Sander Dekker: 'Afbraak technisch vmbo? Dat laat ik niet gebeuren'

 Ondernemers moeten zich maar bij hem melden, zegt staatssecretaris Sander Dekker van Onderwijs. Want als zijn onderwijsvernieuwing een kaalslag in het technische vmbo veroorzaakt, zal hij ingrijpen. ‘Trek aan de bel als je ziet dat het fout gaat.’

Doe iets! Voordat het te laat is en zich een kaalslag voltrekt in het technische vmbo. Dat was de strekking van een brandbrief die vorige week door VNO-NCW, MKB-Nederland, alle technische branches, Platform Techniek én de vmbo-platforms uit de vo-raad naar de Kamer en naar het ministerie van Onderwijs werd gestuurd. De zorgen zijn namelijk groot: waar de technische profielen op het vmbo al jaren te kampen hebben met inkrimpingen en het teruglopen van leerlingaantallen, dreigen de vernieuwing van het vmbo en de nieuwe bekostigingssystematiek die staatssecretaris Sander Dekker wil doorvoeren de problemen alleen nog maar groter te maken. Volgens berekeningen van Ton de Groot, voorzitter van Platform Techniek en schooldirecteur van het Teylingen College, zullen er op deze manier nog maar 44 vmbo-scholen in Nederland overblijven die de middelen kunnen vrijmaken voor het dure profiel Produceren, Installeren en Techniek (PIE). 

Meneer Dekker, begrijpt u dat ondernemers hier enorm bezorgd over zijn?
‘Ik zit er dubbel in. Aan de ene kant ben ik heel optimistisch over de vernieuwing, die ook door scholen heel goed ontvangen is. Versnipperde technische opleidingen worden nu samengevoegd tot één herkenbaar profiel. Aan de andere kant krijgen veel scholen het lastig vanwege de krimp en een teruglopend leerlingenaantal. Dat is zorgelijk, want je kunt niet voor een paar leerlingen een afdeling techniek in de lucht houden.’ 

Dus waarom zouden vmbo-scholen nu dan nog investeren in de nieuwe technische profielen?
‘De scholen weten al een tijd van de vernieuwing en hebben vaak ook gespaard. En de omvang en daarmee de impact van de vernieuwing verschilt ook heel erg per school. Een vmbo-school die metaal en elektro heeft gedaan en nu het nieuwe profiel Produceren, Installeren en Energie gaat aanbieden, moet installatietechniek erbij pakken. Best een forse investering. Maar er zijn ook scholen die ze alle drie aanbieden en die dat probleem niet hebben.’ 

Er zijn volgens onze berekeningen straks nog 44 scholen over die dit redden. Dat betekent dat in één op de tien gemeenten nog een school staat met een PIE-profiel. Bent u daar dan tevreden mee?
‘Nee, ik vind dat de keuze voor technische opleidingen omhoog moet. Wij werken daar hard aan, ook met het Techniekpact. Steeds meer leerlingen op de havo en in het vwo kiezen een technisch profiel en de technische universiteiten groeien als kool. Ondanks alle energie om ook vmbo-leerlingen te laten kiezen voor de techniek, slagen we daar minder goed in.’
Wie is Sander Dekker?
Sander Dekker (1975) is sinds 2012 staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap in het kabinet-Rutte II . Daarvoor was de VVD’er voorzitter van het Rathenau Instituut. In zijn geboortestad Den Haag bekleedde hij eerder de functies van wethouder en fractievoorzitter van de VVD. Dekker studeerde bestuurskunde in Leiden.

Vmbo-leerlingen kiezen hun school op fietsafstand. Op hoeveel scholen moet er straks volgens u een techniekprofiel zijn?
‘Dat is lastig te zeggen. Kijk, wij kunnen scholen wel neerzetten, maar als er niemand heen gaat, zit je met lege lokalen. Ik vind dat die scholen met elkaar om de tafel moeten en moeten praten over wie wat gaat aanbieden, ook met het regionale bedrijfsleven. Je kunt niet alles aanbieden  terwijl links en rechts afdelingen omvallen. Vanuit de overheid hebben we de laatste tijd regels weggenomen om te zorgen dat leerlingen van de ene school ook vakken op de andere school kunnen doen. En scholen kunnen dure praktijklokalen delen. Ik ken een voorbeeld van drie scholen in Friesland die dat doen. Het beroepsperspectief in de techniek is ontzettend goed, dus we moeten laten zien wat voor mooie dingen er gebeuren in de praktijk.’

Maar juist in die praktijk wordt nu geconstateerd dat er hele afdelingen gaan sluiten. Door teruglopende leerlingaantallen, maar ook door de nieuwe bekostiging. De angst is ook groot dat binnen schoolbesturen niet de juiste keuzes worden gemaakt. Wanneer zegt u: Dit vind ik niet acceptabel?
‘Onze ambtenaren gaan het land in en helpen scholen die met krimp worstelen. Met hele praktische oplossingen. Soms is het bijvoorbeeld beter om twee scholen te laten fuseren tot een stevige school, die daardoor geen kosten kwijt is aan leegstaande voorzieningen. Dat is pijnlijk ja, dan moeten leerlingen verder fietsen of met het ov. De krimp waait niet over. Scholen hebben wat mij betreft te lang in de ontkenningsfase gezeten. De enige manier om hier het hoofd aan te bieden, is al heel vroeg met elkaar om de tafel te gaan zitten en bekijken wie wat gaan doen.’

Maar dan is het ontzettend verleidelijk voor scholen om de goedkopere technische profielen aan te bieden. 
‘Ik heb nog geen concrete aanwijzingen daarvoor. Maar als dat het resultaat is, dan steken we daar een stokje voor.’  

Bijvoorbeeld door het oormerken van geld voor die technische profielen?
‘Laten we eerst maar eens om tafel gaan om te kijken wat er aan de hand is. Uiteindelijk zijn scholen er niet om voor de makkelijkste keuzes te gaan, maar om de verschillende talenten van leerlingen te bedienen en daarvoor goede opleidingen aan te bieden. Het beroepsonderwijs heeft een belangrijke rol als toeleverancier voor het lokale bedrijfsleven. En als je in een regio zit met bijvoorbeeld heel veel bouw of metaaltechniek, dan kun je als school niet weglopen van je verantwoordelijkheid en zo’n opleiding niet meer aanbieden. Als ik concrete signalen krijg dat dit gebeurt, dan stap ik er direct op af.’
‘Als scholen alleen goedkope technische profielen kiezen, dan steek ik daar een stokje voor’
Is het niet raar dat er nog geen lijst beschikbaar is van de profielen die scholen per 1 augustus gaan aanbieden?
‘Ik heb VNO-NCW en MKB-Nederland twee weken geleden toegezegd dat we dat snel gaan onderzoeken. Ik laat momenteel een steekproef doen onder 200 vmbo’s. De eerste signalen zijn positief. Mocht toch blijken dat er regio’s zijn waar profielen als PIE of BWI dreigen te verdwijnen dan zullen we de scholen uitnodigen om samen met ons in gesprek te gaan hoe we dit kunnen voorkomen.

Maar als gevolg van uw plannen voor een nieuwe vereenvoudigde bekostiging voor het voortgezet onderwijs komen vmbo-scholen straks 10, 12 procent tekort. 
‘Die bekostiging is nu ontzettend ingewikkeld en bestaat uit hele spreadsheets. Let op, dit is geen bezuinigingsoperatie. Dit is alleen een vereenvoudiging. Ik zie dat scholen bevreesd zijn en soms rekenen met de verkeerde cijfers. Die wil ik uitnodigen om te komen praten en te laten zien dat er niet beknibbeld wordt op het onderwijs.’ 
‘Ik kom ook vaak genoeg op vmbo-scholen om te zien dat er mooie dingen gebeuren. Bijvoorbeeld op een grote grafimediaschool in hartje Utrecht, waar met de meest mooie computers wordt gewerkt. En met 3d-printers. Ook daar heb ik gevraagd of men een probleem had met de inventaris en het antwoord was nee. Ik vind dat we moeten ophouden met onszelf de put in te praten.’ 

Maar als de directeur van de grootste technische school in Nederland zegt; ‘Ik kan sommige vakken niet aanbieden en zonder het bedrijfsleven kan ik de tent wel sluiten.’ Dan is er toch een probleem?
‘Het vmbo krijgt meer geld vanwege de duurdere opleidingen. Om apparaten en materialen te kopen. Ik kan me voorstellen dat een directeur het nieuwste van het nieuwste in zijn klaslokalen wil hebben. Ik was laatst op een grote techniekschool in Schoonhoven, die een laserlasser had gekregen van een bedrijf. En dat bedrijf weet: die kids halen hun diploma en komen na het mbo misschien wel bij mij werken. Zo’n school zou zoiets never nooit in zijn eentje kunnen betalen. En wij kunnen het niet vanuit de reguliere bekostiging want het zijn peperdure apparaten. Maar elke technische school is staat om in de basis te kunnen voorzien.’ 

Ook tekort techniekleraren moet worden opgelost 
Goed technisch onderwijs kan alleen gegeven worden door geschikte leraren. En daar schort het op dit moment aan. De Nederlandse hbo-opleidingen tot technisch docent tellen op dit moment nog maar enkele leerlingen per jaar. Daar moet echt wat aan gedaan worden. Maar op dit moment is er nog geen goed alternatief is. Enthousiaste mensen uit het bedrijfsleven laten lesgeven, kan niet zomaar: ze moeten eerst hun pedagogische aantekening halen. Een middagje installatieles geven op een middelbare school is er dus niet bij. Ondernemers willen dat mensen uit het bedrijfsleven op een makkelijke manier terechtkunnen in het onderwijs, zonder eerst jarenlang daarvoor te hoeven leren. ‘Niet iedere installateur is ook een goede docent’, zegt Sander Dekker, staatssecretaris Onderwijs. Vakmensen die na jaren in de praktijk het onderwijs ingaan, daar is hij voorstander van. Dekker wil ‘korte, flexibele’ trajecten opzetten, zodat vakmensen niet eerst nog een aantal jaar naar school moeten voor hun aantekening.

Dan moet de vmbo-leerling dus het geluk hebben om in een regio te wonen waar het bedrijfsleven betrokken is.
‘Nee, dat vind ik niet. De basis moet gewoon op orde zijn en dat kan vanuit deze bekostiging. Maar je moet wel leerlingen hebben.’ 

Zijn alle scholen dan op zo’n goede, ondernemende manier bezig?
‘Dat is heel wisselend. Soms zijn ze fantastisch bezig met het regionale bedrijfsleven. En in krimpregio’s voeren scholen soms hele goede gesprekken. En soms komt het lastiger op gang. Ik was laatst in Gouda. Omdat twee schoolbesturen daar moeilijk met elkaar door één deur kunnen, dreigen allebei de vmbo’s kleiner en kleiner te worden. Dan zie je een hulpeloze wethouder daar die zegt: ‘Straks ben ik ze allebei kwijt.’ Dan heb je iemand nodig die met de vuist op tafel slaat.’ 

Voor minder doortastende scholen is het toch veel verleidelijker om gewoon te kiezen voor minder dure profielen?
‘Dat geloof ik niet. Ik kom maar weinig mensen in het onderwijs tegen die voor de makkelijkste route kiezen en die zeggen, doe maar lekker de mavo, dan hoeven we geen ingewikkelde praktijklokalen te hebben. Je kiest voor het onderwijs omdat je de talenten van kinderen wilt ontplooien.’
‘Nogmaals, het is best wel een spannende tijd, een opstapeling van zaken, die nieuwe profielen, de nieuwe bekostiging waar ook wij nog mee zitten te puzzelen omdat we de uitwassen willen voorkomen. En ik snap echt dat mensen met argusogen daarnaar kijken en hun zorgen hebben. Maar als je ziet dat het fout gaat, trek dan aan de bel. We hebben niet voor niets mensen die het land intrekken.

En als er toch onbedoelde effecten optreden – dus dat er minder harde techniekopleidingen bekostigd kunnen worden, dan grijpt u in?
‘Dat laat ik niet gebeuren.’