Marijke van Hees (ATR): 'Ik zie cultuurverandering rond regeldruk'

Regeldruk is al jaren een doorn in het oog van het bedrijfsleven. Het invoeren én naleven van al die regeltjes kost miljoenen. Ondernemers vragen om mínder administratieve last. Dit Kabinet heeft het bestrijden ervan een topprioriteit gemaakt. Een belangrijke rol is daarbij weggelegd voor het Adviescollege Toetsing Regeldruk (ATR). Voorzitter Marijke van Hees vindt dat haar ATR vooral meer van zich moet laten horen.

Marijke van Hees zwaait een deur open en verontschuldigt zich bij de groep mensen die om de tafel zit. ‘Hier niet.’ Ze zoekt een lege kamer voor het interview. Met de gehaaste energie van iemand die even moet schakelen. De voorzitter komt dan ook nét terug in de Hoftoren na een urenlange sessie in de Tweede Kamer, waar ‘haar’ instellingswet op het programma stond.

Met dit wetsvoorstel wil minister Dirk Beljaarts (PVV) het Adviescollege Toetsing Regeldruk een permanente status en ‘meer tanden’ geven. Zoals het hoort bij een waakhond. Van Hees borduurt zelf nog even door op die beeldspraak: ‘Bijten hoeft niet per se, we moeten vooral vaker blaffen.’ De voorzitter is tevreden over het Kamerdebat. ‘Veel goede vragen’, vat ze het samen. Regeldruk is ‘hot’, merkt Van Hees tevreden op. ‘Het is niet alleen goed dat de politici zich nu over deze wet buigen, ik zie ook veel artikelen in de media. Bewustwording is de eerste stap naar mínder regeldruk.’

Eindelijk een einde aan de regelzucht waar het bedrijfsleven zo onder gebukt gaat? Met name mkb-ondernemingen zuchten eronder, met gemiddeld rond de 80 wettelijke verplichtingen en kosten die kunnen oplopen van tienduizenden tot honderdduizenden euro’s per jaar per bedrijf. ATR is als tijdelijk adviesorgaan in het leven geroepen – begonnen als Actal – om ambtenaren en Kamerleden op onder meer de impact van regels te wijzen, op de kosten voor publiek en bedrijven.

ATR adviseert over wet- en regelgeving nog voordat het naar de Tweede Kamer en de ministerraad gaat. Toch worden deze aanbevelingen lang niet altijd overgenomen. Twee jaar geleden gaf ATR vaker een negatief dan positief advies op een nieuw wetsvoorstel. Niet goed onderbouwd, te duur, onnodig, zo oordeelt ATR geregeld. Ondertussen blijven de structurele kosten van regeldruk oplopen, in 2018-2023 bedroeg die toename ruim zevenhonderd miljoen euro. In de nieuwe wet van Beljaarts moeten deze adviezen wel worden overgenomen, behalve als er écht een goed onderbouwde reden is om dat niet te doen.

Wie is Marijke van HeesMaria Anna (Marijke) van Hees (63) studeerde bestuurskunde aan de Universiteit Twente. Ze was van 1998 tot 2010 gemeenteraadslid namens de PvdA-fractie in Enschede en van 2010 tot 2014 wethouder in die plaats. Daar had ze de portefeuille Cultuur, Economie & Innovatie en Middelen. In de tussentijd – van 1999 tot 2000 – was Van Hees ook nog ruim een jaar voorzitter van het landelijk partijbestuur. Van november 2016 tot november 2020 was ze voorzitter van de Raad voor Cultuur. Sinds juni 2017 is Van Hees voorzitter van ATR.

Regeldruk, het frustreert ondernemers enorm en dat al jaren. Frustreert het u ook?
‘Ik begrijp de frustratie en dat bedrijven soms moedeloos worden van alle rapportages die ze moeten maken, en de kosten die erbij komen. Vaak denken ze ook er niks aan te hebben, maar dat klopt niet altijd. Er zijn regels die zorgen voor een goede concurrentiepositie, dat er geen kwalitatief slechte spullen op onze markt worden gedumpt. Ondernemers hebben vooral een hekel aan de hoeveelheid regels en dat snap ik. Zelf zit ik er juist heel gemotiveerd in om scherp te blijven en regeldruk tegen te gaan.

Niemand is tegen nuttige regels, maar het zijn er zoveel en oude verdwijnen amper.
‘Het is lastig om iets aan bestaande regels te doen. Die zijn met steun van het parlement tot stand gekomen. Wij houden ons vooral bezig met onnodige níeuwe regeldruk. Maar als de wet voor het nieuwe ATR er straks ligt, gaan we meer bekijken hoe nieuwe regels samenhangen met al bestaande regelgeving. Voegen ze echt iets toe? Wordt het niet allemaal te complex? Stel een nieuwe regel gaat over de eigen bijdrage in de Wet Maatschappelijke Ondersteuning die inkomensafhankelijk wordt. Dan zeggen wij ‘pas op, er zijn al zoveel inkomensafhankelijke regels in het zorgstelsel, dat wordt te moeilijk voor de burger’. We gaan vaker naar bepaalde dossiers kijken of daar toch niet iets gedaan kan worden aan bestaande regelgeving die druk oplevert. Bijvoorbeeld als er signalen van het bedrijfsleven komen. De tijd en aandacht daarvoor is nog wel bescheiden.’

Beljaarts vindt dat jullie meer tanden moeten krijgen. Een waakhond die ook moet kunnen bijten.
‘Een waakhond moet mensen waarschuwen, en hoeft niet per se te bijten. Wij moeten wat vaker blaffen, harder klinken. Zo vragen we ministers om heel duidelijk en goed onderbouwd te melden wat ons advies is en waarom het misschien niet wordt overgenomen. Dat is nieuw, dat staat in het nieuwe mandaat. Vervolgens kan de Kamer op basis van die afweging zeggen of ze dat goed vinden of niet.’

Dat is toch vooral weer veel op papier zetten. Heeft u geen sterker drukmiddel?
‘De minister heeft een commissie ingesteld en een monitor, waar alle regels worden bijgehouden. Personeel wordt opgeleid hoe te letten op het voorkomen van onnodige regeldruk. Ook gaat ATR adviseren over Europese voorstellen en we worden sneller betrokken bij grotere beleidsplannen. Dit jaar staat er ook voor het eerst in ons jaaroverzicht wat er met onze adviezen is gedaan. Dan zie je per ministerie het effect. We informeren de Tweede Kamer over hoe ministeries het doen. Dat maakt echt wel indruk. Landelijke media vinden dat ook interessant, dat merken we nu ook. Als zij berichten dat onze adviezen vaak niet worden opgevolgd, dan gaat de politiek aan de ministers vragen ‘he, hoe zit dat, waarom volg je het advies van de ATR niet op?’ En dat ze dan ook zelf denken ‘he, wat betekent het nou als we dit wetsvoorstel níet overnemen’. Ik denk wel dat er sprake is van een cultuurverandering.’

Waarom blijven die regels eigenlijk maar komen? En wordt negatief ATR-advies genegeerd?
‘Het vergt moed van Kamerleden om kritischer naar hun eigen rol te kijken. Nu stemmen ze vaak toch in met een wetsvoorstel uit politieke redenen, ook al is ons advies negatief. Misschien kan die balans in de toekomst wat meer de andere kant opslaan. Sowieso is wetgeving het middel dat zij tot hun beschikking hebben en vaak naar grijpen. Als er iets misgaat in dit land, dan hoor je weer ‘wat gaan we doen om ervoor te zorgen dat dit nooit meer gebeurt.’ Dan weet je al wat er gebeurt: meer regels. Maar vandaag in het debat hoorde ik juist reflectie daarover en het besef dat politici er zelf de hand in hebben.’

Komen de regels voort uit wantrouwen in het bedrijfsleven?
‘Nou, wel als je het bijvoorbeeld over regels hebt als de controle op bedrijfsvoering in de gezondheidszorg. Die is bedoeld om fraude te voorkomen, maar treft alle zorgbedrijven. In die sector zeggen we dan ook ‘accepteer niet dat alle zorgmedewerkers 40 procent van hun tijd aan administratieve handelingen kwijt zijn’. Zo lijdt iedereen eronder.’

Zo’n cultuurverandering klinkt goed, maar wat merkt het bedrijfsleven daar nou in de praktijk van?
‘Deze minister heeft concrete actiepunten. Die hele kwestie over het registreren van het woon-werkverkeer van de werknemers, daar gaat hij echt op terugkomen. Of aanpassingen van de AVG. Ook zo’n punt waar het bedrijfsleven vaak tegenaan loopt, al jaren.’

Wat is ATR?Het Adviescollege Toetsing Regeldruk (ATR) helpt de overheid om onnodige regels te voorkomen. Dit doen ze door nieuwe wetten en regels te bekijken voordat ze worden ingevoerd. ATR kijkt naar de invloed van regels op bedrijven, burgers en professionals. ATR werkt samen met verschillende ministeries en organisaties om ervoor te zorgen dat regels duidelijk, eenvoudig logisch en nuttig, zijn. ATR begon in 2000 als het Adviescollege toetsing administratieve lasten (Actal), dat zich richtte op het toetsen van administratieve lasten voor bedrijven. In 2005 werd de focus uitgebreid naar de lasten voor burgers en de nalevingskosten. In 2017 werd Actal vervangen door ATR, dat een breder mandaat kreeg om ook bestaande wet- en regelgeving te beoordelen en advies te geven aan de Staten-Generaal en medeoverheden. In 2024 besloot het kabinet om ATR permanent te maken.

Vergelijkt u ATR met ATR’s in andere landen? Hoe doen we het als Nederland?
‘We kijken per onderdeel hoe we van het buitenland kunnen leren. Bijvoorbeeld de regelgeving rond isolatie van gebouwen. Daar zijn we strenger in dan pak ‘m beet de Duitsers. Dat komt door onze nationale koppen, de extra regelgeving die wij als Nederland toevoegen. Zo hebben we ook de aanpak van corona vergeleken en de duurzaamheidsrapportages uit de Europese CSRD, die bedrijven moeten aanleveren. Het beeld bij het bedrijfsleven is dat Nederland veel meer regeldruk heeft dan omliggende landen, maar een algemene vergelijking hebben we nog nooit uitgevoerd. We willen zelf wat meer gaan kijken naar bestaande regeldruk. En dan krijgen we graag signalen van waar die nou zit. Verder kijken dan de frustratie. De afgelopen jaren hebben we al van VNO-NCW en MKB-Nederland een zwartboek gekregen. Daar heeft de minister ook zeker naar geluisterd.’

Een veelgehoorde klacht is ook dat toezichthouders nog eens extra eisen stellen. Kan ATR daar nog iets aan doen?
‘De toezichthouder wil zoveel mogelijk misstanden opsporen, dus die vraagt misschien meer informatie op dan nodig. Maar bedrijven vragen vaak zelf ook om kwaliteitseisen en certificering, zodat ze kunnen laten zien ‘kijk, dit is onze kwaliteit’. Dat laat maar zien dat het niet makkelijk is om zomaar regels af te schaffen.’

Moeten we niet gewoon zeggen ‘een regel erin, een regel eruit’?
‘Vanuit de Kamer hoor je dat ook nog wel eens. Maar het werkt niet, daar kun je namelijk heel goed mee manipuleren. Bijvoorbeeld door regels als een pakketje te presenteren, komt er dan één regel bij of meer? Inventariseer welke verplichtingen niet meer nodig of te belastend zijn. En ik zou zeggen tegen het kabinet, kijk daarbij vooral naar onze negatieve adviezen. Als in de toekomst onze adviezen een verhouding kennen van 90 procent positief en 10 procent negatief, dan leven we in een ideale wereld. Maar daar zijn we nog wat ver vanaf.’

Adviescollege Toetsing Regeldruk krijgt permanente statusHet parlement stemde op 4 maart in met de Instellingswet Adviescollege Toetsing Regeldruk. Daarmee heeft ATR een permanente status en meer bevoegdheden gekregen. ATR kan onder meer ook gaan adviseren over het voorkomen van onnodige regeldruk tijdens de totstandkoming van nieuwe regelgeving uit Europa en het kan ministeries in een vroeg stadium actief advies geven over voorgenomen beleid. In lijn met het hoofdlijnenakkoord wordt ATR voorstaan verplicht betrokken bij de voorbereiding van wet- en regelgeving met significante regeldrukeffecten. Ook zijn er een aantal amendementen aangenomen. Door een BBB-amendement gaat ATR bij evaluaties van bestaande regelgeving ook controleren of regeldruk goed in kaart is gebracht. Een VVD-amendement heeft ervoor gezorgd dat het adviescollege ook in de gaten gaat houden of de inbreng van ondernemers tijdens de MKB-toets goed is verwerkt in nieuwe voorstellen. Ook belangrijk, want dat is volgens de ondernemersorganisatie nu lang niet altijd het geval.