Daan Roosegaarde, pionier die niets mocht

Daan Roosegaarde (35) gaat lekker. Zijn slimme, zelf oplichtende snelweg en fietspad trekken belangstelling in de hele wereld. Hij heeft met zijn studio nog genoeg andere plannen. Zolang hij zich maar als een kind blijft verwonderen over mens en natuur. ‘Gewoon je eigen ding doen.’

Als 35-jarige spreekt hij de taal van de nieuwe én de oude jeugd: wauw, tof, chill en gaaf zijn de woorden waarmee hij zijn enthousiasme uitdrukt. Anderen noemen hem een ziener en gamechanger. Kwalificaties waarvan je makkelijk naast je schoenen zou gaan lopen. Maar het gaat hem niet om de roem of om het geld, zegt hij, maar om projecten die hij van de grond kan krijgen die de wereld een beetje beter kunnen maken.

Ze doen Daan Roosegaarde ook weer niet helemaal niks, die huldeblijken. ‘Het is raar voor mij dat mensen vroeger altijd tegen mij zeiden: ‘Mag niet, kan niet, je past er niet in’, en dat ik nu als icoon, pionier en voorbeeld wordt gelanceerd. Het systeem omarmt mij weer. Tegelijkertijd toont dit aan hoe relatief alles is. Wat ik ervan leer is dat je niet te veel naar anderen, al die babbelaars, moet luisteren, maar dat je het gewoon lekker zelf moet doen.’

Roosegaarde zit in de lift, met zijn slimme snelweg en fietspad, en met andere ruimtelijke projecten waarin objecten reageren op licht, geluid en aanraking. Projecten die het midden houden tussen kunst en praktisch nut. Als Zomergast mocht hij er drie uur op tv over vertellen. ‘We hebben zelf zes maanden voorbereiding in die uitzending gestoken. Ik wilde een beeldverhaal maken van de oude naar de nieuwe wereld. Het was sinds lange tijd de uitzending die het meest in zijn geheel is bekeken’, zegt hij niet zonder trots.

Het gesprek vindt plaats op het terras van restaurant Dauphine in Amsterdam, vlakbij zijn huis. Zijn studio, waar twaalf man werkt, staat op een bedrijventerrein in Waddinxveen. Niet bepaald het centrum van de wereld. ‘Goed, hè? Ja, de magie gebeurt in de periferie. Je kunt er lekker focussen. Het is goed om daar te aarden omdat we toch vrij abstract bezig zijn. Vijf jaar geleden –  ik was jong, blut en naïef –  kon ik daar terecht in een vrijstaande loods van een ondernemer die wel wat in mij zag. Daarna heb ik nooit de tijd gehad om te verhuizen. Alle tijd, geld en energie hebben we in de projecten gestoken.’

‘We zijn nu wel aan het kijken in Rotterdam. Die stad wil nieuwe, innovatieve ondernemers een plek geven. En de houding van niet babbelen maar bouwen spreekt me wel aan.’

Maar hij zit het liefst in Shanghai, waar hij ook een vestiging heeft met zes medewerkers. Daar werkt hij onder meer aan een smogvrij park in Beijing, met een soort magneet die de smog opzuigt. ‘Ik houd van de high density van Aziatische steden. Juist omdat die steden nóg drukker zijn dan ik, word ik er rustig van.’

China heeft toch ook zijn mindere kanten?
‘China is zo’n grote machine, je moet niet de illusie hebben dat je dat in één dag kunt veranderen. Nederlanders komen al snel met een moreel vingertje. Probeer eerst eens de complexiteit van dat land te doorgronden, waar het vandaan komt en waar het naartoe gaat. En probeer het systeem dan te hacken. Ik ben een infiltrator, geen wegblijver.’

Hacker, happy infitrator, hippie met een businessplan: het zijn termen die hij vaker gebruikt in interviews om aan te geven wat hij doet. Hij wil niet voortborduren op het oude maar inhaken op het nieuwe. Daartoe zoekt hij met zijn studio allianties met gevestigde partijen, zoals bouwbedrijf Heijmans in het geval van de slimme snelweg die overdag zonlicht opneemt om dat ‘s avonds en ‘s nachts te gebruiken om het wegdek te verlichten. En waarop in de winter ijskristallen oplichten om aan te geven dat het glad is.

‘De focus is veel helderder dan drie jaar geleden. Ik weet beter wat ik wil doordat ik een beter team om mij heen heb en we minder hoeven uit te leggen. Onze opdrachtgevers en partners tonen meer lef. Projecten kunnen daardoor radicaler worden. Na de Zomergasten-uitzending nam de bestuursvoorzitter van DSM contact met me op. Hij wilde een brainstorm met mij over waar de wereld heen gaat.’

‘Elk bedrijf heeft verborgen kapitaal, kennis. Heijmans had vijf van de twintig ideeën voor de slimme snelweg al in het archief liggen, ontdekte ik tijdens het doorspitten daarvan. Je moet als bedrijf een situatie creëren waarin dat kapitaal wordt herkend.’

Het gaat hem nog veel te langzaam. Zo heeft hij met minister Schultz van Infrastructuur gesproken over een project rond de Afsluitdijk, een Nederlands icoon. Zij wil wel, de hoogste ambtenaar op Rijkswaterstaat wil misschien, en de rest daaronder moet nog overtuigd worden. ‘De laatste uitvinding in de wegenbouw stamt uit 1986: zoab. Dan denk ik: Mijn god, jongens, jullie bouwen heel Nederland.’

Is die tegenwerking niet frustrerend?
‘Zonder wrijving geen glans, maar je moet je gevechten wel wijs kiezen. Het valt me op dat ik tegenwoordig positief wordt ontvangen. Drie jaar terug zat iedereen nog in zijn comfortzone, want de crisis ging toch wel over. Nu blijkt dat dat niet het geval is, en dwingt de crisis iedereen creatief te zijn. Geef mij maar een goed team, een partner met lef en een overheid die meedenkt of me met rust laat. Want in Nederland is toch vaak sprake van een systematisch onvermogen om keuzes te maken. Hier wordt twee jaar vergaderd over een stukje snelweg, terwijl China in één keer 1.000 kilometer aanlegt.’

Hij groeide op in Nieuwkoop, volgens hem een saai, burgerlijk dorp dat gelukkig wel aan de Nieuwkoopse Plassen ligt. ‘Ik ging de natuur in, boomhutten bouwen. Je had Brampjesgat, een meertje met moerasgassen waardoor het water altijd warm was, ook in de winter. Dat vonden we magie, hekserij. Tussen de plassen liepen smalle paadjes waarover waterslangen kronkelden. Er viel zóveel te ontdekken.’

Zijn ouders waren onderwijzers. Hij heeft het niet als een zware last ervaren, om op school én thuis onderwezen te worden. ‘Ik heb mijn havodiploma gehaald dankzij de bijlessen wiskunde van mijn vader. Ik was lui op school. En ik werd door docenten in hokjes geduwd die me niet bevielen. Dat heeft me wel gedwongen om mijn ideeën beter communiceerbaar te maken.’

Deden uw ouders dat ook: in hokjes duwen?
‘Dat weet ik eigenlijk niet meer. Toen ik naar de kunstacademie ging, dachten ze wel dat ik in no time blut en aan de drugs zou zijn. Nadat ik op tv was geweest met een kunstproject, wisten ze dat het goed kwam. Alsof tv een soort keurmerk is.’

Hij was als jongere op zoek naar iets dat met maken, techniek, kunst en natuur verband hield. Het kwartje viel toen hij van een kunstdocente naar het Nationaal Architectuurinstituut in Rotterdam moest en daar de maquettes van een ‘Japanse Rem Koolhaas’ zag. ‘Toen wist ik: dit is een vak, dit kan ik leren. Mijn ouders vonden het ook wel tof dat ik het eindelijk had gevonden.’

Hij gaat er nu helemaal voor, reist heen en weer tussen Nederland en Shanghai. Vanuit de hele wereld is interesse in de snelweg- en fietspadprojecten. ‘Thuis is waar m’n laptop is’, luidt een van zijn mantra’s. Hij hoeft geen rekening te houden met een gezin. ‘Als ik een vriendin heb, moet ze mijn afwezigheid accepteren of lekker meegaan. En kinderen: geen idee. Ik ben nu bezig met dingen die honderd procent van mijn aandacht vergen.’

Is er nog leven naast het werk?
‘Je moet je nulmomenten pakken. Ik ga een paar keer per jaar duiken in Thailand, op 15 meter diepte. Het is een wereld die ik niet onder controle heb en waaraan ik me moet overgeven. Het is buitenaards onder water. Er is koraal dat de vorm heeft van een hersenpan. Hoe kan dat nou? Ik ga ook wel eens nachtduiken en zie dan lichtgevende kwallen. Wij zitten met kabels, lantaarnpalen en kolencentrales licht te genereren, en die kwallen hebben dat gewoon zelf.’

‘Wat ik ook graag mag doen, is pulpfilms kijken op tv. Ik ben berucht om mijn slechte smaak. Het zijn neutronen die op je worden afgevuurd. Vergelijk het met een koekenpan met anti-aanbaklaag die je voor 10 euro bij Blokker kunt kopen. Dat is ooit begonnen met hitteschilden in de ruimte. Je gaat van high end naar low end, maar er is wel een verband.’

Hoe ver kijkt u vooruit?
‘Het idee is om volgend jaar met pensioen te gaan en postbode te worden in Thailand. Ik denk dat ik het drie dagen volhoud.’

Dan serieus: ‘Elk idee voor een project heeft zijn eigen schaal. Misschien gaan we heel groot worden. Ik heb dat verlangen nu nog niet, maar je kunt het niet voorspellen. We hebben in elk geval een financiële buffer opgebouwd om zelf projecten te starten en prototypes te maken. Als vervolgens The New York Times erover schrijft, komt de opdrachtgever vanzelf. Vroeger deed ik het met spijkers en hout, nu met slimme materialen, een goed team en partners. Zolang ik dat jongensachtige maar niet kwijtraak.’