Vaclav Smil: 'De moderne wereld draait op seriële waanideeën'

Wetenschapper en bestseller auteur Vaclav Smil zet met een stortvloed aan cijfers grote vraagtekens bij het klimaatbeleid. ‘Niet realistisch’, oordeelt hij. Maar Smil heeft geen pasklare antwoorden hoe het klimaatdilemma wél aangepakt kan worden. ‘Veranderingen gaan niet volgens schema’s die door bureaucraten zijn bedacht.’

De Tsjechisch-Canadese wetenschapper Vaclav Smil is een man van cijfers en logisch redeneren. Toen niemand minder dan Bill Gates zei uit te kijken naar zijn volgende boek, brak Smil internationaal door. Zijn populariteit wordt verklaard doordat hij ieder wereldprobleem langs de genadeloze meetlat van de feiten legt. Duurzame ambities op het gebied van energie of voeding kunnen rekenen op zijn ontnuchterende analyse, die laat zien dat het vergroenen van alles wat nu grijs is, simpelweg onmogelijk is voor 2050, ook al is die ambitie de uitkomst van de recente klimaattop in Dubai.

De teruggetrokken wetenschapper van de Universiteit van Manitoba is productief. Alleen al in 2023 verschenen twee boeken van zijn hand: Size; how it explains the world, en Invention and Innovation; A brief history of Hype and Failure. Op het gemailde verzoek om een interview komt een kort antwoord: ‘Zoals ik altijd zeg, ik schrijf alleen boeken, geen interviews, vooral geen tv, maar als je me een klein aantal vragen stuurt, zal ik ze beantwoorden.’
De antwoorden op ‘een klein aantal vragen’ leidden tot een uitvoerige mailwisseling. Dit is geen klassiek interview, maar een verslag van die correspondentie.

Wie is Vaclav SmilVaclav Smil (1943) is een vooraanstaand wetenschapper, toegewijd aan onderzoek op het gebied van energie, milieu en bevolkingsveranderingen. Hij is emeritus hoogleraar aan de Universiteit van Manitoba. Smil heeft 47 boeken geschreven en meer dan 500 wetenschappelijke artikelen. Hij is fellow van de Royal Society of Canada en Lid in de Orde van Canada.

Wat zijn volgens u de meest onderschatte uitdagingen van klimaatbeleid?

‘De schaalgrootte, kosten en wereldwijde economische verschillen. De eerste twee zijn ongekend en de moeilijkheden om ze aan te pakken worden enorm onderschat. De economische verschillen zijn zo groot dat de praatjes van de Europese Unie over een perfect groene wereld in 2035 geen weerklank vinden in landen waar het energieverbruik per hoofd van de bevolking op het Europese niveau van 1850 ligt.’

2035? Europa wil toch in 2050 klimaatneutraal en circulair zijn?

‘Officieel is het 2050, maar velen in Brussel willen de ambitie aanscherpen en praten over 2035. Dat is niet realistisch. Tijdens de klimaatconferentie in Sharm El-Sheik in 2022 is nog gezegd dat Afrikaanse landen de mogelijkheid moeten krijgen om fossiele brandstoffen te ontwikkelen om hun bevolking uit de armoede te halen.’

Wat is wél een realistisch tempo naar een duurzame economie?

‘De vraag veronderstelt dat er overeenstemming bestaat over de definitie van wat een ‘duurzame’ economie is. Maar die overeenstemming is er niet. Gaat het over jaren, decennia, eeuwen, of over de menselijke historische tijdschaal van vijfduizend jaar? En bedoelen we duurzaam op regionaal, nationaal, continentaal of mondiaal niveau? En voor alle grondstoffen en al het menselijk handelen, of alleen voor enkele gedefinieerde subgroepen?’

‘kijk eens hoe het concept ‘duurzaamheid’ op irrationele manieren blijft veranderen’

De discussie gaat toch vooral over tempo?

‘Maar kijk eens hoe het concept ‘duurzaamheid’ op irrationele manieren blijft veranderen: elektrische auto’s zijn volgens de algemeen aanvaarde ‘groene’ definitie duurzamer dan auto’s met een verbrandingsmotor. Maar is dat wel zo? Elektrische auto’s zijn zwaarder, en ze nemen ook nog eens snel in gewicht toe. Auto’s over de hele wereld worden groter, comfortabeler, veiliger en geavanceerder, én steeds zwaarder. Dat creëert een ongekende vraag naar koper, grafiet en lithium. De winning, verwerking en het transport van deze grondstoffen gebeurt voor het overgrote deel door het verbruik van grote hoeveelheden fossiele brandstoffen. Ik moet het nog zien: een gigantisch transportschip op zonne-energie dat Chileens koper over de Stille Oceaan vervoert voor verwerking in China. Wat is er dan precies duurzaam aan elektrische auto’s? Duidelijke definities zijn essentieel om de werkelijkheid te begrijpen.’

Moeten we verduurzaming niet zien als een omvangrijk, complex en langdurig proces, waarin elke kleine stap winst is?

‘Groot, complex en langdurig. Dat is allemaal waar. Maar niet elke stap is vooruitgang. Want zoals ik reeds opmerkte, superzware elektrische auto’s zijn niet beter dan oude Topolino’s of oude Deux Chevaux, ze zullen meer fossiele brandstof verbruiken aan materialen dan de lichte oude auto’s ooit deden.’

Is het slimmer om technologische innovatie te bevorderen, of juist in te zetten op het optimaliseren van bestaande technologieën?

‘We moeten 1,5 miljard auto’s met verbrandingsmotoren vervangen. Tot nu toe zijn er slechts ongeveer 25 miljoen elektrische auto’s. Dat is 1,7 procent. Wereldwijd zullen meer dan 1 miljard mensen nieuwe manieren van verwarming voor hun huis nodig hebben. Het produceren van zoveel warmtepompen is niet iets wat in een paar jaar gepiept is. Voor de productie van ‘groen’ staal is meer dan 60 miljoen ton ‘groene’ waterstof nodig. Wat staal betreft beginnen we bijna op nul. Dit alles brengt ongekende uitdagingen met zich mee waarvoor we, te oordelen naar onze recente prestaties, slecht zijn toegerust.’

‘het echte verhaal is dat consumenten overal ter wereld de voorkeur geven aan steeds grotere auto’s’

Moeten we niet meer inzetten op een duurzamere levensstijl van consumenten?

‘Sommige mensen willen dat, ze demonstreren op straat en plaatsen schijnheilige berichten op sociale media. Maar het echte verhaal is dat consumenten overal ter wereld de voorkeur geven aan steeds grotere auto’s. SUV’s zijn nu wereldwijd de norm en er komen nog zwaardere elektrische SUV’s aan. Warmere zomers zullen bijdragen aan de opmars van energie-intensieve airconditioning. Dit alles zal grote en diepgaande veranderingen in verwachtingen en gewoonten vereisen. De moderne wereld draait op seriële waanideeën.’

Overheden zouden het verbruik van grondstoffen moeten reguleren?

‘Ja natuurlijk. De overheid zou een maximaal gewicht voor een auto kunnen vaststellen, of een maximaal aantal toegestane vluchten per jaar, of de verplichte recycling van alles. Maar er is geen wijdverspreide roep om beperkingen en limieten op te leggen. Reguleren is makkelijker gezegd dan gedaan. Hoe zwaarder de auto, hoe winstgevender die is voor de fabrikant. Dus regulering zal niet snel op instemming kunnen rekenen.’

Bedoelt u dat overheden consumptie niet reguleren vanwege de voorkeur van consumenten of de lobby van bedrijven?

‘Laat me de regeringen zien die daadwerkelijk de grootte van auto’s reguleren. Of het aantal vliegreizen dat mensen mogen maken. Europeanen vliegen daadwerkelijk, per miljoen mensen, veel vaker dan Amerikanen. Wat betreft het ‘opleggen’ van beperkingen: wie bepaalt de grenzen en waar houdt het op? Belast de eigenaren van grote auto’s, maar wat is groot: een Fiat Topolino woog 650 kg, een Honda Civic 900 kg. De gemiddelde Amerikaanse auto is nu bijna 1.800 kg, elektrische auto’s wegen meer dan 2.000 kg. Waar ligt de grens?’

Het emissiehandelssysteem van de EU reguleert de CO₂-uitstoot toch succesvol naar lagere niveaus?

‘De EU is maar 5 procent van de wereldbevolking, maar ze doet alsof ze het belangrijkste blok ter wereld is. CO₂ is een wereldwijd probleem, de EU kan nu wel stoppen met het verbranden van fossiele brandstoffen, maar zolang China, India en Rusland meer verbranden zal de CO₂-concentratie in de atmosfeer blijven stijgen. Sinds 2000 heeft de EU haar uitstoot met 25 procent verminderd, maar de wereldwijde uitstoot is met 42 procent gestegen. Dat betekent dat er géén wereldwijde decarbonisatie heeft plaatsgevonden.’

U bent niet optimistisch dat de wereld erin slaagt klimaatverandering aan te pakken?

‘Wetenschap houdt zich niet bezig met optimisme of pessimisme, maar moet ernaar streven de werkelijkheid te beschrijven en te begrijpen zoals die is. Het antwoord op uw vorige vraag is daar een goed voorbeeld van.’

Zijn de bosbranden in uw thuisland Canada geen motivatie om internationaal aan te dringen op effectiever klimaatbeleid?

‘Denkt u echt dat de Canadese bosbranden de grootste vervuilers – China, de VS en India – zullen motiveren om hun kolen- en olieverbruik te VERMINDEREN?’

‘Het koolstofvrij maken van de wereldwijde energievoorziening is verreweg de grootste uitdaging’

Dus meer internationale samenwerking?

‘Het koolstofvrij maken van de wereldwijde energievoorziening is verreweg de grootste uitdaging. In 2000 kwam 86 procent van de energie wereldwijd uit fossiele brandstoffen. In 2022 is dat aandeel met slechts 4 procent gedaald tot 82 procent. Maar in absolute termen verbranden we 52 procent méér steenkool, olie en gas dan in 2000. Zeven landen zijn verantwoordelijk voor tweederde van alle CO₂-uitstoot. Kijk naar het politieke en militaire nieuws en vraag je af: hoe groot is de kans dat China en de VS, China en India, Rusland en de VS, Saoedi-Arabië en Brazilië – of welke andere combinatie van grote uitstoters dan ook – effectief gaan samenwerken?’

Pleit dat er voor om dan maar niets doen?

‘We doen nooit ‘niets’. Veranderingen, innovaties en verbeteringen vinden altijd plaats, als onderdeel van de voortdurende zoektocht naar productiviteit, comfort, lagere prijs, minder vervuiling. Sommige innovaties ontwikkelen zich verrassend snel, andere heel langzaam, maar allemaal in een moeilijk te voorspellen tempo. Kijk naar de massa’s mislukte voorspellingen: in 1975 zou alle elektriciteit in 2000 nucleair zijn, in 2017 beweerde Elon Musk dat hij de eerste missie naar Mars in 2022 zou sturen, het bleek eindeloze onzin. Veranderingen gaan niet volgens schema’s die door bureaucraten zijn bedacht.’

Dealen met dilemma’sDit artikel komt uit de Bilderbergspecial die de redactie van Forum maakte in aanloop naar de Bilderbergconferentie. Onderwerp is dealen met dilemma’s. Hoe kies je als je moet kiezen, maar dat niet al te makkelijk gaat? Welke belangen en afwegingen spelen dan een rol? Hoe maak je dan een keuze? Meer artikelen uit dit nummer vind je onderaan de pagina. 

Op de hoogte blijven van onze beste artikelen? Schrijf je dan gratis in voor onze nieuwsbrief.