Help, het ambacht van de schoenmaker dreigt verloren te gaan

Samen zijn ze goed voor 10 miljard omzet per jaar. Werk is er genoeg. En toch is het voortbestaan van ambachten onzeker. Want hoe kom je aan een opvolger als de vakopleiding verloren gaat? Dat dreigt te gebeuren nu het ministerie van Onderwijs een kleine subsidie wil intrekken. Hoe moeten we straks zonder die ambachten? Forum maakte een korte serie. Vandaag deel 2: de schoenmaker.

 

Als kind zat hij elke zaterdag op een kruk in de zaak van z’n vader. In een decor van potten lijm, hamers, tangen en metalen leesten. De draaiende tollen en brommende machines hadden bijna iets magisch. Hij ziet z’n eigen verwondering van toen terug in de ogen van kinderen die nu in zijn zaak komen. ‘Die staren naar de apparaten alsof het robots zijn. Het is ook best een spectaculair gezicht.’

Voor Theo Frijn (33) leidde die verwondering 14 jaar geleden tot een carrière als schoenmaker. Inmiddels mag hij zich zelfs Europees Kampioen schoenherstellen noemen, zo goed heeft hij dit ambacht onder de knie.

Dit zijn de mannen en vrouwen van 10 miljardAmbachten – van lijstenmaker tot betonvlechter – hebben vaak een zweem van mysterie en het verleden om zich heen hangen. Maar vergis je niet: ze leveren de economie veel banen en geld op. Het gaat om honderden specialistische beroepen, die onmisbaar zijn. Gezamenlijk hebben ondernemers in de sector ‘specialistisch vakmanschap’ 80.000 mensen in dienst en zetten ze jaarlijks ruim 10 miljard om. Belangrijk voor het behoud hiervan is het Meld- en expertisepunt specialistisch vakmanschap, onderdeel van de SBB, de organisatie waarin bedrijfsleven en onderwijs samenwerken. Dat meldpunt helpt brancheverenigingen onder andere met het behoud van opleidingen op mbo-niveau, het maken van arbeidsmarktverkenningen en geeft het de aandacht die ze verdienen. Zelf is dit niet te doen voor de branches: daar zijn ze gewoonweg te klein voor. Om dit voor elkaar te krijgen stelde het ministerie van OCW de afgelopen vijf jaar jaarlijks een kleine subsidie beschikbaar van 450.000 euro. Die regeling dreigt nu te verdwijnen. Een verkeerd signaal. Werkgelegenheid is er genoeg in de ambachtssector. En wat is een subsidie van 450.000 euro nou voor een gezamenlijke omzet van 10 miljard?

Hij runt Shoe Spa in Amsterdam samen met zijn vader. Zijn moeder, broer en nichtje hebben een schoenherstelbedrijf in Baarn. Oh, en zijn zus en zijn vriendin hebben zich beiden gespecialiseerd in orthopedie. Kortom, een familie vol schoenenvaklui.

 

Theo Frijns haalde vorige maand, met een ongekend hoge score, de titel Europees Kampioen Schoenmaken binnen. Kijk en luister hier wat hij daarvoor moest doen

 

Prachtig ambacht

‘Het lijkt inderdaad of het was voorbestemd’, lacht Frijn. ‘Na school had ik een tussenjaar en wist ik niet meteen wat ik wilde doen. Mijn vader zei: ‘Nou, dan ga je met mij mee.’ Zo ben ik begonnen, maar de keuze om er echt mijn beroep van te maken, was héél bewust. Het is een prachtig ambacht waar je met je handen mooie dingen maakt en herstelt.’ Vergis je niet, het is echt een belachelijk moeilijk vak, legt Frijn uit. ‘Ik leer nu nog elke dag.’

 

De vraag van de klant is ook elke dag anders. Zijn zaak in de hoofdstad heeft grote ramen die contact met de buurt makkelijk maken. Ze komen allemaal; voor nieuwe hakken en voor een praatje. Arm, rijk, onbekend, BN’er. ‘Dat vind ik ook zo mooi. En de ene keer voer je wat klein stikwerk uit, dan werk je weer aan een sneaker, of je doet een kostbare reparatie.’

Branche staat onder druk

Het vak is wel veranderd. Zijn vader kon al een goed belegde boterham verdienen – ‘mijn klasgenoten kwamen altijd bij ons de nieuwste games spelen’ – en Theo zegt blij te zijn het ook goed te doen. De branche staat echter duidelijk onder druk. Het aantal schoenmakers is alleen maar afgenomen de laatste decennia. Frijn schat dat de teller in Nederland nu op zo’n 550 staat.

Deels ligt dat het probleem bij de aanwas van nieuwe schoenmakers. Frijn: ‘Toen ik14 jaar geleden op school zat, waren er15 eerstejaars en15 tweedejaars. Nu zijn het er hooguit2 of 3.’ En dan is het lastig om een stageplek te vinden in de krimpende groep vaklui. ‘Je gaat één dag naar school en de rest leer je in de praktijk. Als je dan van twee of drie schoenmakers te horen krijgt dat zij er geen energie in kunnen steken, dan is de kans groot dat je afhaakt.’

Terwijl er voldoende werk in is. Al moet Frijn wel zeggen dat niet iedere Nederlander zich tegenwoordig nog zo druk maakt om herstelwerk. ‘Ik maakte nog net mee dat je twee paar goede schoenen had. Nu hebben kinderen al vijf paar. Vroeger kreeg het oudste kind nieuwe schoenen en die werden vervolgens doorgegeven.’ Nu ziet Frijn veel ‘goedkope troep’. ‘Leer wordt vervangen door karton, rubber door kunststof. Het wordt allemaal snel weggegooid.’

Klein ambacht moet voortdurend vechten voor bestaan‘Meldpunt is misschien misleidend’, zegt Margret Hoekenga-Idema. ‘Alsof ze alleen maar berichten aannemen’. Het Meldpunt- en expertisepunt specialistisch vakmanschap is, zegt de secretaris van de Nederlandse Schoenmakersvereniging, zo veel meer. ‘Belangrijk is juist de expertise en de monitoring, wat is voor opleidingen de beste oplossing? Wat kun je als leerdoel aanbieden? Evalueren, signaleren en continuïteit voor de kleine opleidingen waarborgen. Het is een soort hoeder.’ Zo’n hoeder heeft de schoenenbranche ook nodig, aldus Hoekenga-Idema. Die is volgens haar ‘heel broos’. ‘We moeten als schoenherstellers elke keer14 leerlingen werven om een jaar te starten. Dat is niet eenvoudig. We hebbende SBB daarbij nodig. Het Expertisepunt heeft een belangrijke rol gespeeld bij het onderbrengen van de opleiding tot schoenhersteller in het MBO Amersfoort. Hoekenga-Idema: ‘Als je klein bent, moet je continu vechten voor je bestaan. Eigenlijk wil je perspectief aan de horizon om te kunnen bouwen. De minister mag nu niet zeggen ‘zoek het maar uit. Daarvoor is dit vak te belangrijk.’ Het aantal mbo-studenten zal sowieso afnemen vanwege de vergrijzing en de ‘ontgroening’ van Nederland, meldt de secretaris. ‘Daardoor zullen er meer branches en meer beroepen problemen krijgen met de instroom op opleidingen en wordt het Meld- en Expertisepunt alleen maar nog belangrijker.’

Imago speelt schoenmaker parten

Dan is er nog het imago. ‘De meeste mensen zullen zeggen: een schoenmaker is een oud mannetje achter een slijptol.’ Een beeld dat aan enige revisie toe is. Ja, het is handwerk, maar het ambacht bevindt zich niet in het verleden. Frijn is namelijk zeer actief op Instagram waar hij zijn werk toont (@shoespa_amsterdam) en zo klanten van over de hele wereld binnenhaalt. ‘Insta is mijn visitekaartje. En op Facebook zitten we in een speciale groep voor schoenmakers.’

Al die aanwezigheid op social media trekt de aandacht van mensen die schoenen van duizenden euro’s hebben. Zij zijn wel bereid om goed te betalen voor een originele reparatie. Vanuit de hele wereld sturen ze hun versleten schoenen naar de Amsterdammer die er weer een perfect paar van maakt.

Zit de nieuwe schoenmaker in het online publiek?

De ondernemer kijkt zelf ook graag naar het werk van collega’s, zoals de Amerikaanse schoenmaker Bedo’s Leatherworks, die op YouTube z’n tienduizenden volgers precies laat zien wat er allemaal komt kijken bij het repareren van (exclusieve) schoenen en tassen.

De Nederlandse schoenmaker bekijkt online graag het werk van zijn internationale collega’s. Zoals deze Amerikaan die dure Louboutins herstelt:

Misschien zitten er wel nieuwe schoenmakers in het online publiek. Frijn hoopt het, want hij weet zeker dat het ambacht blijft bestaan. ‘De nette, mooie schoenen, dat blijft wel. En ik zag juist vóór corona weer meer aandacht bij de consument voor kwaliteit. Hopelijk zet zich dat door als het straks weer enigszins normaal is.’ Het is ook vooral een duurzaam vak, stelt Frijn. Niet zomaar spullen weggooien, maar schoenen herstellen en hergebruiken. ‘Duurzaamheid is belangrijk. De Nederlander gooit gemiddeld twee tot drie paar schoenen per jaar weg. Ik zeg dan, koop iets knaps, zorg er goed voor en je hebt er zo vijf tot tien jaar plezier van.’

Op de hoogte blijven van onze beste artikelen?Schrijf je dan gratis in voor onze nieuwsbrief.