Zó werkt protectionisme à la Donald Trump

Van uitstel komt geen afstel in het universum van Donald Trump. De importheffingen op Europees staal en aluminium die hij wilde, zijn er gekomen. Duitse auto’s zijn de volgende kondigde hij aan. Trump wil het importtarief verhogen van 2,5 maar zo’n 25 procent. Kan dat allemaal zomaar?

Hoeveel nieuwe Volkswagens en BMW’s scheuren er volgend jaar nog over de Amerikaanse snelwegen? Als het aan de Amerikaanse president Donald Trump ligt: een stuk minder dan nu. Hij onderzoekt momenteel of het mogelijk is om de importheffing op buitenlandse, en dus ook Europese, auto’s te verhogen van 2,5 naar zo’n 25 procent. Precies dit soort acties had EU-president Donald Tusk in zijn hoofd toen hij verbeten twitterde: ‘Met vrienden zoals Donald Trump heb je geen vijanden nodig.’

Amerika moet het belang van de eigen bedrijven vooropstellen, vindt Trump. Ofwel: America First. Maar of Amerika nou het enige land is dat handelsbeperkingen invoert… Niet echt, schreef Forum begin 2017. En Donald Trump is ook niet de eerste Amerikaanse president die de muren optrekt rond de VS.Dat deed de regering van Barack Obama ook al in reactie op het uitbreken van de financiële crisis in 2009. Protectionisme, ofwel het afschermen van de eigen markt, is vaak het gevolg van sociaaleconomische onrust. Daarom voerde Obama destijds de American Recovery and Reinvestment Act in. Projecten die gesteund worden met dat programma, mogen alleen staal en ijzer uit Amerika en Canada kopen. Buy American werd die maatregel in de volksmond genoemd. Ook andere landen voeren sinds de economische crisis elk jaar flink wat handelsbeperkingen in. Sommige landen, zoals China en Zuid-Korea, proberen hun markten te beschermen door bijvoorbeeld buitengewone eisen te stellen aan producten (zie dit verhaal over Duitse passers van Staedler) of strenge quota in te voeren die handel van buitenlandse bedrijven moeilijker maakt.

Sinds 2009 zijn er wereldwijd zo’n 10.000 handelsbeperkende maatregelen ingevoerd. Wat cijfers alleen niet laten zien, is dat sommige daarvan prima door de beugel kunnen volgens de regels van de Wereldhandelsorganisatie WTO. Je economie verdedigen tegen importgoederen die zijn geproduceerd met forse staatssteun bijvoorbeeld, mag doorgaans wel. Maar kan – en vooral mag – Donald Trump ongestoord zijn gang gaan met het opleggen van importtarieven aan de EU?

#1

Hebben we nu een handelsoorlog?

Wél volgens de algemene definitie definitie: staten voelen zich onheus door elkaar beconcurreerd en sluiten via heffingen de binnenlandse markt af voor elkaars bedrijven. Protectionisme dus. Het bijzondere van deze handelsoorlog is dat hij wordt ingezet door een Amerikaanse president. En dan ook nog eens door een die graag een beetje provoceert. Zo was Trump bijna trots dat hij de Canadese premier Trudeau premier Trudeau om de oren sloeg met verzonnen cijfers over het zogenaamde handelstekort met Canada (de VS hebben in werkelijkheid een handelsoverschot met dat land). Aan het begin van zijn ambtsperiode zei Trump dat hij onvoorspelbaar zou zijn. Het is de vraag hoe consequent hij is, waarop hij precies uit is en wat ervoor nodig is om hem een ander standpunt te laten innemen.

#2

Waarom is Trump eigenlijk zo gebeten op de EU?

De VS hebben een handelstekort, daardoor gaan Amerikaanse bedrijven failliet en dat kost banen, zo redeneert Trump. In zijn visie komt dat doordat Europese producten te goedkoop zijn. Dus zorgt hij ervoor dat de Europese producten duurder worden die Amerikaanse tegenhangers in zijn ogen op achterstand zetten. Dat is cherrypicking, zegt de EU. Beide landen hebben over en weer importtarieven om sectoren te beschermen. Daarover zijn op wereldschaal afspraken gemaakt binnen de Wereldhandelsorganisatie WTO om protectionisme te voorkomen. Soms zijn de Europese hoger, soms de Amerikaanse. Ironisch is dat Europese merken fabrieken in de VS hebben. Zo produceert BMW SUV’s in de VS die zijn bedoeld voor export naar China (!). Deze Europese bedrijven worden ook getroffen door de importbeperkingen.

Terugslaan tegen importheffingen Trump? ‘That is unfair, so unfair’

#3

Krijgt Trump met zijn beleid dan wat hij wil?

Een beetje. China, Australië, Zuid-Korea, Argentinië en Brazilië passen hun exportsteun aan. EU-landen willen wel wat meer betalen voor de NAVO – iets waarop Trump lijkt uit te zijn door de druk op de EU op te voeren met importheffingen. Maar de VS krijgen ook klappen. China heeft voor 50 miljard dollar aan tegenheffingen op Amerikaanse goederen aangekondigd en ook de EU gaat Amerikaanse goederen, zoals motorfietsen, whiskey en sinaasappels, extra belasten. De EU dient daarnaast een formele klacht in bij de WTO (zie kader). Daarbij heeft de EU ook om politiek-strategische redenen de hakken in het zand gezet: zij wil niet dat de Amerikanen elke keer economische sancties uitdelen als ze op een of ander onderwerp (zoals het NAVO-budget) iets willen van de EU.

Wat kan de WTO nu eigenlijk?Bij handelsgeschillen kunnen de leden van de WTO klagen bij de geschillencommissie van de organisatie. Dat is een bijeenkomst waarin vertegenwoordigers van alle lidstaten zich buigen over het conflict. Landen kunnen klachten indienen bij de WTO als andere landen zich niet aan die regels houden. Als er sprake is van oneerlijke praktijken, kan de WTO een land toestaan ‘vergeldingsmaatregelen’ te nemen om de schade te compenseren. Behalve het verlenen van recht op tegenmaatregelen, kan de WTO zélf geen straffen opleggen aan leden die oneigenlijke handelsbelemmeringen invoeren. Disputen kunnen jaren lopen. Berucht is het conflict tussen de EU, de VS en bananen exporterende landen dat 15 jaar heeft geduurd.

#4

Waarom klaagt Trump eigenlijk niet bij de WTO over oneerlijke praktijken?

Trump is geen fan van een multilaterale organisatie als de WTO. Die is per definitie tegen de VS, vindt hij. ‘The WTO has been a disaster for this country,’ zei Trump toen hij de plannen voor importheffingen op staal en aluminium aankondigde. ‘It has been great for China and terrible for the United States.’ Ondanks het feit dat de Amerikaanse regering dit jaar zelf een rapport uitbracht waarin werd betoogd dat de VS de meeste WTO-arbitragezaken rond handelsbelemmeringen winnen. Er is nog een reden waarom Trump niet naar de WTO gaat. De kans is groot dat zij toestaat dat de door Amerikaanse sancties getroffen landen terugslaan. Dat is allemaal natuurlijk ‘unfair, very unfair’. Voor Trump staat voorop dat hij de binnenlandse industrie wil steunen. Door buitenlandse producten duur te maken, gaan Amerikanen weer Amerikaanse producten kopen, is zijn redenatie en dat levert volgens hem werkgelegenheid op. Dat die producten misschien duurder worden – waardoor Amerikanen minder kúnnen kopen – is bijzaak.

#5

Is afmaken van het Amerikaans-Europese handelsakkoord TTIP een uitkomst?

Misschien, maar Trump vindt TTIP ook niet veel. Teveel voordeel voor de EU, te weinig voor de VS. De ‘andere Donald’, EU-voorzitter Donald Tusk, dringt er bij de regering-Trump op aan om de onderhandelingen te heropenen. De EU denkt dat TTIP een uitweg is om de handelsregels tussen beide handelsblokken te ontwarren. Eind mei zei de Amerikaanse minister van Economische Zaken, Wilbur Ross, dat Trump bereid zou zijn de onderhandelingen weer te heropenen. Probleem, de EU wil dat Trump zich eerst weer schaart achter het Klimaatverdrag van Parijs. Sowieso is TTIP niet in een paar weken rond. Voor de korte termijn moet de EU tijdens eventuele TTIP-onderhandelingen hopen op clementie van Trump of de tijd met heffingen uitzitten.

Zolang Trump op Duitsland is gefocust, hebben we er in Nederland ook last van

#6

Moeten wij ons in Nederland erg druk maken om het protectionisme van Trump?

Trump heeft het niet speciaal op ons voorzien. Nederland heeft een handelstekort met de VS. De rol van Duitsland is voor hem belangrijker. Dat land staat in de top-5 van handelspartners van de VS en heeft een handelsoverschot van 65 miljard euro. ‘De Duitsers zijn slecht, erg slecht. Kijk naar de miljoenen auto’s die ze in de Verenigde Staten verkopen. Verschrikkelijk, daar gaan wij een stokje voor steken’, zei Trump. De Fransen zorgen trouwens als tweede EU-land voor het handelstekort van een kleine 150 miljard tussen EU en VS, maar Macron is nu even Trumps grote vriend. ‘He’s perfect’, aldus Trump bij Macrons bezoek aan de VS. Zolang Trump op Duitsland is gefocust, hebben we er in Nederland ook last van. Ook omdat Nederland toeleverancier is voor de Duitse industrie. Ruim 8 procent van het geld dat Nederland met export verdient, komt uit de VS. Uitgedrukt in banen: de Nederlandse uitvoer naar de VS is verantwoordelijk voor zo’n300.000 banenin Nederland.

Worden we nou beter of slechter van protectionisme?Op korte termijn lijkt protectionisme haar vruchten af te werpen, maar studie na studie laat zien dat de langetermijneffecten minder gunstig zijn. Vrijhandel blokkeren, leidt tot economische stagnatie. En dat is nu al te zien in de cijfers. In 2017 steeg de wereldhandel met 1,3 procent, het traagste tempo sinds de financiële crisis van 2009. Volgens Global Trade Alert is er een direct verband tussen (de teruglopende) groei van de wereldhandel en (de toename van) protectionistische maatregelen. De meest getroffen landen zijn – niet verbazingwekkend – economische grootmachten als China en de VS en grote exportlanden, waaronder Nederland.

#7

Maakt de EU zich eigenlijk helemaal niet schuldig aan protectionisme?

‘Het belangrijkste verschil tussen het protectionisme van Donald Trump en dat van de EU, is dat Trump het van de daken schreeuwt en de EU het doet terwijl ze publiekelijk de vrijhandel predikt’, zei Simon Evenett, hoogleraar internationale handel en onderzoeker van Global Trade Alert (GTA) onlangs in de Volkskrant. Wie naar de cijfers van waakhond GTA kijkt, kan hem op papier moeilijk ongelijk geven: sinds 2012 voerde de EU27 zo’n 702 handelsbeperkingen in waarvan de VS mogelijk last hebben, tegenover 659 maatregelen van de VS waar de EU onder kan lijden. In hoeverre verschillende sectoren schade ondervinden van die handelsbeperkingen, is de vraag. De ene beperking is de andere niet. Zo maakt het wat uit of je jouw economie wilt beschermen tegen ongeoorloofde staatssteun (Chinees staal – mag wel van de WTO) of jouw bedrijven wilt afschermen tegen efficiëntere buitenlandse producenten (Duitse autobouwers – mag niet van de WTO). En ja, ook de EU kreeg van de WTO wel eens op haar lazer.