Leiderschap in ethiek

Ondernemers werken vanuit eigen drijfveren. Ze hebben een motivatie en waarden en vertalen die naar een visie, missie en doelstellingen. Van daaruit geven ze vorm aan ondernemerschap.

Vaak komen ondernemers in de praktijk dilemma’s tegen: van interne vraagstukken tot de grote, wereldwijde vragen. Het wereldvoedselvraagstuk en het klimaatprobleem bijvoorbeeld, maar ook vraagstukken als de omgang met klanten en de flexibilisering van de arbeidsmarkt. De diepste vragen die daarbij worden gesteld, zijn: hoe kan ik in complexe situaties het goede doen om de goede redenen? Hoe draagt mijn bedrijf bij aan het oplossen van de wereldwijde opgaven waar wij voor staan? Wat is het goede om nu te doen?

Ondernemers hebben een maatschappelijke verantwoordelijkheid. Daarom wordt er ook op hen gelet. Het handelen van ondernemers en bedrijven ligt al snel onder een vergrootglas. Incidenten en missers worden in de media vaak uitvergroot. Ook daarom is het voor bedrijven en ondernemers van groot belang dat ze zich bewust zijn van hun motieven, keuzes en handelwijze en de gevolgen daarvan voor mens en planeet. Het imago van hun bedrijf wordt erdoor bepaald.

<b>Niet alleen codes</b>
Veel bedrijven beschikken over (interne) ethische afspraken en regels over wat ze wel en niet willen. 90 procent van de grote bedrijven heeft een uitgeschreven gedragscode met daarin de doelen, waarden en principes die zij belangrijk vinden. Ook veel MKB-bedrijven beschikken over een code. Die bedrijfscodes worden gebruikt om te spiegelen, te reflecteren en te dialogiseren. Het is een instrument dat ‘levend’ moet worden gehouden. Toch is niet alles in codes te vangen. Het maken van meer afspraken en het bedenken van meer regels is niet de oplossing voor de opgave waar het bedrijfsleven in deze tijd voor staat. Naast regels is er een bedrijfscultuur nodig waarin ruimte wordt geboden voor een gesprek over dilemma’s en gedrag. Een cultuur waarin mensen elkaar aanspreken op hun handelen en elkaar inspireren om stappen voorwaarts te zetten. Inleiding

<b>Nieuwe opgave</b>
Deze tijd vraagt om een intrinsieke motivatie om te bouwen aan vertrouwen, overregulering tegen te gaan en vernieuwing aan te jagen. Wat nodig is, zijn leiders die vanuit hun morele waarden nieuwe normen durven stellen en daarin anderen meekrijgen. Het gaat om een volgende stap waar we in de praktijk al veel voorbeelden van zien: leiderschap in ethiek.

Leiderschap in ethiek gaat verder dan wat de wet en anderen verwachten – zonder dat het zelfopoffering wordt. Het gaat ook verder dan het eigen belang, persoonlijk gewin, het voorkomen van juridische sancties of het beschermen van de eigen reputatie. Het vraagt om het doordenken van wat iemand zelf of als bedrijf goed vindt, zodat de eigen handelwijze kan worden onderbouwd en uitgelegd.

Versterken van vertrouwen, tegengaan van overregulering en aanjagen van vooruitgang, welk bedrijf wil dat niet? Leiderschap in ethiek bevordert dit allemaal.

<b>Inzichten en handvatten</b>
VNO-NCW en de Erasmus Universiteit Rotterdam hebben in de afgelopen 25 jaar verschillende publicaties gewijd aan het thema bedrijfsethiek. Doel is ondernemers mede door goede voorbeelden te inspireren en hen een handreiking te bieden. Ook MKB-Nederland heeft in diverse projecten ethische vraagstukken waar ondernemers tegenaan lopen behandeld. Met deze nieuwe en gezamenlijke publicatie zetten we een volgende stap: de stap naar leiderschap in ethiek. Dit boekje biedt inzichten en handvatten om ethisch leiderschap op verschillende niveaus invulling te geven. Want ethisch leiderschap beperkt zich niet tot leidinggevenden, maar kan door elke medewerker individueel, en ook door een bedrijf of een sector als geheel worden getoond.

Deze publicatie is gebaseerd op verschillende onderzoeken naar de wijze waarop het Nederlandse bedrijfsleven vorm geeft aan ethiek en de vraagstukken die zich daarbij voordoen. We hebben interviews gehouden met inspirerende leiders van (middel)grote en kleinere -bedrijven, we hebben een enquête gehouden onder de beroepsbevolking, een analyse gemaakt van de ethische codes van de honderd grootste bedrijven en onderzocht hoe bedrijven daarmee omgaan. Op basis daarvan laten we zien welke rol ethiek speelt in de kamer van de eindverantwoordelijke en op de werkvloer.

Hoofdstuk 1 bevat een introductie van leiderschap in ethiek om duidelijk te maken wat we daarmee bedoelen. In hoofdstuk 2 gaan we in op de dilemma’s en risico’s die bedrijven in de praktijk tegenkomen. Ook geven we adviezen hoe met die dilemma’s en risico’s om te gaan. In hoofdstuk 3 beschrijven we de winst van leiderschap in ethiek: wat levert het op en waarom is het juist vandaag de dag van belang? Hoofdstuk 4 gaat over wanneer een leidende rol in ethiek ontstaat en welke competenties daarbij nodig zijn. Hoofdstuk 5 beschrijft hoe een bedrijf vanuit leiderschap de eigen ethiek kan doordenken. Hoofdstuk 6 gaat over de maatregelen waarmee die ethiek wordt ingevoerd. In hoofdstuk 7 beschrijven we hoe een voortrekkersrol in het kader van ethiek wordt verankerd in de bedrijfscultuur.