Toch een Brexit: time to say goodbye

Ze hebben het toch gedaan. De Britten gaan weg uit de EU. Dat zou zomaar eens een lang en moeilijk proces kunnen worden. Want galant glimlachend en buigend de deur voor ze open houden, dat doet de EU niet.

De Britten mogen zich voorbereiden op een vechtscheiding. Vrijdag spraken de vier Europese voorzitters, Rutte (Raad van Ministers), Juncker (Europese Commissie), Tusk (Europese Raad) en Schultz (Europees Parlement) harde woorden. Brexit is Brexit, twee jaar overgangstermijn is twee jaar, zeiden ze  in een verklaring. ‘Elk uitstel zou de onzekerheid onnodig verlengen. We staan klaar om de onderhandelingen over de voorwaarden voor uittreding snel te beginnen.’ Daarmee is feitelijk duidelijk geworden dat Groot-Brittannië eerst uit de EU vertrekt en pas daarna onder voorwaarden een handelsakkoord kan sluiten. Het duurt namelijk jaren voordat een handelsakkoord is afgesloten en in werking treedt. De EU denkt niet licht over het vertrek van een grote economie en in veel opzichten een belangrijke bondgenoot op het wereldtoneel.

Nexit: kan dat zomaar?
De uitslag van het Britse referendum was nog maar koud binnen of de eerste politieke partijen pleitten al voor een referendum over het Nederlandse lidmaatschap en een Nexit. Voornamelijk een pleidooi voor de bühne omdat het Nederlands bestel geen mogelijkheid heeft voor een referendum – op verzoek van de bevolking – over bestaande wetten. Het Oekraïne-referendum kon er alleen komen omdat de regering er nog een besluit over moest nemen. Dat geldt voor het EU-lidmaatschap niet: het besluit daarover is al in de jaren vijftig genomen. Het kabinet zou met een wetsvoorstel wel zelf een referendum uit kunnen schrijven, maar overweegt dat niet.
Voor het bedrijfsleven, dus ook voor de economie en de werkgelegenheid, zou een Nexit uiterst schadelijk zijn. Cijfers van het CBS laten zien dat Nederland voor 306,5 miljard euro naar EU-landen heeft geëxporteerd, een groot deel daarvan is doorvoer. Dat is meer dan het dubbele van de export naar buiten de EU (119 miljard). Een Nexit zou betekenen dat er grens- en douaneformaliteiten komen. Dat is slecht voor de Nederlandse producenten, maar maakt Nederland ook minder aantrekkelijk als aankomsthaven voor doorvoerproducten en halffabricaten. De oplossing is misschien een Noors of Zwitsers model. Dan betaalt Nederland een miljardenbijdrage, moet alsnog aan de EU-eisen voldoen, maar heeft geen stemrecht.

315 miljard euro verloren
Vrijdagochtend werden de Brexiteers meteen om de oren geslagen met de eerste economische en politieke oorvijgen. Het Britse pond is naar een dieptepunt gezakt en op de aandelenbeurzen ‘woedde’ een orkaan. Volgens de eerste berekeningen kromp de Britse economie in acht uur tijd met 315 miljard euro: dat is meer dan Groot-Brittannië de afgelopen vijftien jaar aan de EU heeft betaald. Daarnaast steekt aan alle kanten de sluimerende politieke onrust in alle hevigheid de kop op. De Noord-Ierse partij Sinn Féin wil aansluiting bij EU-lid Ierland en de Schotse premier verklaarde, geflankeerd door de Schotse en de Europese vlag, dat ze weer een referendum wil over afscheiding van Engeland om zo bij de EU te kunnen blijven.

UKIP-leider en Brexit-promotor Nigel Farage zei vorige week tegen een NOS-correspondent overmoedig dat het Verenigd Koninkrijk een veel te grote economie is om er niet bij te willen hebben. Waarschijnlijk hebben de meeste uittreders wel zoiets gedacht en gehoopt op een zachte overgang, wellicht met een verlenging van de uittreedtermijn van twee jaar. Misschien dachten ze dat de Brexit een drukmiddel zou worden om nog meer toezeggingen binnen te krijgen uit Brussel ten gunste van Groot-Brittannië. Maar daar wil de EU-top niets van weten. De EU is geen duiventil, waar landen naar believen in of uit vliegen, was de houding vrijdag.

Dick van Bommelen, Heemskerk Flowers
‘Op korte termijn verwacht ik vooral last van de koersval van de pond. Voor de rest is het koffiedik kijken. Ik ben voor kalm blijven, dat is beter dan voorspellingen doen die op niks zijn gebaseerd. Amper dertig jaar geleden stonden we nog drie uur bij de douane. Dat is natuurlijk niet prettig, maar het geldt wel voor iedereen, en niet voor een enkel bedrijf. Engeland is een dermate grote handelspartner dat ik ervan overtuigd ben dat het economisch verkeer gewoon doorgaat. Misschien met aangepaste regeltjes, maar we zijn wel gewend dat er zo nu en dan regels veranderen.’

Jaren onderhandelen over akkoord
De tijd is voorbij dat Groot Brittannië met zijn koloniën een uitgebreid achterland had voor producten die op het Britse eiland werden gemaakt. De kolonies zijn weg en de maakindustrie zit nu juist in die ex-kolonies. Je kunt je afvragen of de Engelsen zich dát allemaal hebben gerealiseerd tijdens een campagne die gevoelsmatig ging over Brittannia dat soeverein de waves weer zou rulen. Een leave-stemmer was verbaasd over het resultaat, zei hij in een programma van de BBC: ‘Ik ben geschokt en bezorgd. Ik stemde ‘vertrek’, maar dacht niet dat mijn stem zou tellen. Ik heb nooit gedacht dat het echt zou gebeuren.’

Mart Valstar, Best Fresh Group
‘Ik verwacht niet dat het grote negatieve consequenties heeft. Importheffingen zouden groenten en fruit voor de Britse consument veel duurder maken. Ik verwacht niet dat die er komen. En handelsbelemmeringen lijken me ook niet waarschijnlijk. Kijk, de oudere Brit op het platteland heeft voor de Brexit gestemd, maar in zakelijk Groot-Brittannië wordt er toch anders over gedacht. Het was geen stem tegen vrijhandel. Ik maak me geen zorgen. Ook niet voor mijn eigen bedrijf. Het Verenigd Koninkrijk is één van onze handelspartners, maar zeker niet de belangrijkste.’

De komende twee jaar worden dus vrijwel zeker administratieve douaneposten en grenspaaltjes teruggeplaatst, want een vrijhandelsakkoord is niet op een achternamiddag geregeld. Ook niet als het gaat om een toetreding tot de Europese Economische Ruimte. Ter vergelijking: het akkoord met Singapore heeft vier jaar geduurd en de relatie met Groot-Brittannië is vele malen complexer. Denk aan TTIP, het Amerikaanse vrijhandelsakkoord, waarover in 1990 voor het eerst werd gesproken. Het gaat namelijk niet alleen over tarieven, maar ook over de erkenning van allerlei standaarden en regels die ooit in EU-verband zijn ingevoerd, maar die nu alle kanten op kunnen waaien aan de andere kant van het Kanaal.
En dan is er nog het risico dat de weerstand tegen een Brexit in het Verenigd Koninkrijk  zo groot wordt, naarmate de gevolgen duidelijker worden, dat de politieke besluiten die nodig zijn om het vertrek uit de EU te effectueren door de Britse politiek niet genomen kunnen worden. 

Gerard van Balsfoort, Pelagic Freezer-trawler Association
‘Voor de visserij kunnen de consequenties groot zijn. Het visserijbeleid wordt helemaal door de EU bepaald. De Britten hadden altijd veel invloed en waren voor Nederland vaak een partner. Nu zal de invloed van landen als Frankrijk, Spanje en Italië groter worden. Die hebben andere belangen. Veel van onze vissers vissen nu in Engelse en Schotse wateren. Dat gebeurt meer dan andersom. Nu zullen er toegangsonderhandelingen gevoerd moeten worden. Dat kunnen wel eens moeilijke gesprekken worden.’

Goede buur, verre vriend
Als de ergste economische kruitdampen zijn opgetrokken, zullen pond en beurzen zich wel stabiliseren, zij het op een lager niveau. Import zal zeker duurder worden, export goedkoper. Wat daar de gevolgen van zijn, is nu moeilijk te voorspellen. Ingrijpender is dat investeerders uiterst terughoudend zullen blijven om te investeren in een land dat nog maar twee jaar tot de interne markt behoort. De groeiproblemen die dat oplevert, komen geheid terug naar de Nederlandse en Europese export. Alleen al daarom is het belangrijk dat de Brusselse politici niet uit ressentiment de Britten tegenwerken, maar de overgang zo soepel mogelijk laten verlopen. Ook na een Brexit geldt het cliché dat een goede buur beter is dan een verre vriend.

Chayenne Wiskerke, Wiskerke Onions
‘Engeland is voor ons een belangrijke handelspartner. Van de totale Nederlandse uienexport van 1 miljard kilo gaat jaarlijks zo’n 90 tot 120 miljoen kilo naar het Verenigd Koninkrijk. De Britten kunnen nu een meer nationalistisch beleid gaan voeren. Dat betekent voor ons importheffingen en enorme papierstromen bijvoorbeeld. Van die heffingen zal de Britse consument wel last hebben. Engeland is niet zelfvoorzienend en is ook voor andere groenten en fruit afhankelijk van import. Daarnaast, dat zien we nu al, kunnen valutaschommelingen nogal wat impact hebben voor ons. Aan de andere kant kan de Brexit het land ook een positieve economische impuls geven. Dat is alleen maar gunstig voor ons. Zo kun je het dus ook bekijken.’
Dennis Heijnen, verladersorganisatie EVO
‘Dat de gevolgen fors kunnen zijn, dat is zeker. Exportgroei zal lastig worden. De kans bestaat dat douaneprocedures in het leven geroepen worden, net als douanekosten en andere formaliteiten. Daarmee nemen de handelskosten voor het bedrijfsleven ook toe. Dat is de grootste zorg op dit moment. Als je dit wilt voorkomen, moet je eigenlijk een verregaand handelsakkoord afsluiten, een Noorwegen-Zwitserland status. Het is belangrijk dat het bedrijfsleven zich daar gezamenlijk voor inzet, om in ieder geval de economische gevolgen van de uittreding zo klein mogelijk te laten zijn.’
Jos Vranken, NBTC
‘Door de Brexit ontstaat er op dit moment vooral veel onzekerheid. We weten dat onzekerheid leidt tot een gematigder uitgavepatroon bij consumenten en dat kan een effect hebben op reizen. Dat wordt versterkt door de devaluatie van het pond ten opzichte van de euro; het wordt duurder voor Britten om naar eurolanden (en dus ook naar Nederland) te reizen. Hoe groot dat effect zal zijn, is nu nog niet te overzien. De komende maanden moeten we zorgen dat de bestemming Nederland zichtbaar is en blijft op de Britse markt. Drie op de vijf Britse gasten komt naar Nederland voor vakantie. Als het gaat om zakelijk bezoek neemt het Verenigd Koninkrijk (met stip) de eerste plaats in met 665.000 zakelijke bezoekers.’

Jeroen Breuer, woordvoerder Schiphol
‘Schiphol betreurt de uitslag. We zijn voor open economieën en het wegnemen van zoveel mogelijk barrières. Luchthavens zijn gebaat bij geïntegreerde markten waar gemeenschappelijke regels gelden. Dat bevordert connectiviteit en dat is precies wat de EU voor luchtvaart bewerkstelligt. Het is nog te vroeg om een duidelijk beeld te vormen over de impact die de Brexit voor Schiphol zal hebben. Veel hangt af van de afspraken over handelsverdragen die worden gemaakt en in welke vorm de Britse uittreding uit de EU krijgt.’

Markus J. Beyrer, Business Europe
‘Wij roepen de EU en de nationale politici op om gepast op te treden als ze de maatregelen door voeren die nodig zijn na de beslissing van de Britse kiezers. Het is nu tijd om weer terug te keren naar onze gezamenlijke Europese belangen. Wij staan in de startblokken om ons continent en de economie verder te brengen. Aan de andere kant is Groot-Brittannië een belangrijke handelspartner. Het is daarom in ieders belang om een nieuwe en duurzame relatie met hen op te bouwen.’

Ulrike Rabmer-Koller, UEAPME
‘Wij zien de uitkomst als een sterke roep om het hervormen van de Europese Unie, vooral om een bedrijfslevenvriendelijker omgeving te creëren voor ons midden- en kleinbedrijf. Niet alleen door minder bureaucratie, maar we hebben ook hervormingen nodig die het makkelijker maken om een bedrijf te beginnen en het te laten groeien. Niettemin zijn wij er van overtuigd dat de Europese weg de beste is om dat doel te bereiken. Wij blijven daarom de Europese instituties steunen en tegelijk doorgaan met onze samenwerkingsverbanden in Groot-Brittannië.’

NBCC, Nederlands-Britse Kamer van Koophandel
‘Het is nu belangrijk dat bedrijven in het Verenigd Koninkrijk en Nederland helderheid krijgen, ondersteuning en vertegenwoordiging in het licht van de komende veranderingen in handel in de komende onzekere tijd. De hervormingen die de Britse premier eerder heeft onderhandeld, zijn nu weer van de baan. Nu moet de focus komen op de Europese, en in het bijzonder de Nederlandse, economie, waarbij continuering van de handel een sleutelrol heeft. Als NBCC willen we Britse overheid ondersteunen met onze kennis over de Engels-Nederlandse handelsverhoudingen. Op veel velden waarop nu onderhandeld moet worden, kan de Britse positie verbeterd worden door steun te vragen van het Nederlands bedrijfsleven.’