Brusselblog Winand Quaedvlieg: druk op heilige huisjes

Een revolutie in de wereld…

Het nieuwe politieke seizoen in Brussel begon niet zoals we hoopten bij de zomeruittocht eind juli. Het perspectief was toen nog dat de scherpe kantjes wellicht van de Covid-19 maatregelen af zouden gaan. Inmiddels lopen de statistieken weer flink op. We hebben een virtuele Prinsjesdag achter de rug en een virtueel afscheid van Hans de Boer bij VNO-NCW. Het Portugese restaurant naast de ingang van ons Brusselse kantoor blijft gesloten. En ons traditionele discussiediner met leden en Europarlementariërs werd een webinar. Vier topambtenaren van de Commissie lieten er hun licht schijnen op de grote beleidsissues van de komende maanden: klimaat, digitalisering, sociaal beleid en het EU Herstelplan.

 

Ook de positie van Europa in de wereld begint er versneld heel anders uit te zien. In Belarus revolteert het volk tegen de gestolen verkiezingen, maar het rekent niet langer op steun van de EU. In Hong Kong heeft China de democratie afgeschaft, maar de EU kan alleen toekijken. In Rusland wordt de belangrijkste dissident met zenuwgas vergiftigd, en de EU worstelt met haar reactie. De VS chanteert Duitsland om de Nordstream gaspijplijn niet in gebruik te nemen en plaatst zo het buitenlands beleid van de EU onder curatele; de EU weet niet wat te doen. Het lijkt op wat Carnegie Europe begin dit jaar de ‘dangerous irrelevance’ van de EU noemde. Onderwijl speculeren vooraanstaande Transatlantici in de VS openlijk over het einde van de NAVO bij een volgend mandaat van President Trump.

 

De herschikking van Europa’s plek in de wereld gaan veel dieper dan menigeen denkt, het systeem zelf verandert, ‘you haven’t seen anything yet’. En kijk ook eens naar de buitenlandse handel, waar we decennia lang de rustige zekerheid hadden van een op regels gebaseerd wereldwijd systeem. Wat gaat het betekenen voor de EU of een kleine, zeer open economie als de Nederlandse, wanneer handel niet langer gebaseerd is op openheid en regels, maar op de grillen van de machtige spelers, die de kleineren de arm op de rug draaien en dan hun wil opleggen?

 

…. dwingt te denken over een revolutie in EU beleid

Het overhoop halen van de wereldorde vergt een revolutie in het Europese beleid. Want wil de EU in de wereld haar plek houden, dan zal zij snel sprongen moeten maken op een reeks terreinen: buitenlands beleid, defensie, economische beleidscoördinatie, internationaal belastingstelsel, klimaatbeleid, strategisch industriebeleid. We zijn immers ver verwijderd van de sterke, verenigde, veerkrachtige en weerbare EU die nodig is om onze internationale positie veilig te stellen.

 

In de nationale politieke arena van veel lidstaten breekt dat besef maar spaarzaam door. Maar bij de Brusselse denktank Breughel gooide de Duitse vice-Bondskanselier en minister van Financiën Olaf Scholz overtuigd een aantal heilige huisjes omver. Hij wil meer eigen middelen, meer meerderheidsbesluitvorming in de buitenlandse politiek, een minimumvennootschapsbelasting en vérgaande economische beleidsafstemming. We moeten niet treuren over de teloorgang van nationale soevereiniteit, vindt hij, we moeten juist soevereiniteit op EU niveau scheppen. Alleen zo kunnen we met 5% van de wereldbevolking toch nog een toontje meeblazen.

 

In het Nederlandse debat deed de President van De Nederlandsche Bank Klaas Knot een flinke duit in het zakje met zijn Schoo-lezing. Hij benadrukt dat juist kleine, sterke open economieën als de Nederlandse disproportioneel voordeel hebben van de euro en de Interne Markt. Dat levert ons 10% extra BNP op. Dat is dus zo’n 25 maal (!) de nettobetalerpositie. En het plaatst ook de discussie over het EU Herstelfonds, waar de Tweede Kamer erg zuinig over was, in reliëf. Want als we nu in de gezamenlijke pot moeten inleggen komt dat ook weer terug in de vorm van vraag op de interne markt en exporten. Voor de beleidsrevolutie waar Scholz voor pleit is eerst een revolutie in het draagvlak voor de EU nodig. Knot laat zien dat daar eigenlijk heel goede argumenten voor zijn.

 

Nog meer revolutie

Ook in het VK was het weer eens onrustig. Het land dat eens gekenmerkt werd door de rule of law en heilig ontzag voor gevestigde instituties kondigde aan het Withdrawal Agreement over Brexit eenzijdig aan zijn laars te lappen. Dat akkoord werd nog geen jaar geleden met de EU afgesloten. Een Britse krant grapte dat het negentiende eeuwse ‘Britannia rules the waves’ nu is verworden tot ‘Britannia waives the rules’. De voormalige Britse ambassadeur in Washington Kim Darroch, die Boris Johnson als een baksteen liet vallen toen zijn al te eerlijke rapportages over President Trump waren gelekt, was er in een interview niet verbaasd over. Mensen denken nog altijd dat een Tory-regering wel Thatcherite zal zijn, maar het VK heeft nu gewoon een radicaal-populistische regering, zo meende hij, even openhartig over Johnson als over Trump. Belastingverhogingen en genereuze staatssteun staan op het menu. Dat biedt dus niet veel perspectief voor de laatste ronde van de onderhandelingen met de EU.

 

Cocktail

Toenemende zorgen over Corona, een wereld in beweging, een forse herbezinning op Europees beleid, een VK dat van het dak lijkt te willen springen, en een State of the Union rede van Commissievoorzitter Von der Leyen die een reeks nieuwe wetgevingsvoorstellen in het vooruitzicht stelt: de cocktail voor het nieuwe beleidsseizoen staat klaar.