Nooit meer bouwen? Hoe stikstof het land onnodig in gijzeling houdt

Met dank aan de Raad van State en de boeren en bouwers op het Malieveld weet iedereen inmiddels wat stikstof is en waar PAS voor staat. En ook waartoe dat leidde. ‘Er mag geen vergunning meer worden verleend.’ Plus 4 andere misvattingen die Nederland onnodig helemaal op slot zetten.

Misvatting #1

Het stikstofprobleem wordt veroorzaakt door het bedrijfsleven

Niet door het héle bedrijfsleven, en niet alleen maar door bedrijven. De stikstofuitstoot in Nederland is voor 46 procent afkomstig van de landbouw. Uit het buitenland komt 32 procent. De rest – industrie, verkeer, huishoudens – is procentenwerk. Het gevolg van het huidige beleid (of het gebrek daaraan) is dat het hele land wordt gegijzeld door de stikstofproblematiek. De bouw draagt bijvoorbeeld weinig bij aan de uitstoot, maar wordt nu wel hard getroffen.

Er wordt wel geroepen om de landbouw dan maar te halveren. Nu is het op zich wel goed om het eens met elkaar te hebben over de toekomst van de landbouw. Want het is natuurlijk prachtig dat de Nederlandse landbouw een exportkanon van jewelste is (90 miljard, na de VS de tweede mondiaal), maar past dat allemaal nog wel in ons kleine land? Niet zozeer ruimtelijk als wel milieutechnisch.

 

boeren helpen te verduurzamen is beter dan het mes in het bestand zetten

 

Maar als je een halvering al zou overwegen, raakt dat ook de voedselverwerkende industrie. En die zal waarschijnlijk méér dan halveren, als bedrijven hun heil in het buitenland zoeken. Dus is het beter om de boeren te helpen te verduurzamen en zij die willen stoppen met hun bedrijf daarbij te helpen. Als de ‘piekbelasters’ qua uitstoot uit beeld verdwijnen, zou dat mooi zijn.

 

Misvatting #2

Stikstof is slecht voor de natuur

Ja en nee. Stikstof is slecht voor bepaalde planten en juist goed voor andere planten. Die tweede groep kan de eerste gaan overwoekeren. In het kader van de biodiversiteit zou je dat een verslechtering kunnen noemen, maar dan moet je meteen de vraag stellen wat voor natuur we in Nederland willen. En hoe we aan de huidige natuur zijn gekomen. Nederland bestond oorspronkelijk voornamelijk uit bos. Bomen zijn gekapt en maakten plaats voor grasland waarop schapen graasden. De schapen zijn verdwenen, het gras en het restant aan bos zijn gebleven. Willen we dat zo houden? Die Nederlandse – geconstrueerde – natuur wordt door sommigen beschouwd als een heiligdom waaraan we niks meer mogen veranderen. Maar je kunt de natuur ook zien als een uitvloeisel van de Nederlandse historie en economie.

 

wat voor natuur willen we eigenlijk in Nederland?

 

In de stikstofdiscussie is in dit verband eerder geopperd om het stelsel van Nederlandse natuurgebieden tegen het licht te houden. VNO-NCW-voorzitter Hans de Boer stelde voor om kleine natuurgebieden hun Natura 2000-status te ontnemen en te streven naar minder maar wel grotere natuurgebieden. Het probleem hierbij is insteek van de Europese Habitatrichtlijn voor de bescherming van natuurlijke ‘habitats’. Die is op conserveren gericht: houden wat je hebt. Ook als bepaalde bijzondere planten niet eens meer voorkomen in een natuurgebied: behouden. Klimaatverandering is niet opgenomen in de richtlijn. Er wordt niet naar gekeken of daardoor planten verdwijnen of er juist bijkomen.

En dan wordt de richtlijn ook nog eens op z’n Nederlands uitgelegd: strenger dan nodig is. Vorig jaar is de Habitatrichtlijn door Brussel aan een fitness-check onderworpen. Alleen Nederland had er problemen mee. Vanwege die neiging om overal een nationale kop op te plaatsen. Met als gevolg hogere kosten en langere procedures voor het bedrijfsleven.

 

Misvatting #3

Provincies mogen na de uitspraak van de Raad van State geen enkele vergunning meer verlenen

Jawel. Ze mogen zich alleen niet meer baseren op het Programma Aanpak Stikstof (PAS), dat in 2015 in werking is gegaan. De Raad van State heeft het PAS dit voorjaar afgewezen als basis voor vergunningverlening. Het idee achter het PAS was: nieuwe bedrijfsactiviteiten in de buurt van Natura 2000-gebieden zijn toegestaan op voorwaarde dat de uitstoot van stikstof die daarmee gepaard gaat, in een later stadium wordt gecompenseerd met stikstofbeperkende maatregelen. Niet hard genoeg, vond de Raad van State.

Bedrijven zouden nog steeds een aanvraag voor een vergunning voor uitbreiding of nieuwe activiteiten moeten kunnen indienen bij de provincie. Die moet dan beoordelen of de stikstofuitstoot die daarmee gepaard gaat, door de beugel kan of niet. Bedrijven moet daartoe een onderzoeksbureau inschakelen om te bepalen hoeveel stikstof er in de omringende natuurgebieden neerdaalt.

 

de vergunningverlening had niet helemaal stilgelegd hoeven worden 

 

Provincies zijn er uit voorzorg toe over gegaan om de héle vergunningverlening rond de Wet natuurbescherming stil te leggen. Terwijl de Europese Habitatrichtlijn voor de natuur waar het allemaal om draait bedoeld is voor grote projecten. Een weg door een Natura 2000-gebied bijvoorbeeld, of industrie of intensieve veeteelt aan de rand van zo’n gebied. De richtlijn is niet bedoeld voor allerlei kleine projecten met een beperkte stikstofuitstoot. De verhoging van een dijk zou bijvoorbeeld gewoon doorgang moeten kunnen vinden. Immers: alleen bij de werkzaamheden zelf komt stikstof vrij, daarna niet meer.

Het Europese natuurbeleid was er ook juist op gericht om niet álle projecten aan een duur onderzoek te onderwerpen. Het gevolg van de uitspraak van de Raad van State is dat dat nu wél gebeurt. Vooral voor kleinere projecten is dat een probleem, want het stikstofeffect daarvan is lastiger aan te geven.

 

Misvatting #4

Pas als het stikstofprobleem helemaal is opgelost, kunnen er weer vergunningen worden verleend

Het lijkt nu alsof het hele land is stilgelegd in afwachting van de Haagse oplossing van het stikstofprobleem. Het verlenen van individuele vergunningen wordt afhankelijk gemaakt van nationale maatregelen. Juridisch is daar geen reden voor. Hier spelen vooral politieke motieven een rol. D66 wil bijvoorbeeld de veestapel halveren. Andere partijen zijn daar tegen en willen andere  maatregelen. Als compromis rolt daar dan een verlaging van de maximumsnelheid uit. In de tussentijd zijn er geen vergunningen verleend, terwijl dat wel gewoon had gekund. Het is alsof er een super-nationale kop op de Europese regelgeving is gezet. Een praktijk waarin Nederland toch al uitblinkt als braafste jongetje van de klas. Ook in Brussel klinken dit soort geluiden: Nederland overdrijft, doet aan gold-plating. Met als resultaat dat Brussel de zwartepiet krijgt toegespeeld.

 

iedereen kan de wet net even anders uitleggen en dat gebeurt dus ook

 

Misvatting #5

Alle emissies van stikstof, hoe klein ook, zijn volgens de wet van belang

De Europese Habitatrichtlijn voor beschermde natuurgebieden is juist niet heel specifiek. Er wordt gesproken over een goede kwaliteit van de natuur, maar het woord ‘stikstof’ komt niet voor in de richtlijn of in de Nederlandse Wet natuurbescherming. Terwijl de natuur complex is: naast stikstof zijn er heel veel andere factoren die de kwaliteit bepalen. Geluidsoverlast van activiteiten in de omgeving, om maar iets te noemen. Nu lijkt het of de kwaliteit alleen van de hoeveelheid stikstof afhangt, hoe klein de omvang van de uitstoot ook is.

Omdat harde cijfers ontbreken in de richtlijn is er nogal wat interpretatieruimte voor ambtenaren. En voor rechters. Je zou als ambtenaar bijvoorbeeld kunnen stellen dat bedrijvigheid die op meer dan 1 kilometer afstand van een natuurgebied plaatsvindt, geen neerslag van stikstof oplevert en er dus geen vergunning nodig is. Maar een rechter kan dat anders zien en oordelen dat er naar elk individueel geval apart moet worden gekeken. Want het zou wel eens kunnen dat een bedrijf op 1,5 kilometer afstand tóch een stikstofeffect heeft.

Ook de ‘tegenpartij’ maakt gebruik van deze interpretatieruimte. In dit land is het vrij gemakkelijk om beroep en bezwaar aan te tekenen tegen besluiten. De uitspraak van de Raad van State is ook begonnen met één bezwaarmaker. In de huidige onduidelijke situatie kan de natuurbeweging alles aangrijpen om bedrijfsactiviteiten tegen te houden. Dan gaat het land nog langer op slot.

 

Op de hoogte blijven van onze leukste artikelen? Schrijf je dan gratis in voor onze nieuwsbrief.