Mobiele bendes storten zich op winkelier

Dagelijks slaan Oost-Europese bendes toe in Nederlandse winkels. De vrees is dat dit erger wordt als ook de Roemenen en Bulgaren vanaf 1 januari vrij toegang hebben tot Nederland. Politie en justitie geven tot dusver weinig thuis. Alle hoop is nu gevestigd op een project waarbij bedrijfsleven en politie informatie over bendes uitwisselen. Lukt het om deze ongewenste vreemdelingen echt kwijt te raken?

Drie jongens (het zouden heel goed Roemenen kunnen zijn) komen vlak na elkaar een kledingwinkel binnen. Eén van hen heeft een buitensporig grote boodschappentas bij zich, waarschijnlijk met metaal geprepareerd tegen detectiepoortjes. Hij stelt zich tussen twee schappen op, onzichtbaar voor de medewerker achter de balie. De andere twee jongens lopen heen en weer door de winkel en bekijken kledingstukken. Zij houden schichtig het personeel in de gaten, terwijl de eerste jongen zijn tas vult. Een vrouwelijke klant die het gangpad wil inlopen en hem ziet, kiest het hazepad en loopt de winkel uit. Een van de andere twee jongens loopt achter haar aan om te kijken of de vrouw de politie gaat waarschuwen. Als de tas gevuld is, lopen de drie de winkel uit.

Het is allemaal te zien op een filmpje afkomstig van een beveiligingscamera, dat op YouTube staat. Zo gaat het dagelijks in Nederlandse winkels. Oost-Europese bendes slaan toe in een stad en trekken verder als de middenstand en de politie ter plaatse lont beginnen te ruiken. Op naar de volgende stad. En als ze echt de politie achter zich aan hebben, gaan ze gewoon de grens over. Politiechef Frans Heeres vergelijkt ze op een bijeenkomst van Detailhandel Nederland met ‘sprinkhanen die hier de boel komen kaalvreten’. De schade voor winkeliers – nog afgezien van woede en frustratie – bedraagt 250 miljoen per jaar, een kwart van het totaal aan winkelcriminaliteit.

Vanaf 1 januari 2014 wordt het de bendes nog makkelijker gemaakt, want dan vervalt de werkvergunning voor Roemenen en Bulgaren. De vrees is dat in het spoor van ‘echte’ arbeidsmigranten roversbenden massaal de weg naar Nederland weten te vinden. Minister Opstelten van Justitie en Veiligheid maakt zich daar niet zoveel zorgen over. Criminelen laten zich weinig gelegen liggen aan de officiële toelatingsregels, dus die komen niet ineens in groten getale, is zijn redenering. Maar Detailhandel Nederland denkt daar anders over. ‘Wij verwachten meer bendes. Niet vanwege de openstelling van de grens, maar omdat landen als Duitsland, Frankrijk en Spanje strenger zijn en ongewenste vreemdelingen eerder uitzetten’, zegt secretaris winkelcriminaliteit Jelger Zee.

In feite hebben we het zogenoemde mobiel banditisme te danken aan de Europese Unie. ‘Europa heeft de opkomst ervan gefaciliteerd’, zegt criminologe Dina Siegel. Zij deed onderzoek naar mobiel banditisme vanuit Oost-Europa. ‘Het Europese idee was dat er overal hetzelfde welvaartsniveau zou zijn. Dat is niet zo, als je bijvoorbeeld Roemenië met Nederland vergelijkt. En dan geldt: a hungry man is an angry man. Oost-Europeanen zien dat het leven elders beter is en trekken daar dan heen.’

Voor het grijpen
Nederland is niet de populairste bestemming. Dat wordt wel eens beweerd, met een verwijzing naar de lage straffen en het riante gevangenisleven hier. Dat beeld hebben criminelen niet volgens Siegel. ‘Overigens laten ze zich niet snel afschrikken door harde straffen.’ Nederlanders staan wel bekend als onoplettend met waardevolle spullen. Mobieltjes liggen zo voor het grijpen. Daarmee is Nederland een aantrekkelijk doelwit. De politie heeft eens bij een inval een kaart van Europa gevonden waarop Nederland was gemarkeerd met een smiley, en Duitsland met een sip kijkende smiley.

De mobiele bendes hebben het voorzien op cosmetica, elektronica, merkkleding, schoenen en juwelen. Een groot deel van de buit blijft in Nederland, aldus Siegel. ‘Het vindt zijn weg naar Marktplaats en zwarte markten. Een handelaar op de Bazaar in Beverwijk zei tegen me dat die markt allang failliet was gegaan zonder gestolen goederen.’ Soms zitten op de producten nog de stickers van de winkelketen waar ze gestolen zijn. Die brutaliteit moet makkelijk bestraft kunnen worden, zou je denken. Maar dat is niet zo. ‘We kunnen er weinig tegen doen als je niet kunt bewijzen waar en wanneer precies de goederen gestolen zijn’, zegt een politieman op de bijeenkomst van Detailhandel Nederland.

Het is één van de frustraties waar ondernemers tegen aanlopen bij de aanpak van mobiele bendes. Zij voelen zich niet serieus genomen door politie en justitie. Chris van Zwam, adviseur veiligheid bij Ahold, stelt dat de politie winkeldiefstal moet behandelen als high priority crime, net als overvallen. ‘Als je naar het aantal diefstallen kijkt en de verbale en fysieke intimidatie van personeel, kun je daar wel van spreken. Korpschef Gerard Bouman had het eerder in Forum over het stelen van een pakje roomboter, maar dit is echt wel wat anders.’ Praktisch probleem is volgens Van Zwam dat veel winkeldiefstallen ongemerkt plaatsvinden. ‘Het is een mistig gebied. Daarom leggen wij het accent op preventie. We leren medewerkers om elke klant te groeten; zo haal je ze uit de anonimiteit.’

Woedend
Aanhouding leidt vaak niet tot vervolging. Regelmatig maakt de politie mee dat Oost-Europese criminelen weer de straat op worden gestuurd met een oproep om voor de rechter te verschijnen. Ook nog eens als first offender, terwijl ze al heel wat op hun kerfstok hebben. Maar die informatie is (nog) niet voorhanden. Vervolgens komen ze – natuurlijk – niet opdagen op de rechtszitting. Ook de politie is daar gefrustreerd over. ‘De officier van justitie geeft een dagvaarding af terwijl de verdachte geen vaste woon- of verblijfplaats heeft. Dat mag helemaal niet’, zegt een agent verontwaardigd.

Het is om moedeloos van te worden. Toch laten bedrijven het er niet bij zitten. Om meer kans te maken op vervolging, schakelen zij in toenemende mate particuliere opsporingsbureaus in. Die proberen een zaak panklaar te maken voor de politie. Maar ook deze bureaus voelen zich tot hun ergernis niet altijd serieus genomen door de politie.

Wantrouwen
Politiechef Oost-Brabant Frans Heeres bevestigt dat er een zeker wantrouwen bestaat bij de politie ten opzichte van particuliere bureaus; die doen toch een beetje ‘hun’ werk. Hij erkent dat de politie tekort is geschoten in de aanpak van mobiel banditisme. Maar hij belooft beterschap. Met het bedrijfsleven wordt gewerkt aan een databank onder de noemer Gemeenschappelijke Informatie Organisatie. Het bedrijfsleven vult die met informatie over winkeldiefstallen, camerabeelden en dergelijke, en de politie gebruikt die informatie om tot opsporing over te gaan. Juist de vorming van de Nationale Politie kan in het geval van mobiel banditisme helpen, zegt hij. ‘Een Nationale Politie is beter dan 27 regionale korpschefs die ieder voor zich bezig zijn. In de oude situatie kon het gebeuren dat verschillende korpsen onderzoek deden naar dezelfde bende, zonder dat ze dat van elkaar wisten.’ Alleen duurt het nog wel een jaar voordat de systemen van alle korpsen op elkaar zijn aangesloten. Het is de bedoeling om ook internationaal samen te werken. Dat blijft voorlopig bij goede voornemens. Er heerst namelijk nogal wat wantrouwen over en weer, en de werkmethoden sluiten niet altijd op elkaar aan. Heeres: ‘Politietaps worden bijvoorbeeld niet overal geaccepteerd.’

De scepsis onder winkeliers is groot. Zij voelen zich machteloos en hebben niet het idee dat politie en justitie er voor hen zijn. Daar komt misschien verandering in. De politie is samen met een grote winkelketen bezig om op basis van de aangeleverde informatie enkele bendes op te rollen. Als de werkwijze bevalt en resultaat oplevert, wordt die op grotere schaal ingevoerd. Dan moet het openbaar ministerie ook meewerken en er prioriteit aan geven. ‘We doen er zelf nog niet aan mee’, zegt Chris van Zwam van Ahold, ‘maar geven het project het voordeel van de twijfel. Eerst zien, dan geloven.’

Bekijk ook video “Gestolen smartphones vaak terug te vinden op Albert Cuyp” van AT5