Tweede Kamerverkiezingen 2023: 'Vertrouwen in elkaar niet verliezen'

Drie of misschien zelfs vier partijen hadden de kans als grootste uit de bus te komen. Mede dankzij de zwevende kiezer bleef het ongekend spannend wie het initiatief krijgt om een kabinet te vormen. Tot vandaag. Nederland heeft gekozen. Ondernemers geven een eerste reactie. ‘Er is een verstandige coalitie nodig die de zaken gaat aanpakken.’

‘Het vertrouwen in de mens wil ik niet verliezen’ 

Merijn Everaarts | Dopper | Haarlem 

‘Dit is een dramatische uitslag voor de natuur, ons klimaat, de samenwerking in Europa en onze samenleving. De standpunten waar de PVV voor staat verschillen zo van hoe ik erover denk. Misschien ben ik een wat atypische ondernemer, maar ik ben ervan overtuigd dat we Nederland leefbaar moeten houden voor iedereen. Mens, dier en natuur. Daar ben ik zelf ook mee bezig in mijn ondernemingen. Ik wil iedereen de positieve kanten laten zien van duurzaam bezig zijn.’  

‘Hoe meer tegengas ik krijg, hoe meer gas ik daar op geef. Niets is mooier, vind ik, dan op een positieve manier onderdeel te zijn van de verandering. Dat is ook hard nodig. Het heeft helemaal geen zin je hoofd in het zand te steken.’  

‘Ik had natuurlijk strategisch kunnen stemmen, maar dat heb ik niet gedaan. Ik vind dat je je hart moet volgen. Voor mij betekende dat een stem voor de Partij voor de Dieren. Het is de enige partij die de natuur echt voorop heeft staan.’ 

‘Een bekende van mij zei gisteravond nog: ‘Had ik nou toch maar D66 gestemd, dan had ik in elk geval gestemd voor onderwijs en was dit niet gebeurd.’ Daar zit wel wat in.’ 

‘Ik ben wel benieuwd hoe het straks gaat met de formatie. Het lijkt me toch ingewikkeld om tot een kabinet te komen. Ook over rechts. Misschien betekent dat dat we binnenkort weer verkiezingen hebben. Ik weet het niet.’ 

‘Natuurlijk, ik had gehoopt op een kabinet over links, maar als ik alles bij elkaar optel dan gaat dat echt niet lukken. Zelfs met de VVD en NSC erbij wordt het lastig. Dat is jammer, maar het is wat het is. We zullen het ermee moeten doen.’ 

‘Verandering wordt dan wel ingewikkeld. Dat is niet goed voor ondernemers en niet voor de volgende generatie. Ik maak me daar wel zorgen over. Het belangrijkste is nu dat we het vertrouwen in elkaar niet verliezen en strijdbaar blijven.’ 

Wie is Merijn Everaarts? Merijn Everaarts (51) is oprichter en eigenaar van Dopper. Een Haarlems bedrijf dat duurzame waterflessen produceert. Hij is daarnaast betrokken bij het Haarlemse veganistische restaurant Mama Gaia. Lees ook dit interview met hem. 

‘Laat dit een wake-up call zijn voor Den Haag’

Stephan Stokkermans | Grand Hotel Huis ter Duin | Noordwijk

‘De mensen die ik vooraf sprak, waren erg gecharmeerd van Dilan Yeşilgöz en de manier waarop ze de VVD op de kaart zette. Als ik nu kijk naar de uitslag, dan lijkt het erop dat niet iedereen eerlijk is geweest over zijn of haar stem. Vooraf vreesde ik dat PvdA-GroenLinks de winnaar zou worden na een nek-aan-nek race met de VVD en blijkbaar dachten meer mensen op die manier. De vrees van over links, heeft gezorgd voor de opkomst van wat ik pittig rechts zou willen noemen. Zelf heb ik op de VVD gestemd, dat is mijn partij, hoewel ik me ook wel heb afgevraagd of dat de juiste stem is. Nu zou ik willen zeggen: het volk heeft gesproken. Laat dit een wake-up call zijn voor Den Haag. Het laat zien dat het belangrijk is dat de afstand tussen politiek Den Haag, de maatschappij en het bedrijfsleven verkleind wordt.’
‘Ik vind deze rechterkant van het politieke spectrum niet per se verkeerd voor het bedrijfsleven. Er liggen ook kansen. De partijen die nu een coalitie zouden kunnen vormen – de VVD, NSC en de PVV – dragen het familiebedrijf een warm hart toe. Denk bijvoorbeeld aan de bedrijfsopvolgingsregeling, die de PVV wil verbeteren. Mijn oprechte wens is dat deze partijen snel alle uitdagingen die er nu liggen gaan oppakken en doorpakken. Ik ben voor het nemen van eigen verantwoordelijkheid. Linkse partijen willen juist mensen doodknuffelen, in plaats van de nadruk leggen op wat ze wél kunnen zoals ondernemers vaak doen.’
‘Laat ik over één ding in ieder geval heel helder zijn: mensen uitsluiten, daar ben ik absoluut niet voor. Die weg moeten we absoluut niet inslaan. Dat past ook helemaal niet bij de hospitality sector. Maar laten we nou niet doen alsof de PVV als enige aan populistische kreten doet, want daar kunnen de linkse partijen ook wat van. En natuurlijk is het flauwekul dat de PVV de koran wil verbieden. Dan kun je zoals Caroline van der Plas zei net zo goed de bijbel verbieden.’
‘Ik zie wel wat in een zakenkabinet, zoals NSC voorstelde. Dan krijg je vakkundige ministers, in plaats van die aloude baantjes carrousel.’

Wie is Stephan Stokkermans?Stephan Stokkermans (56) is sinds 2016 directeur van Grand Hotel Huis ter Duin in Noordwijk. Hij begon in 1993 als sales manager bij het hotel. Daarvoor werkte Stokkermans bij Bookit, de voorloper van Weekendjeweg. Lees hier een persoonlijk portret van Stokkermans.

‘Investeer als ondernemer in het slaan van bruggen’ 

Ruben Brave | Entelligence | Amsterdam  

‘Vanmorgen ben ik met een nog grotere kater wakker geworden dan ik gisteravond al had. Deze verkiezingsuitslag is geen uitnodiging voor buitenlands talent om voor Nederland te kiezen. Terwijl we zulk talent hard nodig hebben. Kijk maar naar ASML. Dat is niet goed voor die bedrijven, het is niet goed voor onze economie en het leidt ook tot achteruitgang in innovatie. Juist mensen die een lange reis hebben gemaakt naar Nederlanderschap beschikken over de veerkracht en de perspectieven die tot vernieuwing leiden. Kijk maar naar een techondernemer als Ali Niknam.’  

‘Wat denk je ook dat dit betekent voor al die Nederlanders met een migratieachtergrond? Kennelijk horen innovators als de broers Mattias en Timothy Scheek er niet bij (zij verkochten onlangs hun techbedrijf aan Sonos; red.), want het gaat voortaan alleen om ‘de echte Nederlanders’. Dat leidt tot grote onzekerheid. Onzekerheid die veel mensen ervaren; grote groepen zijn de afgelopen decennia genegeerd. Voor velen is het gebrek aan financiële vooruitgang geen statistiek, maar dagelijkse realiteit. Daar heeft onder andere de VVD te weinig aan gedaan. Terwijl de partij aan de andere kant vooruitgang omarmt door een vrouw met een migratieachtergrond naar voren heeft geschoven als partijleider. Het is niet vanzelfsprekend dat zij die positie heeft. Dát had Dilan Yeşilgöz moeten uitspreken en een brug moeten maken naar alle Nederlanders. Met great power comes great responsibility.’  

‘Wat nu belangrijk is, is dat ondernemers investeren in het slaan van bruggen tussen verschillende groepen. Zodat iedereen toegang heeft tot netwerken en de creativiteit die hoort bij ondernemerschap. Een soort grassroots beweging door alle sectoren heen.’ 

‘Ondernemen is een mensenrecht, zoals Mpanzu Bamenga van D66 zegt. Op hem heb ik gestemd, want hij staat voor inclusief ondernemerschap en heeft een verbindende boodschap voor alle Nederlanders. We kunnen ons niet verschuilen achter de politiek, we hebben zelf een moreel kompas en we moeten ons uitspreken. Kennelijk heeft Nederland deze spiegel nodig om te beseffen dat inclusie geen spelletje is dat we allemaal maar halfbakken kunnen oppakken. Dan normaliseren we uitsluiting, extremisme en missen we kansen.’ 

Wie is Ruben Brave?  Ruben Brave (49) is een Nederlandse internetpionier, techondernemer en investeerder. Hij is ook oprichte van Entelligence, dat startups in de academische wereld helpt zich te ontwikkelen. Brave is de eerste zwarte voorzitter van Internet Society Nederland, een van de grondleggers van het internet. Hij zet zich ook in voor meer inclusie in de startupwereld, onder meer met het Dutch New Narrative Lab. In december is Brave gasthoofdredacteur van opinieblad Forum.   

‘Gehoopt op de eerste vrouwelijke premier’

Gerrit Jan Witzel | Poké Perfect | Amsterdam  

‘Ik heb de verkiezingen op de voet gevolgd de afgelopen dagen en deze uitslag was toch wel een schok. Het is ook zo bizar dat de voorspellingen er zo naast zaten, dat komt waarschijnlijk door de vele zwevende kiezers. Ja, ik ben wel wat teleurgesteld, want de PVV is niet mijn partij. Ik hoop maar dat Wilders water bij de wijn kan doen, want we willen alle bevolkingsgroepen in dit land verbinden. Dat vind ik belangrijk.’
‘Kijk ik er met een ondernemersblik naar, dan denk ik dat we een coalitie van PVV, VVD en NSC krijgen, met de BBB erbij om voorstellen door de Eerste Kamer te loodsen. En dan hopen dat Wilders die terughoudende toon van de afgelopen tijd vasthoudt. Als er een nieuw kabinet is, mogen ze wat mij betreft meteen aan de slag met de stikstofproblematiek en de woningmarkt. Het aanbod aan (huur)woningen is helemaal ingestort. We merken dat in ons bedrijf ook. We hebben veel jonge werknemers, starters, die nergens meer een woning vinden. Dat is echt triest. Je wilt dat mensen in de stad kunnen werken én wonen.’
‘Als ondernemer heb ik op de VVD gestemd en ik had ook gehoopt op de eerste vrouwelijke premier. Dat gaat helaas niet gebeuren. Nu zit er weer een oude rot aan het roer. Ik vind ook de koppen in buitenlandse kranten shocking, het is slecht dat het buitenland zo over Nederland spreekt. Stel je voor dat je straks op staatsbezoek naar het Midden-Oosten moet met Wilders als premier. Dat straalt niet goed af op ons land.’  

Wie is Gerrit Jan Witzel? Gerrit Jan Witzel (37) heeft samen met zijn zus Quinta de pokebowl-keten Poké Perfect opgericht. Hij volgde een opleiding business school in Amsterdam. Voordat hij het huidige bedrijf oprichtte, was Witzel ruim zeven jaar hoteleigenaar in de hoofdstad en hij runt er nu nog een B&B. Lees hier een interview.

‘Vrees dat duurzaamheid geen aandacht krijgt’

Biense Dijkstra | Bouwgroep Dijkstra Draisma | Dokkum 

‘Het was even een verrassing gisteravond om de PVV de grootste te zien worden en dan vanmorgen ook nog twee zetels erbij. Als duurzaam ondernemer ben ik wel teleurgesteld, want ik vrees dat duurzaamheid wat minder aandacht krijgt bij de PVV.’
‘Toch denk ik dat bouwbedrijven over het algemeen eigenlijk tevreden kunnen zijn met de uitslag. Eerlijk gezegd had ik het programma van Wilders niet echt op m’n netvlies, maar ik heb het nog even nagelezen. Hij wil de saldering voor zonnepanelen in tact houden, dus dat je je eigen stroom kunt terug leveren. Dat is positief voor de energietransitie. En ik lees dat hij meer sociale huurwoningen en sowieso meer huizen wil bouwen. Nogmaals, ik zie de duurzaamheid er niet in terug, maar voor bouwbedrijven is het dus geen slechte uitslag per se.’
‘Zeker niet omdat de PVV niet alleen gaat. Ik verwacht compromissen in een coalitie met VVD en de NSC. Omtzigt heeft al aangegeven wel met de PVV te willen samenwerken en dan verwacht ik dat NSC aandacht vraagt voor de energietransitie en duurzaamheid. Die partij wil bijvoorbeeld kortere bodemprocedures voor bouwen, dat is positief, en ze willen ook de bedrijfsopvolgingsregeling behouden. Dat laatste vind ik wel een belangrijk punt. Het moet mogelijk blijven om familiebedrijven over te dragen. Je wilt een goed ondernemersklimaat in Nederland hebben, zodat bedrijven in ons land willen blijven, en ik denk dat deze verkiezingsuitslag daar wel voor kan zorgen. Ik heb strategisch gestemd. Laat ik zeggen dat ik het CDA een warm hart toedraag en Henri Bontenbal een goed politicus vind. Maar het was al snel duidelijk dat zij niet mee zouden regeren en dan heb je alleen beperkte invloed in de oppositie.’ 

Wie is Biense Dijkstra? Biense Dijkstra is de directeur-eigenaar van Bouwgroep Dijkstra Draisma. Lees hier een interview met hem.

‘Wilders is altijd sterk in bouwdebatten’

Emmely Kamphuis | Ikzoekuwhuis.nl | Den Bosch

‘Ik had wel verwacht dat er iets zou veranderen aan het politieke landschap, maar dat Geert Wilders en de PVV zóveel zetels zouden winnen, dát had ik niet verwacht. Ik weet ook niet of ik er nou per se heel blij mee ben. Begrijp me niet verkeerd, ik ben het eens met veel PVV-standpunten, maar of hij premier zou moeten worden? Want sommige standpunten vind ik wel heel radicaal. Ik heb zelf VVD gestemd, op Dilan Yesilgoz. Een coalitie met de PVV leek mij op zich wel wat, maar dan wel met de VVD als grootste partij. Want dan heb je het meest te zeggen.’
‘Ik vind dat we soms overdrijven met het klimaat. Mensen moeten zelf weten of ze doneren aan Greenpeace of het Rode Kruis, dat hoeft de overheid niet te doen. In andere landen krijg je overal een plastic zakje bij, en wij mogen niet eens onze friet in een plastic bakje halen. Of kijk naar hoe we omgaan met onze ouderen en het geld dat naar ouderenzorg gaat. Dat kan echt anders. Ook ons migratiebeleid mag strenger wat mij betreft. Ik vind Geert Wilders altijd sterk in bouwdebatten, die volg ik natuurlijk ook.’
‘In mijn omgeving hebben heel veel jonge mensen op de PVV gestemd. Eerst durfden veel mensen dat niet, omdat ze Wilders te radicaal vonden. Nu is hij gematigder en daarmee populairder geworden, is mijn inschatting.’Wie is Emmely Kamphuis?Emmely Kamphuis (31) is aankoopmakelaar en runt samen met haar moeder Mariet Kamphuis Ikzoekuwhuis.nl. Lees hier een interview over hun samenwerking.

‘We hebben nu juist daadkracht nodig’ 

 Willemjan van Golstein Brouwers | VGB Tankstation Beheer | Asten 

‘Ik heb met ongeloof naar de uitslagen zitten kijken. Zo’n groot verschil tussen de PVV en de andere partijen had ik niet verwacht. Het was vooraf wel duidelijk dat de vier regeringspartijen de rekening gepresenteerd zouden krijgen voor het gemis aan daadkracht. In die zin was het een proteststem op de PVV, zoals eerder op de BBB.’ 

‘Ten aanzien van de formatie verwacht ik een Belgische variant, waar na de opkomst van het Vlaams Belang een heel lange formatie volgde. En dus weer niet de daadkracht die we zo nodig hebben. Bovendien maak ik me zorgen over de invulling van de 35 zetels van de PVV. Vooral de posities vanaf plek 25. Kan de partij Kamerleden van voldoende kwaliteit vinden? Bij de partijen die hebben verloren zul je juist zien dat mensen met ervaring vertrekken.’ 

‘Ik heb zelf VVD gestemd, dat is de enige partij waarin het ondernemersperspectief echt aan bod komt. Al mag die partij meer investeren in duurzaamheid. Ik wil met mijn tankstations inzetten op waterstof, maar daar heb ik wel subsidie voor nodig. Want een waterstofstation is een investering van 2 miljoen euro. Dus die subsidiemogelijkheid moet wel blijven onder een volgend kabinet. Sowieso doorgaan met verduurzaming – ik heb ook kinderen en kleinkinderen.’ 

‘De formatie zal denk ik een jaar duren. Daarna zal onder druk een coalitie tot stand komen die weer geen knopen doorhakt. Kunnen we opnieuw naar de stembus. Als dat gebeurt, hoop ik wel dat de proteststem een volgende keer minder doorklinkt. Een nieuw kabinet moet wat mij betreft als eerste de tegenstellingen en ongelijkheid weghalen. Ik denk aan verhoging van het minimumloon en werken – ook meer uren werken – lonend maken. We moeten af van het systeem van toeslagen die de loonstrook onleesbaar maken.’ 

Wie is Willemjan van Golstein Brouwers? Willemjan van Golstein Brouwers (60) is directeur van VGB Tankstation Beheer. Lees ook dit interview met hem.

‘Ik ben dik teleurgesteld’

Nasima El Bachiri | B Flex Cleaning Jobs | Almere

‘Wat ik van de uitslag vind? Onwerkelijk. Ik heb eigenlijk gevoelens die ik nog niet kende. Ik ben ook dik teleurgesteld. Ik ben een ondernemer, een Marokkaanse moslima, dus dit kwam dubbel hard aan. De leider die we nu hebben gekozen in Nederland staat voor minder Marokkanen, minder Islam, oftewel: minder van mij. Dat vind ik heel erg eng. De kaart van Nederland is lichtblauw gekleurd en dat geeft me echt een naar gevoel. Dat ik ergens ben, mensen zie en weet: jij kiest niet voor mij.’

‘In het verleden heb ik vaak VVD gestemd, omdat zij voor ondernemers staan. Maar de VVD wordt steeds rechtser. Dus nu heb ik links gestemd, een tegenstem, net als veel mensen om mij heen. Ik heb daar mixed feelings over, hoor. Ik sta, als ondernemer, niet volledig achter hun standpunten. Maar ik wilde graag minder rechts.’

‘Geert Wilders profileert zich milder dan vroeger, dus ik snap dat hij veel stemmen trekt. Maar als ik zijn verkiezingsprogramma lees, dan is hij helemaal niet mild. Dan staat hij overal precies hetzelfde in. Alle ellende in Nederland schuift hij af op vluchtelingen. Veel mensen die VVD stemden wilden blijkbaar wat anders, maar geen middenkabinet. Dan maar helemaal rechts.’

‘Hoe nu verder? Even heel zwart-wit: Wilders heeft heel lang geroepen dat hij wel premier wil worden. Ga het dan maar waarmaken. Dat kan hij helemaal niet en dan zal zijn achterban denken: hij breekt zijn beloftes. We zullen zien wat er dan gebeurt. Wilders mag minder Marokkanen willen, wij blijven toch echt hier.’ 

Wie is Nasima El Bachiri?Nasima El Bachiri is ceo van verschillende bedrijven waaronder B Flex Cleaning Jobs. Lees hier een persoonlijk interview met haar.

‘Er is een verstandige coalitie nodig’

Michiel Muller | Picnic | Amsterdam

‘Dat de PVV er zo ver bovenuit steekt, heeft me verbaasd. Ik ben benieuwd hoe er in het buitenland nu naar Nederland wordt gekeken. Wat ik zelf heb gestemd vertel ik niet, maar in elk geval niet PVV.’
‘De algemene trend richting het bedrijfsleven was al niet positief. Nu gaan we een instabiele formatieperiode tegemoet. Dat helpt allemaal niet. Het bedrijfsleven heeft niet veel positieve aandacht gekregen de afgelopen jaren, en zeker niet in verkiezingstijd. Dat is wel zorgelijk, want ondernemers zorgen voor banen, belastinginkomsten, innovatie en verdienvermogen. Dat wordt wel eens vergeten.’
‘Er zijn niet veel mogelijkheden voor de formatie. Het zou wel eens lang kunnen gaan duren. En dan komen we misschien weer in een coalitie terecht die geen lang leven beschoren is. Er is een verstandige coalitie nodig die de zaken gaat aanpakken en rekening houdt met het verdienvermogen en het vestigingsklimaat. Het moet politici duidelijk zijn dat ondernemers enorm veel risico nemen. Dat ze bijvoorbeeld een tweede hypotheek op hun huis nemen voor hun bedrijf. Als ze dat niet meer doen omdat ondernemen onaantrekkelijk wordt gemaakt, hebben we een enorm probleem. Dan gaan we van een land met veel ambitie, creativiteit en technologie naar een land dat geen risico meer durft te nemen.’
‘Een nieuw kabinet moet zich op de grote transities richten: energietransitie, verduurzaming, biodiversiteit, grondstoffentransitie, waterstof. Daar kan Nederland mogelijk een rol in spelen omdat we de technologie en de mensen hebben. En natuurlijk woningbouw en andere zaken. Het is geen gemakkelijke tijd. Daadkracht is enorm belangrijk. Een helder coalitieakkoord en goede uitvoering lijken momenteel wel een droom, maar zijn heel erg nodig.’
‘Ik denk overigens dat 99 procent van de Nederlanders nog steeds goed met elkaar omgaat, maar hoe langer het ongenoegen, de ontevredenheid blijft bestaan, hoe meer de maatschappij in de war raakt. Dat moeten we zien te voorkomen.’

Wie is Michiel Muller?Michiel Muller (59) zette met anderen verschillende bedrijven op: Tango, Route Mobiel, Bieden en Wonen, en (sinds 2015) Picnic. Lees ook het interview met hem in Forum.

‘De opluchting dat GroenLinks/PVDA niet heeft gewonnen is erg groot’

Berthold Bakker | Used Products Franchise | Zaandam

‘Dat de PVV groot zou worden lag wel in de lijn der verwachting, maar zo groot had niemand zien aankomen. Veel stemmen voor de PVV zijn natuurlijk proteststemmen. Net als vorig jaar met de BBB. Dat zijn mensen die duidelijk willen maken dat er iets moet veranderen. Daar ben ik het mee eens. Ik hoop vooral dat een volgend kabinet het ons, het mkb, makkelijker gaat maken. We worden altijd onder dezelfde groep geschaard als de grote bedrijven, waar duizenden mensen werken. Dan worden er grote, algemene maatregelen genomen, die het mkb hard raken. Het zou goed zijn als er iemand komt die begrijpt dat daar verschillen tussen zitten. Iemand die in staat is om met maatwerkoplossingen te komen, en die het wat makkelijker voor ons gaat maken.’

‘De opluchting dat GroenLinks/PvdA niet heeft gewonnen is dan ook erg groot. Ik had natuurlijk al een mening, maar heb toch even de stemwijzer ingevuld. Dan eindigt die partij wel consequent onderaan. Met een linkse coalitie was het ondernemersklimaat er niet beter op geworden. Zelf heb ik op de VVD gestemd. Met mijn ondernemersachtergrond komt je daar snel op uit. Ik zie ook wel raakvlakken met de PVV, toch ben ik bang dat zij gaan zorgen voor een grotere tweedeling in de samenleving. Ook op thema’s als het minimumloon en Europa ben ik het niet met ze eens.’

‘Wat er terecht gaat komen van een kabinet met Geert Wilders is nog afwachten. Ik keek vanochtend op de website van de PVV om het verkiezingsprogramma nog eens te checken, maar de site lag eruit. Ik was blijkbaar niet de enige die op dat idee was gekomen. Daar zit ‘m ook het probleem, niemand weet precies wat de PVV echt gaat doen. Veel plannen kunnen ze gewoon niet waarmaken. Er zal wel weer een lange formatie aankomen, denk ik. Maar goed, ze hebben het vertrouwen van de kiezer gekregen, de bal ligt nu bij hen. Een coalitie met VVD, PVV, NSC en BBB zie ik wel zitten. Daar zullen echter wel moeilijke compromissen moeten worden gesloten. De komende maanden moet duidelijk worden uit welk hout de partij gesneden is.’

Wie is Berthold Bakker?Berthold Bakker (52) opende in 2002 zijn eerste Used Products-winkel. Inmiddels is hij medeaandeelhouder van Used Products Franchise met 55 filialen in Nederland en het buitenland. Meer lezen over Berthold Bakker? Klik dan hier voor een interview met hem in Forum.

‘Er kan een ondernemersgezinde coalitie uitkomen’

Bart Zegers | Wiltec BV | Uden

‘Mijn eerste indruk van de verkiezingsuitslag was er een van verrassing en bezorgdheid. Wilders heeft zich een behendig politicus getoond en hij heeft elke kans gepakt de afgelopen tijd. Hij heeft de laatste debatten klare wijn geschonken en dat heeft mensen aangesproken. Volgens mij is de winst van de PVV ook een duidelijk signaal dat er onder de kiezers iets van boosheid leeft. Kijk ik er als ondernemer naar, dan ben ik vooral heel benieuwd hoe dit nou z’n beloop gaat krijgen. Daar zit mijn bezorgdheid: Nederland is een open economie en daar moeten we zuinig op zijn. We zijn enorm afhankelijk van het buitenland en er is een grote rol voor Europa. De PVV is toch een partij die in principe anders tegen dat soort zaken aankijkt. De partij heeft de afgelopen twintig jaar ook altijd dingen geroepen waar andere partijen zich totaal niet mee kunnen verenigen, dus ik denk dat de formatie nog een lastig proces kán worden. Maar Wilders is volgens mij veel gelegen aan die premierstoel, dus hij zal concessies doen.’
‘We hebben, ook economisch, veel te danken aan het aanzien dat we internationaal hebben. Ik hoop dat dat zo blijft. Ook het belang van duurzaamheid moeten we niet vergeten. Aan de andere kant denk ik ‘hoeveel kan je nou kapot maken in zo’n korte tijd?’ Daarbij móeten de partijen concessies doen om samen te werken. Dat zal moeten met respect voor de democratie en Nederlandse normen en waarden. Dus er kan best een ondernemersgezinde coalitie uitkomen.’
‘Nu dit de uitslag is, moeten we het daarmee doen. Als het nieuwe kabinet er dan is, moet het zich meteen buigen over zaken als netcongestie, de stikstofcrisis en het woningtekort. Eerlijk gezegd maakt het me niet eens uit wie het doet, als het maar wordt opgelost. Zorg voor verminderde regeldruk, een goed vestigingsklimaat en kom met oplossingen voor de krapte op de arbeidsmarkt; meer werken moet meer lonen, want dat leidt weer tot bredere welvaart. Dat zou mijn boodschap zijn. Zorg voor een betrouwbare coalitie met een duidelijke visie.’

Wie is Bart Zegers?Bart Zegers (40) is directeur van Wiltec BV dat onder meer bedrijfskleding, PBM en facilitaire producten levert. Lees hier een interview met hem over open hiring.

‘Er moet een coalitie komen waarin iedereen zich kan vinden’

Shadi Alhakimi | Taaly | Amsterdam 

Dat bijna 2,5 miljoen Nederlanders op Geert Wilders zouden stemmen, dat zag ik niet aankomen. Ik begrijp wel waar het sentiment vandaan komt. Er zijn veel problemen in de zorg, met de energieprijzen, rondom bestaanszekerheid. En linkse partijen zijn de afgelopen jaren niet tot echte oplossingen gekomen. Wilders wijst een zondebok aan: immigranten en moslims. Dat is een effectieve politieke strategie. Maar het is een afleiding. Ik geloof niet dat de PVV-stemmers er echt mee geholpen zijn.
Wat deze uitslag wel duidelijk laat zien is dat mensen echt verandering willen. Ik hoop dat er nu oplossingen komen voor de problemen waar veel Nederlanders mee kampen. In het verkiezingsprogramma van de PVV staan hele duidelijke actiepunten. Concrete beloftes, daar slaan veel mensen op aan.
Als ondernemer kent deze uitslag twee kanten voor mij. Aan de ene kant ben ik blij dat de PVV de belasting voor ondernemers niet wil verhogen. Veel ondernemers kampen met financiële problemen vanwege de hoge energie- en loonkosten en hoge belastingen. Ik zie dat veel linkse partijen die belastingen verder willen verhogen. Dat is niet de oplossing, denk ik.
Aan de andere kant is discriminatie voor mij, een ondernemer met een migratieachtergrond, het grootste probleem. De PVV gaat daar niets aan doen, denk ik. Daarom heb ik BIJ1 gestemd. Net als ik staan zij voor een Nederland voor iedereen. Ik hoop dan ook niet dat we een coalitie krijgen die te ver doorslaat naar rechts of links. Want het moet een coalitie zijn waar iedereen zich in kan vinden, en die iedereen probeert te vertegenwoordigen.
Het aanpakken van discriminatie is voor mij het belangrijkste. En dan heb ik het niet over discriminatie van mensen op straat, maar van instanties. Het gebeurt te vaak dat ik bijvoorbeeld iets naar de gemeente stuur, en dat ik nooit meer iets hoor. En als een witte collega een verzoek stuurt, die wel iets hoort. Dan krijg je toch het idee dat er iets mis is. Daarnaast moet de overheid start-ups en scale-ups stimuleren, om te zorgen voor meer innovatie. Er is dus werk aan de winkel voor de aankomende coalitie.

Wie is Shadi Alhakimi?Shadi Alhakimi (33) is de oprichter van Taaly, een oefenplatform dat nieuwkomers die Nederlands willen leren koppelt aan Nederlandssprekenden. Met zijn platform wil Alhakimi bijdragen aan een snellere integratie van mensen met een migratieachtergrond, en wil hij kansenongelijkheid verkleinen. 

Op de hoogte blijven van onze beste artikelen? Schrijf je dan gratis in voor onze nieuwsbrief.

‘De vraag wordt nu voor wie Nederland is’

Yasmina Khababi | Freshtable | Rotterdam

‘Ik kijk met gemengde gevoelens naar de uitslag. Aan de ene kant voel ik teleurstelling dat zoveel Nederlanders deze stemkeuze hebben gemaakt. Maar aan de andere kant zag ik het ook wel een beetje aankomen. De afgelopen jaren hebben we duidelijk gezien dat mensen verandering willen.

Als ik als ondernemer naar de standpunten van de PVV kijk, dan is het nog even afwachten of we met die partij aan het roer nog wel kunnen rekenen op steun van de overheid. Voor mijzelf, als impactondernemer met een sociale start-up, zijn duurzaamheid en klimaat belangrijk, maar ook de manier waarop we met vluchtelingen en statushouders omgaan. Dat zou er wel eens op achteruit kunnen gaan, en dat heeft direct impact op mijn ondernemerschap.
‘De vraag wordt nu voor wie Nederland is. Ik werk veel samen met statushouders. Dat zijn mensen die hun kennis en talenten hier mee naartoe nemen. Ook zij vragen zich nu hardop af of Nederland er nog wel voor hen is. En dat geldt ook voor mij, een Nederlandse van Marokkaanse komaf. Ik maak me wel zorgen over hoe de houding tegenover Nederlanders met een migratieachtergrond kan gaan veranderen. De winst van de PVV mag geen reden zijn om discriminatie en polarisatie verder te normaliseren.’

‘Toch probeer ik er op een positieve manier naar te kijken. Het is aan ons, de maatschappij, om die normalisatie tegen te gaan. Natuurlijk ligt er een verantwoordelijkheid bij de politiek, maar daar kunnen we het nu niet alleen van laten afhangen. Vergeet niet dat de grote meerderheid niet op de PVV heeft gestemd. Wij ondernemers kunnen een voorbeeldrol vervullen bij het dragen van die verantwoordelijkheid. Een betere wereld begint bij jezelf. Kijk daarom eerst naar jezelf als ondernemer. Wat dragen wij zelf bij om de wereld beter te maken? Ik denk dat elke ondernemer dat verschil wil maken. Ik hoop dan ook dat we de verbintenis blijven zoeken, en dat we vanuit onze verschillen tot impact en innovatie kunnen komen. Als ondernemer in de voedings- en hospitalityindustrie is het altijd mijn doel geweest om dat te faciliteren.’

Wie is Yasmina Khababi?Yasmina Khababi is de oprichter en eigenaar van Freshtable, een bezorgservice voor betaalbare en duurzame maaltijden. Middels het ‘Share a Meal-project’ kunnen mensen een tweede maaltijd bestellen, en deze doneren. Zo heeft Freshtable al duizenden gratis maaltijden aan azc’s, een daklozenopvang en een vrouwenopvang geleverd.

‘Ik zie een taak voor ondernemers’

Darine El Houfi | Stichting Leren voor de Toekomst | Utrecht

‘Ik heb er slecht van geslapen, van de verkiezingsuitslag. De PVV is toch voornamelijk gebaseerd op discriminatie en islamofobie. En dan zijn er bijna 2.5 miljoen mensen die het blijkbaar niet erg zouden vinden wanneer Geert Wilders daar werk van maakt. Ik hoop dat eigenlijk dat er een coalitie komt met GroenLinks/PVDA, omdat het alternatief wel heel erg rechts zou worden. Zonder een linkse tegenhanger gaan we een gevaarlijke kant op, denk ik. Ik denk dan aan alle uitspraken die Wilders heeft gedaan de afgelopen jaren. Ik ben zelf van Marokkaanse komaf, ik kan zijn oude uitspraken niet zomaar vergeten nu hij zich iets ‘milder’ opstelt.’

‘Hoewel ik een stem op GroenLinks/PVDA heb overwogen, ben ik uiteindelijk bij D66 terechtgekomen. Vooral vanuit mijn onderwijsachtergrond. Onderwijs is een superbelangrijk onderwerp voor mij, ik denk dat gelijke kansen daar beginnen. D66 is een van de weinige partijen die echt iets met onderwijs wil doen, bijvoorbeeld als het gaat om potjes vrijmaken voor leerlingen die het niet breed hebben, of het lerarentekort aanpakken.’

‘Het volgende kabinet moet haar best doen om mensen dichter bij elkaar te brengen. Om ze écht naar elkaar te laten luisteren. Ik weet niet of Geert Wilders dat voor elkaar gaat krijgen. Hij heeft het niet over de discriminatie die wij ervaren als we willen meedoen in de samenleving. Op die manier raak je groepen kwijt. Ik vind het jammer wij steeds weer opnieuw moeten laten zien dat er ook goede Marokkanen zijn. Het zou goed zijn als wij meer vertrouwen krijgen. Ik zou daar graag eens met Wilders over in gesprek gaan. Om te laten zien dat de groepen die hij demoniseert wel degelijk willen bijdragen aan een mooi Nederland.’

‘Daar ligt ook een taak voor ondernemers. Niet om mezelf op de borst te kloppen, maar wij vervullen toch een speciale rol in de samenleving. We zijn brugfunctionarissen tussen verschillende groepen. Nog meer in het maatschappelijk domein dan in de commerciële wereld. Ik hoop vooral dat ondernemers zoals ik, bijvoorbeeld van Marokkaanse komaf, vaker een kans krijgen in Nederland. Want wij kunnen een voorbeeldfunctie vervullen voor de volgende generatie jongeren met een migratieachtergrond. Ik probeer het mogelijk te maken dan die jongeren minder moeite hoeven te doen om de top te bereiken. Zoals ik eerder zei, vertrouwen in elkaar is daarbij het belangrijkste.’  

Wie is Darine El Houfi?Darine El Houfi (26) is de oprichter van Stichting Leren voor de Toekomst, een instituut dat zich inzet voor de schoolontwikkeling van kinderen die het financieel minder hebben. Voor enkele tientjes per maand bieden ze huiswerkbegeleiding aan aan leerlingen wiens ouders zich geen dure bijlessen kunnen veroorloven.