De EU in 2020: terugblik en vooruitblik

Het is een ongewoon einde van een ongewoon jaar. De aanscherping van de lockdown die premier Rutte maandagavond bekendmaakte leidt naar een wel heel bijzondere kerstperiode. Voordat het zover is kijken we in deze blog met een Europese bril op achterom naar wat dit jaar bracht, en ook een beetje naar de toekomst.

 

De nieuwe Commissie had in maart nog maar net haar cluster economische beleidsstrategieën gepubliceerd – Green Deal, sociaal pakket, digitale strategie, mkb-strategie, strategisch industriebeleid – of de eerste Covid-19-golf zette alle agenda’s op zijn kop. De Commissie bracht met ‘Green Lanes’ het grensoverschrijdend verkeer weer op gang toen lidstaten dat met willekeurige maatregelen blokkeerden. De Europese Centrale Bank voorkwam onrust op de financiële markten met een opkoopprogramma van 750 mrd. 600.000 gestrande EU-burgers werden vanuit de hele wereld gerepatrieerd. Coördinatie van gezondheidsbeleid werd, onder het wantrouwend oog van nationale ministeries, geïnitieerd. Aanbestedingen van mondkapjes en beademingsapparatuur werden opgestart. Staatssteun- en mededingingsregels werden opzij gezet zodat lidstaten – ook Nederland – getroffen bedrijven en bedreigde banen grootschalig konden steunen. Een flink deel van de economie ging zo op de schouders van staten. In juli bereikte de Europese Raad overeenstemming over een enorm Europees corona-herstelplan.

 

Een revolutionair herstelplan

Dat herstelplan was revolutionair. Niet alleen vanwege zijn kolossale omvang – 750 miljard – maar ook omdat Duitsland zijn credo van strakke begrotingsdiscipline liet varen. Bondskanselier Merkel liet de politieke eenheid van de EU prevaleren boven een starre set macro-economische regels. In ons land bepleitte DNB President Klaas Knot deze aanpak. Deze game-changer nam binnen luttele maanden de Italiaanse eurosceptici alle wind uit de zeilen.

 

De discussie over het herstelplan legde wel een andere groeiende bron van onenigheid tussen EU lidstaten bloot: twijfel of de rechtsstaat in sommige ontvangende landen sterk genoeg is om rechtmatige besteding van al dat hulpgeld te verzekeren.

 

Op de EU-top van vorige week werd een oplossing gevonden. In een grote package deal werden de nieuwe zevenjarige EU-begroting, het corona-herstelfonds en de Europese CO2-reductiedoelstelling – 55% in 2030 – vastgelegd. Zo kon het Duitse EU-voorzitterschap op tijd en met resultaat worden afgesloten. Een week daarvóór was dat nog bepaald geen gegeven. Ook voor de relatie tussen rechtsstaat en uitbetalingen werd een oplossing gevonden. Maar het veel grotere probleem, dat een aantal lidstaten de rechtsstaat en vrije meningsuiting aan zijn laars lapt en daarbij ook nog een grote bek opzet, is alleen maar zichtbaarder geworden. Ook voor investeerders en handel is dat een toenemend zorgpunt.

 

106 beleidsplannen en Britse blufpoker

Niet alleen de top bracht resultaten. De Commissie leverde ondanks Covid-19 min of meer op tijd de concretisering van de beleidsstrategieën van afgelopen voorjaar bij het Europees Parlement af: plannen voor duurzaam transport, duurzame financiering, consumentenrecht, digitale markt, minimumloon, cyberveiligheid, handelspolitiek. Binnenkort volgen nog een herzien industrie- en mkb-beleid, en energie- en klimaatverordeningen. De Europese werkgeverskoepel BusinessEurope turfde voor volgend jaar maar liefst 56 nieuwe beleidsplannen en 50 doorlopende plannen met directe relevantie voor bedrijven. Verveling ligt de komende tijd niet op de loer in Brussel.

 

Waar het tijdschema niet gehaald werd is natuurlijk bij het nieuwe handelsakkoord tussen de EU en het VK. Ondernemers snakken naar duidelijkheid, maar de onderhandelaars blijven onverstoorbaar hun blufpoker voortzetten. Afgelopen weekend leek alle kans op een deal verkeken, maar inmiddels praten de onderhandelaars weer. Over twee uur kan dat ook weer anders liggen. Het is goed dat tot het uiterste geprobeerd wordt tot een akkoord te komen. ABN AMRO berekende dat de schade van een No Deal voor Nederland liefst vier keer zo groot is dan wanneer een akkoord wordt bereikt.

 

De EU in de grondwet

De torenhoge kosten en de verwachte chaos van Brexit onderstrepen dat een land een dergelijk roekeloos besluit nooit in een politieke oprisping mag nemen. Flink wat EU-lidstaten verankerden daarom het EU-lidmaatschap in hun Grondwet. VNO-NCW en MKB-Nederland steunden een voorstel van de Kamerleden Jetten en Verhoeven om dat in ons land ook te doen. Kernelementen van het Nederlands staatsbestel, en de EU is daar één van, moet je alleen wijzigen als daar een bestendige en ruime politieke meerderheid voor is. Tot nu toe hadden we in Nederland steeds een ruime meerderheid vóór de EU.

 

Niet alleen de bittere Brexit-soap en Covid-19, maar ook het buitenlandse achtbaanbeleid van president Trump en de toenemende grip van China op het wereldgebeuren toonden het afgelopen jaar de meerwaarde van een sterke EU. Dat weerspiegelen ook veel partijprogramma’s voor de naderende Tweede Kamerverkiezingen. Tel je de partijen die een het belang van de EU onderschrijven bij elkaar op, dan levert dat een dikke meerderheid in de Tweede Kamer op. Dat betekent niet dat binnen die globale consensus niet grote politieke verschillen bestaan. Over de prioriteit van bijvoorbeeld klimaatbeleid, interne markt, of sociaal beleid bestaat flink verschil van inzicht. ‘Brussel’ is en blijft een politieke arena, geen eenheidsworst. Opvallend is verder dat de programma’s een waslijst aan voorstellen doen waar partijen meer EU-actie verwachten. Zelfs zeer eurosceptische partijen doen daarbij hun duit in het zakje.

 

Samenvattend: een nieuwe visie op bezuinigen en investeren in de EU; een verdiepend conflict over de rechtsstaat; focus op klimaatbeleid; een grote wetgevende agenda; gedoe met het VK; toenemende erkenning van het belang van de EU en veel voorstellen voor meer EU-actie: saai ziet de EU agenda voor 2021 er in ieder geval niet uit.

 

Winand Quaedvlieg is permanent gedelegeerde in Brussel en hoofd van kantoor Brussel van VNO-NCW