‘Het buitenland is jaloers op ons waterschap’

Nee, stop met gapen: de verkiezingen voor het waterschap zijn echt superbelangrijk. Want als je droge voeten wilt houden en water van goede kwaliteit… Daarom: stem 20 maart. Of moet het ‘gebed’ van de dijkgraaf (‘Geef ons heden ons dagelijks brood, en af en toe een watersnood’) eerst verhoord worden voor we dat beseffen?

‘Ik hoor het op familiefeestjes: waarom moet ik stemmen? Dan is mijn antwoord: omdat er democratische controle nodig is op de belastingheffing door de waterschappen, want de hoogte daarvan bepalen ze zelf. Plus controle op de besteding van het geld.’ Waterschapsbestuurder Mees Hartvelt bedoelt maar te zeggen: waterschappen zijn voor veel Nederlanders een ver-van-mijn-bed-show. ‘De verkiezingen leven niet. De kandidaten op de lijsten zijn voor de meeste mensen onbekend.’ En dat is eigenlijk best gek als je bedenkt dat de waterschappen gezamenlijk 2,7 miljard euro aan belastingen innen. Het bedrijfsleven betaalt daarvan zo´n 20 procent.

Het belang van het waterschap

Maar goed, als er geen overstromingen zijn en je niet ziek wordt van het buitenwater, beseffen vele burgers niet dagelijks het belang van goed waterbeheer. Dat bleek ook uit de opkomst bij verkiezingen voor de waterschappen: die lag rond de 20 procent. Tegenwoordig zijn de verkiezingen gekoppeld aan de verkiezingen voor de Provinciale Staten, met als gevolg dat de opkomst is verdubbeld.

Daar zit ook een risico aan, zegt Hartvelt, lid van het algemeen bestuur van het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier (Noord-Holland boven het Noordzeekanaal). Hij is ook bestuurslid van de Vereniging van Waterschapsbestuurders namens bedrijven. ‘De verkiezingen voor de waterschappen mogen niet worden gepolitiseerd’, zegt hij. Daarmee bedoelt hij dat de combinatie met de Provinciale Staten ertoe zou kunnen leiden dat mensen op dezelfde partij stemmen, zonder zich te verdiepen in de eigen thema’s van de waterschappen. En de verkiezingen voor de Provinciale Staten zijn zelf al politieker gemaakt door de link met de coalitie: die heeft een krappe meerderheid in de Tweede Kamer en zou de meerderheid in de Eerste Kamer kunnen verliezen.

2,7 miljard aan belasting innen en dan zou je ‘t waterschap niet belangrijk vinden?

Hartvelt vreest dat de waterschappen zo worden ‘meegezogen’ in de partijpolitieke strijd. Terwijl het zou moeten gaan over goed waterbeheer: het voorkomen van overstromingen of juist waterschaarste, en het bewaken van de kwaliteit van het water. En dat door een goed langetermijnbeleid tegen niet al te hoge kosten. Daar hebben burgers én bedrijven baat bij.

21 dijkgraven bij het waterschapNederland telt 21 waterschappen met in totaal 12.000 werknemers. Zij vormen vanaf 1270 de oudste democratische bestuursorganen en beschermen Nederland tegen overstromingen en zorgen voor goed waterbeheer en de kwaliteit van het water. Een waterschap wordt geleid door een dijkgraaf (vergelijkbaar met burgemeester) en hoogheemraden voor het dagelijks bestuur (wethouders). Daarnaast is er een algemeen bestuur (gemeenteraad) waarin de verschillende belangen zijn vertegenwoordigd. Naast zogenoemde geborgde zetels voor het bedrijfsleven, de landbouw en natuurorganisaties zijn er zetels voor burgerbelangen. De verkiezingen op 20 maart hebben betrekking op die burgerzetels.

21 van de 30 zetels bij het waterschap

In het bestuur van een waterschap heeft het bedrijfsleven meestal twee of drie zogenoemde geborgde’ zetels. Landbouw heeft er meestal drie of vier, de natuurorganisaties één of twee. De toewijzing van de bedrijfszetels verloopt tot dusver via de Kamer van Koophandel. Die stelt voor elk waterschap een selectiecommissie in die de kandidaten weegt, waarna gekozen wordt. Iedereen kan zich kandideren, maar het helpt natuurlijk wel als er affiniteit met het bedrijfsleven is. Zo was Hartvelt ceo van papierfabriek Crown Van Gelder in Velsen, die veel water verbruikt, en vanuit die functie doordrongen van goed waterbeheer. De ligging aan de kust van Noord-Holland kwam daar nog eens bij.

‘iedereen is voor veiligheid, maar hoeveel wil je daar aan uitgeven?’

Twee derde van alle zetels komt toe aan burgers en wordt via stembusverkiezingen ingevuld, zoals dit jaar op 20 maart. In de meeste waterschappen gaat het om 21 van de dertig zetels. De lijsten worden gevormd door de reguliere politieke partijen en enkele speciale partijen als Water Natuurlijk en de Algemene Waterschapspartij. Water Natuurlijk zit politiek in de hoek van GroenLinks en D66 (die zelf ook niet meedoen) en zet zich onder meer in voor meer groen in de stad. Water Natuurlijk is daarnaast tegen geborgde zetels. De Algemene Waterschapspartij focust meer op goede inzet van techniek en belastinggeld, ook om de kosten voor huiseigenaren binnen de perken te houden.

Toewijzing bedrijfszetelsDe toewijzing van bedrijfszetels (63 van de 602) in het algemeen bestuur van de waterschappen was tot dusver in handen van de Kamers van Koophandel. Met ingang van volgende waterschapverkiezingen nemen VNO-NCW en MKB-Nederland die taak over. De landbouwzetels worden geselecteerd door LTO Nederland.

Wie betaalt de rekening?

Hartvelt: ‘Iedereen is wel voor veiligheid en duurzaamheid als het om water gaat, maar hoeveel geld trek je ervoor uit? Je ziet met het Klimaatakkoord: nu het erop aankomt, wie gaat dan wat betalen? Het gevolg is: uitstel en elkaar de zwartepiet toespelen.’ Het voordeel van de waterschappen is dat daar de verschillende belangen direct aan tafel komen. Bestuurders met een bedrijfsachtergrond spelen daarbij een belangrijke rol, benadrukt hij. ‘Mensen uit het bedrijfsleven kunnen organiseren. Zij zijn gewend om te kijken naar de efficiëntie en effectiviteit van maatregelen. Geen symbolische maatregelen, maar maatregelen die werken.’

Check dit: jeugddijkgraven! Zij weten precies waaromhet waterschap belangrijk is

Als voorbeeld noemt hij het waterschap in de Rotterdamse regio. Dat was met zijn grote rioolwaterzuiveringsinstallatie een energieslurper, maar wordt door innovaties nu een energieproducent door in te zetten op vergisting van biomassa en het halen van bruikbare grondstoffen uit afvalwater.

Op die manier is het ‘Rotterdam’ gelukt om de stijging van de waterschapbelastingen te beperken tot 0,3 procent (de Tweede Kamer vindt een stijging van 5 procent per jaar ‘billijk’). Hartvelt wijst erop dat beperking van de kosten niet de enige overweging is voor het waterschap. In het inkoopbeleid wordt juist het accent gelegd op duurzaamheid en niet alleen op de laagste prijs. Ook stellen waterschappen zich op als launching customer om innovaties van de grond te krijgen.

‘In Engeland zijn ze jaloers op ons. Daar staan gebieden soms maanden onder water’

Waterbewustzijn van Nederlander is laag

Zo proberen de waterschappen duurzaamheid, veiligheid en betaalbaarheid te combineren in wat buitenlanders vaak een ‘onmogelijk land’ noemen. Twee derde van Nederland is overstroombaar en meer dan 70 procent van het bruto binnenlandse product wordt in het kwetsbare deel geproduceerd, waar de bodem zakt terwijl de zeespiegel stijgt. Piekbuien vullen een badkuip die je niet gemakkelijk weer leeg krijgt. De Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO) noemde het waterbeheer in Nederland een voorbeeld, maar constateerde tegelijkertijd dat het ‘waterbewustzijn’ van Nederlanders zeer laag is. In waterschapkringen heeft men het wel eens over het ‘gebed’ van de dijkgraaf: ‘Geef ons heden ons dagelijks brood, en af en toe een watersnood.’ Niet dat we dat in Nederland moeten riskeren, maar voor het besef van het belang van een goed waterbeheer zou het wel helpen. Hartvelt: ‘In Engeland, Frankrijk en Duitsland zijn ze jaloers op onze waterschappen. Daar staan gebieden soms maanden onder water, terwijl wij nergens last van hebben.’

Op de hoogte blijven van onze leukste artikelen?Schrijf je dan gratis in voor onze nieuwsbrief.

Weg met het waterschap?Het voortbestaan van de waterschappen is geen zekerheid. Er is al eens voorgesteld om ze af te schaffen en de taken over te hevelen naar de provincies. Dit idee is ingehaald door de actualiteit van de klimaatverandering. Met het oog op de zeespiegelstijging, overstromingen door hoosbuien en tegenwoordig ook langdurige droogteperioden wordt het niet opportuun geacht om te gaan sleutelen aan het systeem van waterbescherming en -beheer.
Er wordt soms voorgesteld om geborgde zetels voor het bedrijfsleven, de landbouw en de natuur af te schaffen. Waterschapbestuurder Mees Hartvelt vindt dat geen goed idee: ‘Dan heb je geen functioneel bestuur meer maar een puur politiek bestuur. Deze belangrijke taak is niet voor niets bij een zelfstandig bestuur met eigen middelen neergelegd.’