Deze ambachten bestaan binnenkort niet meer. Tenzij…

Samen zijnze goed voor10 miljard omzet per jaar. Werk is er genoeg. En toch is het voortbestaan van ambachten onzeker. Want hoe kom je aan een opvolger als de vakopleiding verloren gaat? Dat dreigt te gebeuren nu het ministerie van Onderwijs een kleine subsidie wil intrekken. Hoe moeten we straks zonder die ambachten? Forum maakte een korte serie. Vandaag deel 1: de lijstenmaker.

Weleens een echte Van Gogh in het museum staan bewonderen? Of een echte Rembrandt, Mondriaan of Frans Hals? Kijk dan nog eens goed en zie hoe de lijst het schilderij pas écht tot zijn recht laat komen. Marieke Smit weet er alles van. 32 jaar lang had ze een eigen lijstenmakerijaan de Elandsgracht in hartje Amsterdam. ‘Ik ben soms verbaasd dat de informatiebordjes in een museum naast het schilderij niks zeggen over de herkomst van de lijst. Het gaat altijd over de kunstenaar. Terwijl de lijstenmaker minstens zo belangrijk is.’ Maar niet alleen musea, ook ‘gewone mensen’ hangen graag kunst of dierbare foto’s aan de muur. En wie dat liever niet met een wissellijst van Ikea doet, kan terecht bij een lijstenmaker, waarvan Nederland er nu nog ruim 750 telt.

Dit zijn de mannen en vrouwen van 10 miljardAmbachten – van lijstenmaker tot betonvlechter – hebben vaak een zweem van mysterie en het verleden om zich heen hangen. Maar vergis je niet: ze leveren de economie veel banen en geld op. Het gaat om honderden specialistische beroepen, die onmisbaar zijn. Gezamenlijk hebben ondernemers in de sector ‘specialistisch vakmanschap’ 80.000 mensen in dienst en zetten ze jaarlijks ruim 10 miljard om. Belangrijk voor het behoud hiervan is het Meld- en expertisepunt specialistisch vakmanschap, onderdeel van de SBB, de organisatie waarin bedrijfsleven en onderwijs samenwerken. Dat meldpunt helpt brancheverenigingen onder andere met het behoud van opleidingen op mbo-niveau, het maken van arbeidsmarktverkenningen en geeft het de aandacht die ze verdienen. Zelf is dit niet te doen voor de branches: daar zijn ze gewoonweg te klein voor. Om dit voor elkaar te krijgen stelde het ministerie van OCW de afgelopen vijf jaar jaarlijks een kleine subsidie beschikbaar van 450.000 euro. Die regeling dreigt nu te verdwijnen. Een verkeerd signaal. Werkgelegenheid is er genoeg in de ambachtssector. En wat is een subsidie van 450.000 euro nou voor een gezamenlijke omzet van 10 miljard?

Helaas niet meer bij Smit, die haar lijstenmakerij vorig jaar moest sluiten. ‘Ik kwam toch op een leeftijd dat ik het beroep zwaarder vond worden’, zegt ze. ‘Het is een fysiek vak, wat ook nog eens veel afwegen en nadenkwerk met zich meebrengt. Je werkt met je hoofd en met je handen. Veel gesleep met hout en glasplaten, overleggen met restaurateurs.’

Een paar jaar geleden had ze zelf nog een lijstenmakerij. Kijk maar:

Ambachten: hoe vind je een opvolger?

Daarom ging ze op zoek naar een opvolger. Maar die bleek er eigenlijk niet te zijn. Smit moest namelijk op zoek naar een speld in een hooiberg; een lijstenmaker moet het ambacht beheersen, maar tegelijkertijd ook ondernemer zijn en een bedrijf kunnen runnen. En vind maar eens iemand die dat allemaal kan. Zelf iemand opleiden: dat is erg lastig en tijdrovend. ‘Er is heel lang geen opleiding tot lijstenmaker geweest’, zegt Smit. ‘Veel mensen met een eigen bedrijf hebben zichzelf ooit het vak aangeleerd.’

Het interview gaat na de foto verder

Een paar jaar geleden besloot ze, samen met andere branchegenoten, dat het echt anders moest. De vergrijzing onder de lijstenmakers was groot, veel bedrijven verdwenen door een gebrek aan opvolging. Het eerste idee: een opleiding starten vanuit de branche. Maar dat bleek financieel onmogelijk.

Zelf een opleiding opzetten is te kostbaar

Uiteindelijk kwam Smit bij het (ambachten)meldpunt van de SBB (zie kader) terecht. ‘Zij hebben een arbeidsmarktverkenning voor ons gemaakt, waaruit bleek dat er per jaar 40 nieuwe arbeidsplekken bij lijstenmakerijen vrijkomen. Nou, dacht ik, daarvoor kun je wel een opleiding opzetten’, zegt Smit. ‘De SBB is vervolgens voor ons gaan kijken welke mbo-school geïnteresseerd zou zijn in een opleiding. En het is hen gewoon gelukt. Het Nimeto in Utrecht, een creatieve vakschool, biedt nu een keuzedeel tot lijstenmaker aan voor jonge mbo-studenten, en er is inmiddels een certificaatopleiding voor volwassenen. Zelf geef ik nu elke maandag les aan studenten.’ 

‘Zonder SBB hadden wij nu geen opleiding’

Meldpunt ambachten SBB heel belangrijk

Ze is blij dat – tot voor kort althans – onderwijsministers in Nederland zoveel aandacht hebben voor ambachten. ‘Je kunt zo’n meldpunt niet zomaar wegdoen’, zegt Smit. ‘Het is voor ons heel waardevol geweest, want zonder hen, hadden wij nu geen opleiding tot lijstenmaker gehad. Dat gun ik echt elk ambacht. Er zijn nog genoeg branches die op deze manier hulp kunnen gebruiken, die anders ten onder gaan in het digitale gewoel.’ En de ambachten, zegt Smit, zijn de krenten in de pap van ondernemend Nederland. ‘Sinds de coronatijd hebben alle lijstenmakers het ontzettend druk gekregen. Iedereen heeft nu eindelijk tijd om zijn kunst of foto’s in te laten lijsten. En dankzij de nieuwe opleiding, hebben ondernemers die de komende jaren met pensioen gaan, wél kans op een opvolger.’

Op de hoogte blijven van onze beste artikelen? Schrijf je dan gratis in voor onze nieuwsbrief.

Help, het ambacht van de schoenmaker dreigt verloren te gaan

Werk is er genoeg. Maar nu de subsidie voor de opleiding op ‘t spel staat, is de toekomst voor het ambacht schoenmaker plots minder zonnig. Lees meer

Zou Nederland echt zonder het ambacht betonvlechter kunnen?

Zolang er gebouwd wordt, zijn er betonvlechters nodig. Dus werk, dat is er genoeg. En toch lijkt dit ambacht nu te verdwijnen. En dat zit zo.