschillende fracties. Dus eigenlijk concurrerend zijn. Is dat lastig? Jij moet het boeltje bij elkaar houden natuurlijk nu.
Bas Eickhout (Groenlinks-PvdA)
Ja, we zijn niet echt concurrerend nu natuurlijk in Nederland. Omdat we gewoon hebben gezegd, wij gaan de handen ineen slaan. Omdat de verschillen zitten elders groter. En GroenLinks PvdA...
Robin Rotman (podcasthost)
Als er straks gestemd moet worden in Brussel, dan zitten jullie in andere fracties.
Bas Eickhout (Groenlinks-PvdA)
Ja, maar wij gaan natuurlijk met elkaar nog steeds bij elkaar zitten als GroenLinks PvdA. Kijk, wat wij willen is eigenlijk die samenwerking tussen groene en sociaaldemocraten. Die moet ook beter op Europees niveau.
En eigenlijk wat wij nu als Nederland gaan doen, is laten zien hoe krachtig die samenwerking kan zijn. En die willen we ook Europees nastreven. Dat is nu nog allemaal verschillende fracties. Omdat Europese families soms nog anders zijn dan de Nederlandse families.
Maar ons doel wordt betere samenwerking tussen groene en sociaaldemocraten. En dankzij ons zitten we in beide fracties om dat voor elkaar te krijgen.
Robin Rotman (podcasthost)
Inspireert dat al een beetje in Europa?
Wordt er al gepraat over een Europese fusie?
Bas Eickhout (Groenlinks-PvdA)
Er zijn mensen die het daarover hebben.
Dat gaat nog wat ver voor de Duitsers en de Spanjaarden en de Italianen.
Paul Scheer (redacteur van opinieblad Forum)
Kijk, zitten ze weer bij elkaar, zeggen ze dan.
Bas Eickhout (Groenlinks-PvdA)
Ja, maar bijvoorbeeld in Frankrijk is deze discussie ook al gaande. Dus dit is een debat dat komt. En eigenlijk wel vaker zo is Nederland... Met ons kiesstelsel pikken wij heel snel allerlei ontwikkelingen op.
Dus wij zijn heel vaak die kanarie in die kolenmijn als Nederland. Dus er wordt echt wel naar ons gekeken.
Paul Scheer (redacteur van opinieblad Forum)
Nederland gidsland?
Bas Eickhout (Groenlinks-PvdA)
Ja, met niet altijd een goede gids. Wij waren ook met radicaal rechts een van de eerste. Dus wij zijn een gidsland op allerlei fronten. Ik wil graag afronden met een beetje Brusselse bluf.
Robin Rotman (podcasthost)
Heb je iets voor ons?
Bas Eickhout (Groenlinks-PvdA)
Ja, ook maar weer even een steen in de vijver. Toen het coronafonds werd opgericht, toen zei Rutte dat is eenmalig. Ik ga hier zeggen nee. Dat is niet eenmalig.
Dat gaat verlengd worden en dat is ook keihard nodig. Dat hebben we net besproken. Maar wat Marijn betreft gaan we daar ook voor vechten dat dat doorgetrokken wordt. Want we hebben zo'n verlenging van het coronafonds keihard nodig als Europa.
Maar maak er dan een goed industriefonds van.
Robin Rotman (podcasthost): Dankjewel Bas Eickhout. Succes tijdens de campagne.
Bas Eickhout (Groenlinks-PvdA): Dankjewel.
Robin Rotman (podcasthost): En als Bas nou wil weten waar al zijn collega's het over gehad hebben in deze podcast. Waar moet die dan zijn?
Paul Scheer (redacteur van opinieblad Forum): Dat kan via zijn favoriete podcast app. Of via de website. www.opiniebladforum.nl
Robin Rotman (podcasthost): Wat toevallig ook nog eens een keer jouw favoriete website is.
Bas Eickhout (Groenlinks-PvdA): Ik heb ook zelf nog een podcast. Wist je dat?
Robin Rotman (podcasthost): Hoe heet die?
Bas Eickhout (Groenlinks-PvdA): Bellen met Bas.
Robin Rotman (podcasthost): Bellen met Bas. Dankjewel Bas Eickhout. We gaan luisteren naar je.
Paul Scheer (redacteur van opinieblad Forum): Bedankt.
