Hoe het Nederlands EU-voorzitterschap de vluchtelingenstroom tot bedaren bracht

Nog een kleine maand is Nederland voorzitter van de EU. Een half jaar waarin alles draaide om vluchtelingen, de interne markt, de eurozone en het klimaat. Wat heeft dat opgeleverd? Deel 1 van een serie over het Nederlands EU-voorzitterschap.

Samenwerken. Stap voor stap toewerken naar resultaat. Pragmatisch en realistisch. Zo gaat Nederland te werk, zei premier Mark Rutte aan de vooravond van het Nederlands voorzitterschap van de EU. ‘Het is logisch en ook nodig dat veel van onze tijd en energie de komende maanden uitgaat naar de vluchtelingencrisis.’ En hoe die opgelost moet worden. Nu het voorzitterschap zijn laatste maand in gaat, is de vraag: wat is daarvan terecht gekomen?
Feit is: de vluchtelingenstroom is afgenomen. Onder Nederlandse leiding is een afspraak gemaakt met Turkije om alle in Griekenland aangekomen immigranten terug te nemen en op te vangen. Het is bijzonder dat premier Rutte daar aan heeft gewerkt. Doorgaans worden dergelijke bilaterale verdragen voorbereid en afgesloten door de Europese Commissie of door Donald Tusk, de voorzitter van de Europese Raad.
Dat die afspraak er ligt, was een noodzaak voor de EU en zeker ook voor de open Nederlandse doorvoereconomie. Nederlandse bedrijven exporteren voor ruim 310 miljard euro naar andere lidstaten. Onder druk van de vluchtelingenstroom dreigden steeds meer landen hun grenzen te sluiten, wat het einde zou betekenen van het Schengenverdrag van open grenzen. Het zou de Europese economie miljarden hebben gekost als de markt van 500 miljoen inwoners weer was versnipperd. Daarnaast is bereikt wat ook al jaren een taboe was: een versterking van de Europese grensbewaking door alle lidstaten. Tot nu toe was het zo dat die bewaking vooral een zaak was van landen aan de buitengrens van de unie.
De goede relatie die Nederland heeft met Turkije is ongetwijfeld een belangrijke factor geweest bij het tot stand komen van de deal.
Nederland, en ook het huidige kabinetsteam, heeft een imago van daadkracht en pragmatisme. Afspraken worden nagekomen en er zijn geen verborgen agenda’s. Dat maakt Nederland een prettige gesprekspartner, aldus ingewijden. Het gevolg is dat ondernemers die goederen door de EU vervoeren, weinig hebben gemerkt van de alle dreigementen over grenscontroles en -sluitingen.

12 en 13 januari Nederland presenteert Barrièremodel tegen mensensmokkel De eerste internationale conferentie van het Nederlandse voorzitterschap gaat over mensensmokkel. Ruim tweehonderd experts uit alle Europese lidstaten bespreken de aanpak hiervan op nationaal en internationaal niveau tijdens een tweedaagse conferentie in Amsterdam. Nederland presenteerde het Barrièremodel, dat bestaat uit een multidisciplinaire aanpak waarmee lidstaten barrières opwerpen tegen mensensmokkel. De aanpak moet leiden tot samenwerking tussen autoriteiten, ngo’s en de private sector die gezamenlijk het gehele traject van migranten in kaart brengen. Zo wordt duidelijk waar maatregelen tegen mensensmokkel effectief zijn. De maatregelen kunnen strafrechtelijk, bestuurlijk, fiscaal of privaatrechtelijk zijn.

 

2 februari Ploumen zet zich in voor opvang in regio Syrië Syrische vluchtelingen moeten snel meer perspectief krijgen op een beter bestaan in de regio, stellen de EU-lidstaten tijdens een informele bijeenkomst van ministers voor Ontwikkelingssamenwerking in Amsterdam. De EU werkt samen met Libanon en Jordanië aan structurele oplossingen. Vluchtelingen in deze landen worden daarin ondersteund op het gebied van werk, onderwijs, zorg en water. De uitwerking van dit plan wordt op 4 februari gepresenteerd tijdens de grote Syrië-conferentie in Londen. Minister Ploumen van Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking: ‘De mensen die worden opgevangen hebben niet alleen behoefte aan veiligheid, eten en een dak boven hun hoofd. Ze moeten kunnen werken, hun kinderen moeten naar school kunnen, ze moeten kunnen meedoen in de maatschappij. Dat stelt landen als Libanon en Jordanië voor een enorme uitdaging, die ze niet alleen aankunnen.

 

16 februari TLN en EVO praten met het kabinet over de dreigende controles aan de binnengrenzen De organisaties willen met het kabinet werken aan veiligheidsmaatregelen aan de grens die tegelijkertijd het vrije verkeer van goederen garanderen. TLN en EVO willen dat het kabinet zich hier ook in Europa hard voor maakt. De ondernemersorganisaties stellen maatregelen voor die het goederenvervoer veilig kunnen laten doorstromen, waaronder aparte rijstroken voor het vrachtverkeer, een vrije doorgang voor bedrijven die aantoonbaar zelf voorzorgsmaatregelen nemen of slimme infraroodscans.

Van welke EU is Nederland voorzitter?
De eerste zes maanden van dit jaar is Nederland voorzitter van de EU. Of liever gezegd, voorzitter van de Raad van Ministers van de Europese Unie, de overleggroep van de vakministers in de lidstaten. Het is één van de vier machtsorganen aan de top van de Unie, naast de Europese Raad (overleg van regeringsleiders, voorzitter Donald Tusk), de Europese Commissie (voorzitter: Jean Claude Juncker) en het Europees Parlement (voorzitter: Martin Schultz). Tijdens het EU-voorzitterschap zit Nederland de vergaderingen van de Raad voor en wordt door Nederland het voortouw genomen bij onderhandelingen tussen de lidstaten onderling. Ook behartigt Nederland de belangen van de lidstaten bij onderhandelingen met de andere Europese instellingen over nieuwe regelgeving.

23 februari ‘Jaarlijks 100 miljard schade als grenzen dicht blijven’ Het sluiten van de binnengrenzen gaat 100 miljard euro per jaar kosten en het sterk van export afhankelijke Nederland wordt na Duitsland het grootste slachtoffer. Dat blijkt uit een rapport van de studiedienst van het Europese Parlement. Diverse lidstaten controleren nu hun binnengrenzen al, maar Brussel werkt plannen uit om die tijdelijke controles met 1,5 jaar te verlengen. Als dat gebeurt, loopt de intra-Europese handel met 10 tot 20 procent terug en krijgen belangrijke economische sectoren zoals transport en toerisme harde klappen. Internationaal transportondernemer Bram van Tuyl rekent het in het Algemeen Dagblad voor. ‘Een uur wachten kost 65 euro aan kosten voor arbeid en de truck. We hebben dagelijks ongeveer vijftig combinaties rondrijden. Als die allemaal een uur moeten wachten, kost dat dus ruim 3.000 euro per dag.

 

4 maart ‘Alle binnengrenzen moeten voor 2017 weer helemaal open’ De binnengrenzen van de EU moeten uiterlijk in november weer open en alle lidstaten moeten de bescherming van de Griekse buitengrens ondersteunen. Dat schrijft de Europese Commissie over de Schengensamenwerking. Op 4 maart publiceert de Europese Commissie een stappenplan Terug naar Schengen. Op verzoek van de Tweede Kamer buigt de Adviesraad Internationale Vraagstukken (AIV) zich er ook over. Het resultaat volgt drie dagen later De toekomst van Schengen. Ook de AIV ziet een toekomst voor Schengen.

 

7 maart Turkije deal wordt afgerond De ‘Turkije-deal’ wordt gesloten. Turkije gaat Syrische vluchtelingen opvangen die teruggestuurd worden uit Griekenland. De Turken krijgen er 3 miljard euro voor en de mogelijkheid voor inwoners om makkelijker toegang te krijgen tot de EU, is al in februari afgesproken door de EU-lidstaten. Een dag eerder heeft Rutte in Brussel een voorgesprek met de Duitse bondskanselier Angela Merkel en de Turkse premier Ahmet Davutoglu. In de Turkse ambassade bereiden ze samen de top voor over Turkije-deal.

 

6 april Meer grenswachten voor EU-grenzen De EU-landen bereiken een akkoord over uitbreiding van de Europese grenswacht Frontex. EU-lidstaten moeten vijftienhonderd grenswachten gaan leveren die de grenzen en kusten moeten bewaken. De Europese grenswacht krijgt de taak in te grijpen als een lidstaat de hoeveelheid migranten niet dreigt aan te kunnen en om praktische maatregelen te treffen in geval van noodsituaties. Ook moet de dienst het terugsturen van afgewezen asielzoekers Europees gaan coördineren. Eind juni willen de regeringsleiders overeenstemming hebben met het Europees Parlement, dat over Frontex gaat. Staatssecretaris Klaas Dijkhoff (Migratie) is blij met het akkoord. ‘De Europese grenswacht is een noodzakelijk instrument om de Europese buitengrenzen beter te controleren.

 

14-17 april Koenders lobby om Afrikanen in Afrika op te vangen Minister Koenders brengt een bezoek aan Mali, Ghana en Ivoorkust om namens de Europese Unie in gesprek te gaan over invulling van de afspraken die tijdens de EU-Afrika migratietop in Valletta gemaakt zijn. Eind 2015 hebben de EU en landen van de Afrikaanse Unie afgesproken hoe ze samen illegale migratie en tragedies op de Middellandse Zee kunnen voorkomen.

 

4 mei ‘Kwart miljoen boete voor weigering opvang vluchtelingen’ Europese landen die weigeren mee te werken aan de spreiding van migranten en vluchtelingen moeten een boete krijgen van mogelijk 250.000 euro per vluchteling. Dat is de strekking van een plan van de Europese Commissie, schrijft The Financial Times op basis van gesprekken met ingewijden. Het is een half jaar nadat premier Rutte in Den Haag een zelfde voorstel van Tweede Kamerleden Bas van ‘t Wout (VVD) en Marit Maij (PvdA) overnam. Weigerachtige landen moeten minder geld krijgen uit de EU-fondsen voor de ontwikkeling van infrastructuur. Daarvan profiteren vooral armere lidstaten in het zuiden en oosten van Europa.

 

12 mei ‘Houd grenscontroles nog half jaar’ De ministers van Buitenlandse Zaken in de EU besluiten om onder uitzonderlijke omstandigheden toe te staan dat het tijdelijke toezicht aan de binnengrenzen wordt verlengd. Oostenrijk, Duitsland, Denemarken, Zweden en Noorwegen wordt aanbevolen het ‘evenredige tijdelijke grenstoezicht’ aan sommige delen van hun grens niet langer dan zes maanden te handhaven.