Pesten op het werk: zó voorkom je een heel naar schoolplein

Roddelen, uitlachen, buitensluiten, compleet zinloos werk laten doen. Pesten op het werk komt vaak voor – een op de acht werknemers heeft er mee te maken – en kan grote gevolgen hebben. Hoe voorkom je dat die werkvloer een heel naar schoolplein wordt?

Misverstand: ‘Er heerst hier fijne sfeer, niemand wordt bij ons in het bedrijf gepest’

1# Pesten komt overal voor, wees alert op elk signaal

Bij een meerdaagse training wilde niemand met die ene collega, die niet goed in het team lag, op de kamer slapen. Pestgedrag dus. Redenen voor Ellen Vianen, hr-manager van Bouwmaat Nederland, om in actie te komen. Ze besloot zelf het goede voorbeeld te geven en met die persoon een kamer te delen. Haar boodschap aan het team: wij sluiten niemand uit. Hoeveel aandacht een werkgever ook besteedt aan een veilige werkvloer en fijne sfeer, overal waar mensen samen werken, komt pesten voor. De cijfers liegen er niet om. Uit een onderzoek van CNV (2020) blijkt dat meer dan twee miljoen werknemers wordt gepest op het werk. Een aantal van hen heeft hier structureel mee te maken en durft vaak geen actie te ondernemen.

‘Voor één collega werden opeens geen slingers opgehangen’

Jarig

Ook bij Bouwmaat wordt veel aandacht besteed aan de werkcultuur. ‘Je mag hier zijn wie je bent’, zegt Vianen ‘We zijn een heel sociale organisatie met een familieachtige sfeer. Deze week bijvoorbeeld was onze directeur jarig, dan brengt hij zelf met een karretje taart rond.’ Maar toch voorkomt het niet dat mensen worden gepest. Het is volgens Vianen daarom ondanks alle gezelligheid zaak om alert te blijven op elk signaal en daarop ook meteen actie te ondernemen. ‘Verjaardagen van werknemers worden bij ons altijd gevierd. Mensen krijgen een cadeautje van de personeelsvereniging en er worden slingers opgehangen. Toen merkte ik opeens dat dit voor één collega niet werd gedaan. Daar heb ik de betreffende teammanager op aangesproken.’ Wees dus alert, is haar boodschap. Bijvoorbeeld wanneer een collega nooit meegaat met een teamuitje. ‘Natuurlijk mag iedereen dat zelf bepalen, maar het is wel belangrijk om te weten of daar iets anders achter zit.’

Misverstand: ‘Mensen moeten bij ons bedrijf wel tegen een geintje kunnen’

2# Kijk uit met dit soort stoere uitspraken, zo trekt niemand meer aan de bel

‘We moeten niet vergeten hoe lastig het is voor mensen die zich niet veilig voelen om naar voren te stappen. We zagen ook bij The Voice hoe lastig het was voor slachtoffers van misbruik om zich te melden. Hoewel mijn deur altijd openstaat natuurlijk’, zegt Geert Bouwmeester, bestuursvoorzitter van De Goudse Verzekeringen.
Bij het familiebedrijf – dat in 2024 honderd jaar bestaat – heerst een informele sfeer. Collega’s zien elkaar ook buiten werktijden, er zijn sportclubjes, teamuitjes. ‘Maar uitspraken zoals ‘je moet hier tegen een geintje kunnen’, daar moet je heel erg mee uitkijken. Zeker naarmate je wat hoger in de kapstok zit. Wat de één een leuk grapje vindt, is voor de ander iets heel anders. Of er sprake is van pesten, dat bepaalt alleen de ontvangende partij zelf. Op het moment dat hij of zij vindt dat er gepest wordt, dan is dat gewoon zo.’

Aanpakken

Pesten is een complex onderwerp, vult Mauritia Moor, hr-manager bij De Goudse, aan. ‘Als iemand thuis komt te zitten, dan ben je te laat. Je moet als teammanager dit gedrag zo snel mogelijk aanpakken en in gesprek gaan met het team of collega’s afzonderlijk, Of dat nu over foute grappen of vormen van uitsluiting gaat. Het is belangrijk dat de manager weet wat er speelt in zijn team.’
Ook is volgens haar belangrijk dat medewerkers zich veilig genoeg voelen om hun eigen grenzen aan te geven. ‘We besteden aandacht aan zowel die veilige werkomgeving als aan het vergroten van weerbaarheid.’
Moor vertelt over een situatie waarbij pas na het vertrek van een collega duidelijk werd dat er wel sprake van pestgedrag was geweest. ‘Daar schrokken we van. Dit is absoluut niet wat we hier willen. We zijn met deze collega in gesprek gegaan, wat is er gebeurd en waarom is er niet eerder aan de bel getrokken. Dan blijkt opnieuw hoe ingewikkeld dat is. Later hebben we dit ook met alle betrokkenen besproken, hoe kunnen we beter signaleren.’
Een belangrijke les, vindt ze. ‘Ondanks die persoonlijke aandacht die we geven, zijn er altijd dingen die je niet ziet.’

Misverstand: ‘De rest van het team heeft nergens last van’

3# Pesten is niet alleen het probleem van degene die gepest wordt

Pesten kan veel verschillende vormen hebben. Mensen die niet worden uitgenodigd voor koffie, geroddel en uitsluiting maar ook foto’s van collega’s die worden gefotoshopt. Het hoofd dat ineens op een naakt lijf wordt geplakt. En bij Alliander, waar bijna achtduizend mensen werken, komt ook zeker pesten voor, zegt hrm-directeur Heleen Cocu-Wassink. Daarom krijgen werknemers de workshop Met andere ogen, waarbij het team met een vr-bril in de schoenen van een collega komt te staan om echt zelf te ervaren hoe naar discriminatie of uitsluiting voelt. ‘Je merkt dan meteen hoe belangrijk het is dat collega’s hun mond opentrekken, wie zwijgt of wegkijkt, die stemt toch in. We trainen onze medewerkers echt om een actieve bijstander te zijn. Pesten is niet alleen het probleem van degene die gepest wordt, maar is een probleem van het hele team, ook van de meelopers.’

‘ER ZIJN ALTIJD DINGEN DIE JE NIET ZIET’

Jij bent oké

De kunst is volgens haar om pestgedrag meteen de kop in te drukken. ‘Dat begint met duidelijke gedragsregels. Met managers die alert zijn, met actieve bijstanders die zich uitspreken. Managers en medewerkers worden getraind in het voeren van ‘moedige gesprekken’, zodat ze hun grenzen duidelijk kunnen aangeven. ‘En onze teams volgen een programma ‘Samen Presteren’, wat onder meer over het team en de onderlinge werksfeer gaat. Wat speelt er onderhuids, wat wordt er niet uitgesproken? Dat kunnen kleine ergernissen zijn, levert een collega bepaalde stukken altijd te laat aan? Wordt er geroddeld binnen het team?’
Een belangrijk uitgangspunt bij Alliander is volgens haar: ‘jij bent oké, ik ben oké. ‘Dus ook hele leuke mensen kunnen grappen maken die helemaal verkeerd vallen. Dat maakt die collega niet meteen een pestkop en degene die zich gepest voelt, geen zeikerd.’
Mensen die zich onveilig voelen kunnen ook bij een van de zes interne vertrouwenspersonen van Alliander terecht. ‘Of bij de externe vertrouwenspersoon. Het kan natuurlijk ook over een manager gaan en dan is het misschien ingewikkeld om dat intern te melden.’

Misverstand: ‘Onze mensen krijgen elk jaar al een training over een veilige werkvloer, dat ist toch wel genoeg’

4# Dit soort thema’s vragen blijvend aandacht, deel eens persoonlijke verhalen op intranet

Met de centrale medewerkersbarometer wordt bij Alliander de tevredenheid van de medewerkers gemeten. ‘We vragen expliciet: heb je te maken gehad met onheuse bejegening? Van de buitenwereld – we zien dat de agressie ook daar steeds meer toeneemt – of van een collega? Als iemand met ja beantwoordt, vragen we door. Ben je hierover in gesprek gegaan? Waarom niet?’ Dan kan het bedrijf ook gericht actie ondernemen.
Alliander heeft nog een ander initiatief om lastige thema’s bespreekbaar te maken, vertelt de hr-directeur: De Achterkant van mijn cv’. Medewerkers delen onder deze naam hun levensverhaal. Heel persoonlijke verhalen. Een collega vertelt dat zijn moeder vroeg is overleden, een ander dat ze veel gepest is op school of in armoede is opgegroeid. Ieder mens heeft wel iets van drama in zijn leven meegemaakt. Door deze verhalen te delen, worden veel taboes doorbroken. Op een heel andere manier dan een workshop of een training.’

Misverstand: ‘Mijn bedrijf heeft hier toch verder geen last van?

5# Onderschat de gevolgen van pesten op de werkvloer niet

De gevolgen van pesten op het werk zijn groot, concludeert Patricia Bolwerk, directeur van de Stichting Stop Pesten Nu. Ze is vroeger zelf veel gepest en weet uit ervaring hoe groot de gevolgen kunnen zijn. Ze ziet dat met de groeiende aandacht voor de veilige werkvloer, ook het pesten bij bedrijven hoger op de agenda komt te staan. Onderzoeksbureau Hoffmann maakte laatst bekend een flinke toename van het aantal pesterijen op de werkvloer te zien. Steeds vaker komen er – via vertrouwenspersonen – meldingen binnen.
Bolwerk, die vaak lezingen en trainingen geeft aan bedrijven en organisaties, benadrukt daarbij ook de kosten van pesten. ‘Mensen die gepest worden zijn minder productief en vaker ziek. Dat kost bedrijven heel veel geld.’ TNO becijferde eerder dat pesten voor ruim 4 miljoen extra verzuimdagen zorgt en dat het samenleving 900 miljoen euro kost. ‘Toch nog een extra reden om hier aandacht aan te besteden.’

Suïcide

Naast hoger ziekteverzuim en minder productiviteit kan pesten leiden tot ernstige gezondheidsklachten. Mensen die worden gepest, kunnen zowel lichamelijke als ernstige psychische klachten krijgen, weet Jan Piet Baas, kwartiermaker Sociaal Economische Sector bij 113 Zelfmoordpreventie. ‘Wanneer je voortdurend belachelijk wordt gemaakt of wordt buitengesloten, zinloze opdrachten krijgt dan gaat dat onder de huid zitten. Mensen worden heel onzeker, krampachtig. Te vaak wordt de verantwoordelijkheid bij het slachtoffer gelegd. De collega in kwestie moet weerbaar worden, moet tegen een stootje kunnen. Scape-goating komt nog heel vaak voor.’
Maar, zo zegt ook Baas, pesten is het probleem van het hele systeem, van de hele afdeling. ‘Vaak zie je ook dat leidinggevenden het lastig vinden om hiertegen op te treden, of juist zelf de bron van het pesten zijn.’
Pesten kan leiden tot depressie, PTSS én suïcide. Na drie zelfdodingen van agenten in twee jaar tijd bij de Landelijke Eenheid kwamen er in 2022 allerlei klachten over de verziekte werksfeer bij de politie binnen. ‘Werkgevers onderschatten nog vaak hoe groot die gevolgen kunnen zijn. Het gaat echt om de bedrijfscultuur. Al bij de introductie van nieuwe collega’s is het zaak hier heel duidelijk over te zijn. Dit soort gedrag tolereren we hier niet. Pesten waait wanneer er niets gebeurt niet zomaar over.’

Denk je aan zelfmoord? Bel gratis 0800-0113 Zelfmoordpreventie of chat op 113.nl.

Op de hoogte blijven van onze beste artikelen? Schrijf je dan gratis in voor onze nieuwsbrief