De impact van Philips: Drachten ging van matrassenmaker naar innovatiecluster

Met het 125-jarig jubileum van VNO-NCW kijken we terug op bedrijvigheid en ondernemerschap in Nederland. Nederlandse bedrijven hebben vaak grote invloed gehad op onze samenleving. Zo kwam het Friese Drachten tot ontwikkeling door Philips, droeg Gazelle bij aan de emancipatie van vrouwen en veranderden De Ruijter, Venco en Venz onze eetcultuur. In dit eerste deel van een drieluik: Philips in Drachten.

Met haar 45 duizend inwoners is Drachten de tweede plaats van Friesland, na Leeuwarden. Het is een levendige stad met een groot winkelaanbod, veel horeca en een bekend theater. Maar dat was niet altijd het geval. Toen elektronicaconcern Philips zich in 1950 in het Friese dorp vestigde, telde het een paar duizend inwoners. De lokale trammaatschappij en de matrassenindustrie waren de grootste werkgevers.

Dat veranderde in rap tempo na de komst van Philips, vertelt Jan van Zinderen, geboren en getogen Drachtster en vrijwilliger bij de cultuurhistorische vereniging Smelne’s Erfskip. ‘In 1950 was de werkloosheid hoog in Noord-Nederland. Door de mechanisatie in de landbouw zaten veel landarbeiders zonder werk. Toen Philips in Drachten met de productie van scheerapparaten startte, trok dat veel mensen aan.’

Waar het elektronicaconcern in 1950 een dertigtal jonge vrouwen aan het werk had in het pand van de gemeente, bezat Philips 10 jaar later vijf fabriekshallen en was het met tweeduizend man personeel de grootste werkgever. In diezelfde tijd groeide de bevolking met 50 procent. Het stadgezicht begon meteen te veranderen.

Airstrip

Van Zinderen: ‘Philips bracht veel bedrijvigheid mee. Er werden nieuwe woonwijken gebouwd en toeleveranciers vestigden zich rondom de fabriek. Dat gebied, de Haven, is nu het grootste industrieterrein van Noord-Nederland. Er kwamen garages, winkels, cafés en uitgaansgelegenheden. Philips legde zelfs een airstrip, een start- en landingsbaan, aan om directieleden in te vliegen vanuit Eindhoven. Alles ontwikkelde zich razendsnel.’

De komst van de gloeilampenproducent was ook goed voor de cultuursector. ‘In de eerste jaren werden er toneelstukken en concerten gehouden in de Philipskantine. Na een aantal jaar wilde het bedrijf dat er een schouwburg in Drachten kwam, voor haar personeel. Toen heeft de gemeente eind jaren 50 het huidige theater neergezet.’ Nog altijd is de Lawei één van de grootste schouwburgen van Noord-Nederland.

Ontwikkeling

Nu wordt de airstrip weliswaar alleen nog gebruikt door hobbyvliegers en voor de motorsport dragrace, en de Philipsfabriek telt nog ‘slechts’ vijftienhonderd mensen (een deel van de productie is naar China verhuisd), maar de Brabantse multinational zorgt nog steeds voor ontwikkeling en verandering. In 2014 werd op initiatief van Philips het ‘innovatiecluster Drachten’ opgericht, een netwerk van twintig hightechbedrijven en kennisinstellingen bedoeld om van Noord-Nederland een aantrekkelijke, moderne industriële regio te maken.