'Ga niet met Fransen in debat'

Opnieuw relevant – Frankrijk komt overal mee weg. Het land moet economisch hervormen, maar op de een of andere manier weten de Fransen het zo te draaien dat ze steeds een uitzonderingspositie krijgen. Dat is het beeld, maar klopt het ook?

Frankrijks begrotingstekort is te hoog, de staatsschuld idem, er is te weinig economische groei en dat al jaren lang. Steeds maant Brussel tot hervormingen en steeds weten die verdraaide camembert-vreters zich eronderuit te wringen in achterbakse een-tweetjes met de Duitsers. Terwijl wij zo ons best doen. Dat is het beeld van de Franse rol in de EU.
‘Pff, niet zo Calimero’, laat Ben Verwaayen zich ontvallen. ‘Frankrijk is een groot land en grote landen kunnen zich wat meer permitteren. Maar Frankrijk heeft ook een heel duidelijke Europese agenda. Niet voor niets staat bij elk overheidsgebouw naast elke Franse vlag een Europese. Dat is om te laten zien dat Frankrijk het hart van Europa is. De Fransen vinden dat ze daar een belangrijk taak hebben te verrichten.’

Filosofisch 
Nederland kijkt raar aan tegen de Franse houding omdat in Den Haag heel anders wordt gedacht. ‘In Nederland kijken we naar de EU als een winst-verliesrekening. In Frankrijk kijken ze meer filosofisch. De Fransen zien de EU als een alomvattend onderdeel van al hun beleid. De beleving is daardoor anders dan die van ons en daardoor is de vertaling in beleid ook anders. Er is, denk ik, geen Nederlandse zakenman dat zich zorgen maakt over wat een handelsverdrag met de VS doet met de eigen cultuur. De Fransen vinden het heel logisch om dat wel te doen.’Die alomvattendheid werkt ook de andere kant uit. In Parijs heerst het gevoel dat ze verantwoordelijk zijn voor de ‘Fransheid’ van de EU-agenda. Daar moet de buitenwereld ook niet spastisch over doen, meent Verwaayen. ‘In de VS of in Engeland is dat hetzelfde. Ik herken het uit de tijd dat ik in Amerika werkte. In het achterhoofd van iedere Amerikaanse ceo zit elke ochtend: Wat betekent dit voor het Amerikaanse belang in de wereld?’

Allesomvattend beleid 
Voordat Verwaayen bij het Franse Alcatel-Lucent begon, was hij gevierd topman van British Telecom en daarnaast prominent VVD-lid. De Britse kijk op het EU-beleid en de Nederlandse komt redelijk overeen, heeft hij gemerkt. Maar die staat diametraal tegenover de Franse kijk. Dát is de bron van veel onbegrip. ‘Fransen zijn corporatistisch. Ze vinden het fijn als beleid allesomvattend is. Desnoods met allerlei nationale uitzonderingetjes. Britten, en ook Nederlanders, zijn dat niet. Zij vinden dat je moet doen waar je goed in bent en de rest moet je laten vallen.’

Betere onderhandelaars 
De Franse houding betekent niet dat Parijs zoveel meer mag dan Nederland. ‘Als je over de decennia heen kijkt, maakt het niet veel uit. Nederland heeft ook vaak een uitzonderingspositie gekregen. Die overschrijding van de 3-procentnorm voor de begroting, waar Frankrijk nu op aan wordt gekeken, hebben wij ook gehad hoor. Daar moet je niet moeilijk over doen. Er is geen reden voor een houding van Nederland tegen de rest.’
Maar het is onmiskenbaar dat Fransen beter kunnen onderhandelen dan Nederlanders. Ze leggen een probleem meteen op het bordje van de EU. Daarmee zijn ze zes stappen voor op Nederland dat eerst alles in Den Haag dichttimmert om dan in Brussel op allerlei hindernissen te stuiten. De Franse logica is: wij betalen jullie om onze problemen op te lossen. Zo kijken burgers naar de overheid en zo kijkt de overheid naar de EU.

Lange traditie in diplomatie 
Daarnaast zijn Franse diplomaten buitengewoon goed opgeleid, zegt Paul Meerts, onderzoeker bij instituut Clingendael. Hij promoveerde op onderhandelingstactieken in de diplomatie. Dat maakt dat de resultaten van Frankrijk eruit zien alsof ze zonder moeite zijn bereikt. ‘De Fransen hebben een heel lange traditie in diplomatie’, zegt Meerts. ‘Onder Richelieu is de eerste academie voor diplomaten opgericht. Ze hebben een Descartes-achtige benadering die leunt op logica en principes, die is heel moeilijk onderuit te halen. Een mooi voorbeeld is dat Talleyrand, de Franse onderhandelaar na het verlies in de Napoleontische oorlogen, er in slaagde om Frankrijk toch een stukje groter te krijgen dan voor die oorlogen.’
Meerts heeft wel een tip om Parijs te counteren. ‘Je moet niet proberen in debat te gaan, dat verlies je. Je moet uitvinden wat het Franse vertrekpunt is en dat moet je proberen te ondermijnen. Als je dat fundament ondermijnt, ondermijn je hun hele gebouw. Tja, en de Fransen zijn meesters in veel praten en weinig zeggen. De Italianen zijn daar nog beter is, maar de Fransen kunnen er ook wat van.’

Alles is geoorloofd
Het Franse gecentraliseerde politieke systeem, maakt het ook makkelijker om te onderhandelen, denkt Meerts. Vanuit Parijs komt een strategie en die wordt gewoon opgelegd. ‘Er komt wel verzet’, aldus Meerts, ‘maar veel later. De elite neemt een besluit en kijkt wel of er brand uitbreekt. Daardoor blijven conflicten wel buiten het onderhandelingsproces. In Nederland zit het conflict al in het strategisch proces, dat daardoor veel moeizamer tot stand komt.’
En in oorlog en diplomatie is bijna alles geoorloofd. Ook de tekst van een akkoord met Frankrijk moet je goed nalezen. ‘Ze proberen allerlei trucs uit te halen’, zegt Meerts met hoorbaar plezier. ‘Voor je het weet zit je met een fait accompli. De Franse taal heeft een voordeel, of nadeel, ligt eraan hoe je er naar kijkt: die is heel precies. Engels is bijvoorbeeld veel vager en daardoor vaker multi-interpretabel. Je hebt nog een beetje bewegingsruimte. Als je in een Franse tekst pech hebt, dan heb je echt pech. Daar kun je niet onderuit. Een mooi voorbeeld gaat over een onderwijsakkoord. Het scheelde maar weinig of de toenmalig Nederlands minister had een verdrag ondertekend dat Frans verplichtte op alle scholen in Nederland. Dat hadden ze er in Parijs op het laatste moment tussen gevoegd.’ 

Hervormen met de Franse slagKomt Frankrijk weg met slap hervormen? Wie in Parijs rondvraagt in diplomatieke kringen krijgt een genuanceerd beeld. Sinds premier Valls in maart 2014 aantrad, waait er onmiskenbaar een nieuwe wind door het Franse beleid. Er is een proces van bezuinigingen en lastenverlichting ingezet. Parijs heeft een plan van 170 pagina’s met een veertigtal hervormingen ingeleverd bij de Europese Commissie. Het zijn geen radicale wijzigingen, zoals Schröder die tussen 1998 en 2005 in Duitsland doorvoerde, maar in Frankrijk kan dat ook niet. De rol van de vakbonden is in Frankrijk groot en de positie van de staat is veel belangrijker dan in Nederland. De term liberaal staat in Frankrijk voor grote nalatigheid. En voor een overheid die zijn beschermende rol naar haar burgers en bedrijfsleven veronachtzaamt. Over bezuinigingen wordt ook niet gepraat, het heeft dezelfde lading als in Nederland de afschaffing van de hypotheekrenteaftrek. Dat wil niet zeggen dat er niets gebeurt. Maar het zijn kleine stapjes, anders gaat het gewoonweg niet zonder verlammende sociale onrust. Daarom accepteert de EU dat Frankrijk weer niet aan de normen voldoet. Want het glas is halfvol.