Verkiezingen 2023: ondernemers ontevreden over betrouwbaarheid politiek

Visie, duidelijkheid en minder knellende regels. Dat willen ondernemers van een nieuw kabinet, zo blijkt uit de Forum verkiezingsenquête. Die wens blijkt ook gevolgen te hebben voor hun stemgedrag. En wie zien ze eigenlijk het liefst als premier?

‘Waar gaan we nou heen met dit land?’ ‘Ik mis de langetermijnstrategie.’ ‘Ons grootste probleem is: een regering die voortdurend spelregels verandert.’ ‘We weten als bedrijfsleven gewoon niet waar we aan toe zijn.’ Als ondernemers zich ergens zorgen over maken op dit moment dan is het over de betrouwbaarheid en stabiliteit van de politiek. Dat blijkt uit de Forum verkiezingsenquête waaraan afgelopen maand 1.346 ondernemers meededen. Maar liefst 76 procent van de deelnemers is ontevreden over de betrouwbaarheid en stabiliteit van politiek en bestuur.

Stabiliteit

Als ondernemers iets nodig hebben, dan is het juist dat: stabiliteit. Zowel politiek als economisch. Zeker nu ze voor grote investeringen staan bijvoorbeeld in de verduurzaming van hun bedrijf. Of die stabiliteit er gaat komen na de verkiezingen van 22 november moet nog blijken.

Het goede nieuws is dat het met het bedrijf van de meeste ondernemers op dit moment in elk geval nog goed gaat, zegt 62 procent van de deelnemers aan de enquête. Over de toekomst zijn ze alleen een stuk minder optimistisch. Bijna tweederde van de ondernemers is onzeker, somber of zelfs heel somber over de economische vooruitzichten. Dat geldt vooral ondernemers in de groothandel, de bouw, de detailhandel, de horeca, de maakindustrie en het transport. Voor een deel zal dat ook te maken hebben met de internationale (politieke) spanningen in de wereld. 58 procent van de deelnemers maakt zich zorgen over de gevolgen daarvan voor haar of zijn bedrijf. We hebben het afgelopen jaar (en nog steeds) allemaal gemerkt wat de effecten daarvan zijn.

‘Ondernemers hebben stabiliteit nodig’

Gevolgen van de verkiezingen

‘Ik maak me zorgen over het aanwakkeren van vijandige gevoelens van werknemers naar werkgevers. Er wordt te veel gesproken in tegenstellingen en vijandigheid, bijvoorbeeld door te spreken over graaiflatie’, schrijft een van de ondernemers op de vraag wat de grootste uitdagingen zijn waar Nederland op dit moment voor staat. Hij is zeker niet de enige. De toenemende polarisatie, de versnippering in de politiek en een gebrek aan visie worden als meeste genoemd op de vraag wat de grootste uitdagingen zijn waar Nederland voor staat. Dat heeft ook gevolgen voor de manier waarop de politiek naar ondernemers kijkt. ‘Ondernemen is een vies woord geworden’, constateert een van hen. ‘We hebben te maken met de politiek van de beeldvorming in plaats van de politiek van de inhoud’, stelt een ander. 

Maar liefst 72 procent van de ondernemers vindt dat politiek en bestuur onvoldoende oog heeft voor de belangen van ondernemers in dit land. En dan te bedenken dat de uitslag van de verkiezingen direct van invloed zal zijn op hun bedrijf, zegt bijna driekwart van de ondernemers. De meesten (83 procent) verwachten dat een nieuw kabinet hogere lasten en kosten oplevert. ‘Ondernemers worden gebruikt als pinautomaat’, vat een van hen het samen. ‘Nog nooit zoveel moeite gehad om wat geld te verdienen’, zegt een ander. Ook denken ze dat er aan hen extra eisen in het kader van duurzaamheid (57 procent) worden gesteld, er meer complexe wet- en regelgeving zal komen en dat de bouw (infrastructuur en woningbouw) stagneert. Kortom de knelpunten die ze nu ervaren in hun bedrijf worden niet per se opgelost (zie tabel 1 en tabel 2).

Tabel 1: grootste knelpunten voor ondernemers op dit moment Gestegen kosten: 49 procent
Hoge loonkosten: 41 procent        
Tekort personeel: 39 procent
Regeldruk: 33 procent
Vraaguitval: 14 procent 

Tabel 2: invloed uitslag van de verkiezingen op bedrijfHogere lasten en kosten: 83 procent
Extra eisen duurzaamheid: 57 procent
Meer wet- en regelgeving: 45 procent
Stagnatie plannen ruimtelijke ordening: 33 procent

Oordeel over het kabinet

Op de vraag of ze tevreden zijn over het huidige kabinet antwoordt 60 procent van de ondernemers dat ze enigszins tot zeer ontevreden zijn. In 2021 lagen de verhoudingen nog anders. Toen was 68 procent juist enigszins tot zeer tevreden over het kabinet. Wat ondernemers vooral dwars zit, zo blijkt uit de toelichting op de antwoorden, is dat ‘op de belangrijkste thema’s geen fundamentele beslissingen zijn genomen en hoofdpijndossiers uit het verleden niet zijn afgelost of afgerond’, zo vat een van hen het samen. ‘Brandjes worden geblust met geld, waardoor er allerlei ad-hocmaatregelen worden bedacht die de begroting uit evenwicht brengen en waar in belangrijke mate ondernemend Nederland voor opdraait’, zegt een ander. ‘Alles is verslechterd en we hebben nog nooit zoveel (onnodige) politiek veroorzaakte crises meegemaakt’, zegt een derde ondernemer.

Toch is er ook wel waardering voor het kabinet-Rutte IV onder ondernemers. Ongeveer een kwart van hen gaf aan enigszins tot zeer tevreden te zijn. ‘Op het gebied van klimaatplannen, arbeidsmarkt en pensioenen hebben ze zeker zaken bereikt (in gang gezet). De coronacrisis is aardig het hoofd geboden, ondanks wat missers’, stelt een van de ondernemers. ‘Ze hebben in zwaar weer Nederland stabiel gehouden en zijn ook in Europa een stabiele partner gebleken.’

Op wie wordt gestemd?

Het verklaart misschien wel waarom de VVD en de andere coalitiepartijen minder populair zijn onder ondernemers. Weliswaar denkt 30 procent erover op de VVD te stemmen dit jaar, toch mocht de partij van lijsttrekker Dilan Yeşilgöz in 2021 nog op 48 procent van de ondernemersstemmen rekenen. Vier jaar eerder was dat 58 procent. De enige partijen die op méér stemmen mogen hopen uit het bedrijfsleven dan in eerdere jaren zijn BBB (nu: 9 procent, 2021: 4 procent) en nieuwkomer Nieuw Sociaal Contract (nu: 7 procent).

Daar moet wel de kanttekening bij gemaakt worden dat maar liefst 23 procent van de ondernemers nog helemaal niet weet welke partij hun stem gaat krijgen. Ter vergelijking: in 2021 was maar 2 procent nog aan het twijfelen over hun stem.

Als ondernemers het voor het zeggen zouden hebben, bestaat een nieuwe coalitie uit VVD, Nieuw Sociaal Contract en BBB. Dat zijn in elk geval de partijen die ze het meeste noemen. Appeltje eitje wordt coalitievorming dan toch niet per se, want volgens de landelijke peilingen (datum) komen deze drie partijen nog zeker elf zetels tekort voor een meerderheid in de Tweede Kamer. Voor een vierde coalitiepartner zouden deze partijen volgens de deelnemers aan de enquête vooral moeten kijken naar CDA, GroenLinks/PvdA, PVV of D66.

Dilan Yeşilgöz als premier

Het liefst zien ondernemers VVD-lijsttrekker Dilan Yeşilgöz-Zegerius als premier. ‘Het lijkt me wel iemand die zaken aanpakt’, zegt een van de ondernemers. Een ander vat het wat kernachtiger samen: ‘Topvrouw.’ ‘Een nieuwe frisse wind.’ ‘Scherp politicus, verstand van zaken, charismatisch en een vrouw.’

Grote klus voor nieuw kabinet

Welke coalitie er ook wordt gevormd na 22 november en wie er ook premier wordt, het nieuwe kabinet staat voor een flinke klus. Vermindering van de regeldruk, een beter werkende arbeidsmarkt, aanjagen van woningbouw, goed faciliteren van de energietransitie en verbetering van het basisonderwijs en stimuleren van beroepsonderwijs zijn zaken waar het volgens ondernemers in elk geval direct aan de slag moet (zie ook tabel 4). ‘We hebben Nederland op de rem gezet, ook voor positieve en belangrijke ontwikkelingen voor de bv Nederland die erg bijdragen aan nationale groei en welzijn’, zegt een van de deelnemers. Of zoals een ander het samenvat: ‘Je kan van alles willen met beleid, alleen als deze punten niet opgelost worden, wordt het allemaal niks. Eerst de basis op orde.’

Tabel 4: Welke onderwerpen moet een volgend kabinet absoluut aanpakken?Verminderen van de regeldruk: 44 procent
Beter werkende arbeidsmarkt/aanpak tekort personeel: 31 procent
Woningmarkt (aanjagen woningbouw): 29 procent
Klimaat (goed faciliteren van de energietransitie): 19 procent
Onderwijs (verbeteren basisonderwijs en stimuleren beroepsonderwijs/techniek): 19 procent