Ondernemersenquête: ‘Cyberaanval? Mij gebeurt dat niet’

Twee derde van de Nederlandse ondernemers heeft een noodplan opgesteld voor crises, of is daarmee bezig. Ze wapenen zich vooral tegen cyberaanvallen op grote schaal en problemen met energielevering. Meer dan de helft van de ondernemers oefent niet met scenario’s of simulaties om te kijken of het bedrijf is voorbereid op onverwachte gebeurtenissen.

Nederlandse ondernemers zijn zich in groten getale aan het voorbereiden op grote crises. Uit de Bilderberg-enquête van dit jaar blijkt dat twee derde van hen een noodplan heeft opgesteld of daarmee bezig is. Ondernemers wapenen zich vooral tegen cyberaanvallen op grote schaal, en problemen met energielevering.
In totaal beantwoordden 225 ondernemers onze vragen. Een aantal van hen spraken we nader naar aanleiding van hun antwoorden.

Sabotage door China en Rusland

De noodzaak om je voor te bereiden op onverwachte gebeurtenissen – denk ook aan een pandemie, sabotageacties en een tekort aan grondstoffen – is volgens 96 procent van de respondenten de afgelopen vijf jaar toegenomen. Geopolitieke dreigingen zijn dan ook gestegen, met onder meer de oorlog in Oekraïne die in 2022 uitbrak. En één op de vijf Nederlandse ondernemers wordt jaarlijks getroffen door cybercriminaliteit.
Begin dit jaar werd de TU Eindhoven getroffen door een grote hack die het onderwijs een week stillegde. Er zijn ook meerdere incidenten geweest waarbij datakabels op de bodem van de zee werden beschadigd. Bijna al het internetverkeer loopt via deze kabels. Sabotage door China en Rusland wordt vermoed.
‘Nederland heeft zijn zaken goed op orde, maar zonder stroom, water, functionerend betalingsverkeer of goede infrastructuur kan dat snel instorten’, zegt Raymond Kouwenberg, eigenaar van schoonmaakbedrijf Klien des­gevraagd. ‘Dan ontstaat er sociale onrust en gaat iedereen afzonderlijk in de overlevingsstand. De schil van beschaving kan erg dun worden. Ik hoor collega-ondernemers zeggen: ‘We zijn zo klein, niemand zal een cyberaanval op ons uitvoeren.’ Maar dat is een misvatting. Iedereen is een potentieel doelwit. Nog meer bedrijven moeten een noodplan hebben en zich bewust worden van hun kwetsbaarheid.’
Van de geënquêteerden zegt 74 procent ‘maatregelen te hebben genomen’ om zich voor te bereiden op nieuwe crises. Want, noteert een van hen: ‘Een aanslag via de Noordzee is zo eenvoudig gedaan, dat Rusland hier niet over zal twijfelen.’ De meesten (ruim 30 procent) antwoorden dat ze maatregelen hebben genomen op het gebied van cybersecurity. Bijna 20 procent heeft een risicoanalyse uitgevoerd, 11 procent heeft een noodplan opgesteld. Slechts 6 procent heeft geen maatregelen genomen.
Voor het komende jaar wil een derde van de geënquêteerden een noodplan opstellen, een derde de cybersecurity verbeteren en een kwart de ‘medewerkers belasten met het vergroten van de weerbaarheid’.

Gebrek aan menskracht

De maatregelen die bedrijven kunnen nemen om beter voorbereid te zijn, zijn zeer divers. Maar voor kleine(re) ondernemingen is dat vaak lastiger, vanwege het gebrek aan financiën of menskracht, of allebei. Dat weet ook Jules Rombouts, hij is mede-oprichter en cto (chief technology officer) van Nature’s Principles, een start-up uit Delft. Het bedrijf maakt melkzuur uit onder meer resten van suikerbieten, aardappelen en oud papier en met dat melkzuur kunnen andere bedrijven bioplastics maken.
‘We zijn met z’n vieren nu en nog wat stagiairs, adviseurs en freelancers’, vertelt Rombouts. ‘Wij hebben hier geen boekwerk liggen of een noodplan. De ceo en ik hebben dat wel in ons hoofd. Hoe loodsen we ons bedrijf en medewerkers goed door bijvoorbeeld een nieuwe pandemie? Wat doen we als we gehackt worden? Dat soort scenario’s bespreken we.’ Ook zat hij om de tafel met een cyberexpert.

Over deze enquêteElk jaar houdt VNO-NCW een enquête over het thema van de Bilderberg­conferentie. Dit jaar is dat ‘weerbaarheid’. De enquête werd digitaal verspreid onder ondernemers, die van 25 november 2024 tot en met 25 januari dit jaar konden reageren. 225 mensen vulden de vragenlijst in. Deelname was anoniem. De geïnterviewden in dit artikel gaven aan benaderd te mogen worden. De respondenten zijn actief in zakelijke dienst­verlening (28 procent), industrie (20 procent), handel, transport en opslag (13 procent), bouw (10 procent) en it (9 procent) en overig (20 procent).

‘Wendbaar’ is toverwoord

Ook bij het bedrijf van John Martens liggen geen crisis-draaiboeken klaar, maar dat is een bewuste keuze. Niet omdat de armslag er niet zou zijn: de Koninklijke Martens Groep (keramiek, kunststoffen en beton) telt rond de vijfhonderd werknemers.
‘Wij zijn niet van de plannen en de deel­plannen’, stelt Martens. ‘Ik ken Duitse bedrijven en die hebben het meteen over protokollieren. Daar bedoelen ze mee: alles vastleggen. Als iemand een keer om twee uur ’s nachts in een fabriek staat en denkt: wat moet ik nu doen, kan hij het opzoeken. Nou ja, ik geloof daar helemaal niet in. Want op het moment dat je je handboek compleet hebt, is er weer wat veranderd en moet je weer van voren af aan beginnen.’
Volgens Martens is het toverwoord juist ‘wendbaar’. ‘Dat zie ik hier graag binnen het bedrijf. Dat we continu het vizier houden op wat er gebeurt in onze omgeving, wat dat betekent voor ons, en hoe we daarmee om moeten gaan.
‘Dat is een vaardigheid die wij met z’n allen in onze hele maatschappij wat meer zouden mogen hebben. Volgens mij word je vanzelf ook weerbaarder op het moment dat je wendbaarder wordt.’

Risico’s evalueren

30 procent van de ondernemers zegt dat hun bedrijf ‘goed tot zeer goed’ is voorbereid op een crisis. 14 procent zegt ‘slecht tot zeer slecht’ en 54 procent beoordeelt de eigen weerbaarheid als ‘neutraal’.
De meeste ondernemers (47 procent) evalueren de risico’s die het bedrijf loopt eens per jaar. Een halfjaarlijkse controle en een kwartaalcontrole komen beide bij een vijfde van de ondervraagden voor.
Belangrijk daarbij is de rol van de techniek. Bij 74 procent speelt technologie een grote tot zeer grote rol bij de weerbaarheid van het bedrijf. Dat maakt het extra belangrijk dat er bijvoorbeeld geen stroomstoringen optreden en dat de online beveiliging klopt. 59 procent van de ondervraagden geeft aan dat hun bedrijf ‘goed tot uitstekend’ is voorbereid op cyberdreigingen.

Cyberdreiging is het grootst

Cyberdreiging is ook de dreiging die het meeste invloed zou hebben op de bedrijfsvoeringen, melden de respondenten. Cyber staat met 35 procent op de eerste plaats van disruptieve dreigingen, arbeidstekort met 21 procent op twee en energietekort met 15 procent op de derde plaats.
Ook geven veel ondernemers aan – 66 procent – dat zij het voor de weerbaarheid van het bedrijf belangrijk tot zeer belangrijk vinden om hun personeel te trainen en te ontwikkelen.
Wat bij veel bedrijven nog wel ontbreekt, is het daadwerkelijk oefenen met scenario’s of simulaties om te kijken of men is voorbereid op onverwachte gebeurtenissen. 51 procent geeft aan dit nooit te oefenen.

Kritisch op overheid

52 procent zegt het ook ‘eens of enigszins eens’ te zijn met de stelling dat bedrijven een verantwoordelijkheid hebben in de voorbereiding van Nederland op onverwachte gebeurtenissen.
John Martens: ‘Ik denk dat de overheid goed kan inschatten waar de risico’s liggen en ons daarover informeren. Maar als Nederland hebben we te lang gedacht: o, het komt allemaal wel goed, de overheid regelt dat wel. Dat kan niet meer. Ik denk dat overheid en bedrijven met elkaar moeten overleggen over wat we van elkaar nodig hebben.’
Ook Kouwenberg pleit voor meer overleg tussen overheid en bedrijfsleven over potentiële risico’s. ‘Door nu al samen te werken, kunnen we ons beter voorbereiden op onvoorziene omstandigheden. Ik denk niet dat er Russische tanks hier de straten binnenrollen. Maar als onze soldaten naar andere gebieden moeten bij een NAVO-conflict, kan dat hier leiden tot capaciteitsproblemen bij Defensie. Als bijvoorbeeld kazernes leeglopen, kunnen bedrijven een waardevolle rol spelen door personeel beschikbaar te stellen, of te helpen met materieel of onderdelen. Zulke gesprekken moeten we tijdig met elkaar voeren.’

Lessen uit crises

Weerbaarheid is niet alleen vooruitkijken, maar ook lessen trekken uit eerder crises. Ongewild hebben veel bedrijven ervaring opgedaan, bijvoorbeeld tijdens de coronacrisis of de oorlog in Oekraïne. Hoe ga je om met tekort aan personeel of grondstoffen, hoe met geopolitieke dreiging? ‘Ons bedrijf is ouder dan honderd jaar en heeft meerdere crises doorstaan’, schrijft een van de respondenten. ‘In de huidige tijd zijn we sterk afhankelijk van de digitale infrastructuur en dat heeft wel onze focus’.
‘Denken in crisisscenario’s, voorbereiden, trainen en goede crisiscommunicatie’, meldt een ander. Financiële stabiliteit geeft rust, meldt de een, investeringen in cyberveiligheid en thuiswerken ook, meldt een ander. Ook investeren in mentale weerbaarheid van medewerkers biedt houvast.