Reservisten gezocht: hoe bedrijven bijdragen aan een sterke defensie

Defensie moet flink groeien besloot Defensiestaats­secretaris Gijs Tuinman laatst. Van 75.000 militairen naar eerst 100.000 en dan 200.000. Belangrijk onderdeel daarvan: reservisten, oftewel vrijwillige, parttime militairen. Dat moet geen probleem zijn zou je denken, nu uit onderzoek blijkt dat de meeste Nederlanders vinden dat Europa op eigen benen moet kunnen staan. Levert het bedrijfsleven daar ook een bijdrage aan?

Tot twee jaar geleden zat Gerbe Verhaaf, hoofd van het Bureau Reservisten en Samenleving, altijd aan tafel bij de afdeling personeelszaken van grote bedrijven. Daar legde hij dan uit dat reservisten belangrijk zijn voor Defensie en sprak hij over hoe die hun werk als bijvoorbeeld consultant, chauffeur of it’er konden combineren met het reservist zijn. Want die gaan op training, helpen bij een watersnoodramp of worden gevraagd door Defensie om kennis te delen. Wat Verhaaf dan besprak: hoe zit het met het opnemen van verlof, wie draagt de risico’s als er iets gebeurt met de werknemer op oefening, en ga zo maar verder. Kennis delen, zonder een enorm gevoel van urgentie. Belangrijk, dat zeker, maar geen topprioriteit voor het bedrijfsleven.

Das war einmal

Sinds de inval in Oekraïne behoort die tijd definitief tot het verleden. Anno 2025 praat Verhaaf wekelijks met de directies van grote bedrijven zoals Shell, ASML en VDL Groep. En dat is niet zo verwonderlijk. Volgens veiligheidsexperts loopt Europa het risico om het volgende doelwit van Rusland te worden, mocht Oekraïne vallen. Onze weerbaarheid moet daarom omhoog, zei NAVO-chef Mark Rutte al bij zijn eerste top. Dat betekent onder andere méér geld naar Defensie. Én meer mankracht. Een van de manieren om Defensie sterker te maken is met reservisten.

Dat zijn mensen die, in Nederland althans, vrijwillig deel uitmaken van de krijgsmacht. Ze kunnen opgeroepen worden in geval van nood. In 2030 moeten er zo’n twintigduizend reservisten actief zijn, nu zijn dat er zo’n zevenduizend. Nederlandse bedrijven spelen daar een belangrijke rol bij, want het zijn ook hun werknemers die reservist zijn of worden.

Grote verschillen

Het gevoel van urgentie groeit met de dag, zegt Verhaaf. ‘Zeker bij grote bedrijven is het al ver in de directiekamer doorgedrongen dat Nederland weerbaarder moet worden.’ Uit een enquête van Forum bleek onlangs ook al dat twee derde van de ondernemers een noodplan heeft opgesteld voor crises. Maar nu de rest nog: laatst sprak Verhaaf een groep ceo’s aan de Amsterdamse zuidas. ‘Een van hen vroeg: als het losgaat aan de oostgrens, betekent dat toch weinig directe dreiging voor Nederland? Nou, zei ik, als je in de schoenen van Poetin gaat staan, dan zie je toch dat Nederland logistiek een heel aantrekkelijk land is en dat veel van Europa’s kritieke infrastructuur via of door Nederland loopt. We zijn te gewend geraakt aan vrede in Nederland.’ Zijn taak is daarom ook: het Nederlandse bedrijfsleven uitleggen dat het belangrijk is dat werknemers zich opgeven om reservist te worden én dat die werknemers daar de ruimte voor krijgen.

Koudwatervrees

‘In Scandinavische landen is het ingebakken in de maatschappij: iedere werkgever weet dat hij zijn reservisten wel eens af moet staan aan Defensie. Nu merk ik veel interesse bij werkgevers, maar ook wel wat koudwatervrees. Alle inzet gaat echter in overleg, veel trainingen zijn in het weekend, helpen bij projecten gaat om vaste afspraken waarbij ook civiele werkgevers worden betrokken. Wanneer wij met zijn allen in een grootschalig conflict terechtkomen, gaan er sowieso grote veranderingen plaatsvinden waarbij zowel werknemers als de industrie in een aantal gevallen echt andere dingen gaan doen. Maar zover is het gelukkig nog niet.’ Wat hij zeker merkt: bij zowel het bedrijfsleven als werknemers is er niet alleen een groeiend besef van urgentie (bijna de helft van de Nederlanders maakt zich zorgen over een mogelijke oorlog in Nederland, bleek onlangs uit onderzoek van Ipsos), maar óók een groeiend moreel besef dat er iets moet gebeuren om Nederland veilig te houden.

Verantwoordelijkheid

Zo’n vierhonderd grote bedrijven hebben zich inmiddels aangesloten bij het netwerk van Defensie, meer dan 75 organisaties hebben ook concreet een convenant ondertekend met Defensie om werknemers te enthousiasmeren reservist te worden én het voor hen makkelijker te maken om daadwerkelijk reservist te zijn. Denk dan aan extra verlof boven op de standaard vakantiedagen, flexibele werktijden met in sommige gevallen een dag in de week voor Defensie werken naast vier dagen bij de eigen werkgever en gewoon ook duidelijkheid over wie welke verantwoordelijkheid draagt.

‘Reservisten doen unieke kennis op bij Defensie’

Soms besluiten bedrijven en Defensie om samen personeel te delen, zoals Jan de Rijk Logistics en Verhoek Europe, die chauffeurs uitwisselen met Defensie. Dat soort mooie klussen zijn interessant voor chauffeurs. Inmiddels is het ook duidelijk dat het onderwerp op tafel ligt bij nieuwe cao-onderhandelingen. Industrieel familiebedrijf VDL Groep is een van de bedrijven die samenwerkt met Verhaaf om werknemers te enthousiasmeren reservist te worden én te zorgen dat zij die taak goed kunnen uitvoeren naast hun werk. Hoeveel reservisten er precies bij VDL werken? Op een aantal van ongeveer veertienduizend medewerkers schat Jennifer van der Leegte, directeur VDL Groep, dat het er ongeveer tientallen zijn. Ruim een jaar geleden besloot het bedrijf om meer te gaan samenwerken met Defensie. ‘Vanwege de toegenomen oorlogsdreiging moet het aantal parttime militairen flink groeien’, weet Van der Leegte. ‘Daar willen wij graag aan bijdragen, zeker nu we zien hoe Defensie kampt met personeelstekort. Dat doen we door onze medewerkers op de mogelijkheden te wijzen om reservist te worden. En zien het dus ook als onze maatschappelijke verantwoordelijkheid om meer bekendheid te geven aan die mogelijkheid. Dat draagt bij aan hun persoonlijke ontwikkeling. En wij krijgen daar ook unieke kennis voor terug door wat reservisten leren in hun tijd bij Defensie.’

Reservistenavonden

Toen hij voor het eerst hoorde dat meerdere medewerkers óók als reservist actief zijn, was directeur Jan-Hein Bastiaenen van it-bedrijf Strict in eerste instantie verbaasd. Waarom wist hij hier niks van? En wat moest hij hiermee? Al snel werd hij enthousiast, zo enthousiast dat zijn bedrijf inmiddels ook reservistenavonden voor werknemers organiseert. ‘Wij waren het eerste mkb-bedrijf met een reservistenregeling, waarin staat wie waar verantwoordelijk voor is. Dat initiatief kwam van een paar fanatieke reservisten, die aangaven daar behoefte aan te hebben.’ Zijn bedrijf werkt al lang samen met Defensie en levert aan hen – en aan andere grote organisaties, zoals ziekenhuizen en vliegvelden – cybersecurityadvies. ‘Weet je’, zegt Bastiaenen. ‘Iedere ondernemer vindt op dit moment lastig goede, nieuwe werknemers. Maar we hebben óók een groot probleem met internationale veiligheid. Wat is dan belangrijker? Als bedrijfsleven moet je je gewoon die verantwoordelijkheid nemen.’

Voor de planning van het bedrijf veroorzaakt dat ook niet per se grote issues, zegt hij. ‘Wij zijn best flexibel. Reservisten krijgen bij ons extra dagen boven op hun verlof zodat ze bijvoorbeeld trainingen bij Defensie kunnen volgen, zonder daar vakantiedagen voor in te zetten.’ Voor die inzet als bedrijf, krijg je ‘enorm gemotiveerde’ mensen terug, zegt hij. ‘Die leiderschapstrainingen hebben gevolgd en op tijd komen.’

‘Mentale weerbaarheid gaat enorm omhoog’

Zo’n reservist is Koos van der Tang, consultant en teamlead bij Strict. ‘Bij Defensie heb ik al jong leidinggevende ervaring opgedaan. Maar ook juist leiding kunnen ontvangen, daar word je enorm in getraind. Of dingen doen waar niks aan is, maar je moet wel, want het is de opdracht.’ Hij lacht: ‘Nee, niet als een dwaas door de polder rennen zoals je wel eens op tv ziet, maar bijvoorbeeld acht uur lang op wacht staan. Is dat leuk? Niet echt. Word je moe? Ja, en het is ook vaak koud. Maar je mentale weerbaarheid gaat enorm omhoog.’ Dat kan Gerbe Verhaaf beamen. ‘In mijn gesprekken geef ik altijd aan dat reservisten over het algemeen de meest toegewijde, loyale en goed opgeleide mensen zijn. Met leiderschapskwaliteiten. Soms zit dat zelfs in hele ‘kleine’ dingen als discipline. Eentje zei: mensen die hier op tijd zijn, óók na een avondje PSV, omdat ze anders het eigen team laten vallen? Die kan ik goed gebruiken.’

Wat zijn reservisten?Reservisten zijn mensen die (in Nederland) vrijwillig deel uitmaken van een militaire reserve. Ze zijn geen fulltime militairen, maar kunnen worden opgeroepen om dienst te doen in geval van nood, zoals bij nationale crises, natuurrampen of oorlogssituaties. De meeste reservisten hebben een baan of studeren. Ze krijgen trainingen en oefeningen om hun skills op peil te houden. Ze spelen een belangrijke rol in het versterken van de militaire capaciteit van een land zonder dat er voortdurend een grote, fulltime krijgsmacht nodig is. Eigenlijk kan iedereen reservist worden. ‘Het clichébeeld van een militair – gespierd, altijd in camouflagepak – heerst nog heel erg in Nederland’, zegt Verhaaf. En ja, er is ieder jaar voor elke militair een conditieproef, maar die is prima haalbaar.’ Daarnaast denken we nog te vaak aan ‘staal op staal’, zegt Verhaaf, aan vliegtuigen, pantservoertuigen en schepen. Hoewel dat onverminderd belangrijk blijft is oorlog niet meer zo simpel. ‘Defensie kijkt daarom naar een breed scala van inzetmogelijkheden. Zo kan bijvoorbeeld iemand in een rolstoel, prima cybertaken uitvoeren’. Weerbaarheid van de samenleving wordt bovendien niet alleen bepaald door het aantal militairen bij Defensie. ‘Kijk maar naar Oekraïne, waar elke nacht energievoorzieningen worden gerepareerd. Dat zou hier niet haalbaar zijn op dit momenteel. Ook daar zijn mensen voor nodig.’ Militairen blijven echter wel noodzakelijk om daadwerkelijk de strijd te kunnen voeren en vol te kunnen houden. Hoeveel reservisten heeft Nederland eigenlijk nodig?In 2030 moeten er twintigduizend reservisten actief zijn. Best een groot aantal als je bedenkt dat er in 2014 zo’n drieduizend mensen klaarstonden. Op dit moment zijn het er achtduizend. ‘Dat vraagt óók veel van Defensie’, zegt Gerbe Verhaaf. ‘Ze moeten getraind worden bijvoorbeeld.’ Is dat nou veel, twintigduizend? Dat valt nog te bezien. Natuurlijk, in de Baltische staten is dat een stuk hoger, aangezien die landen een ‘andere dreigingsbeleving hebben’, zegt Verhaaf. ‘Maar ook de Noren hebben 44 duizend actieve reservisten op een bevolking van 6 miljoen mensen.’ Duitsland en België zitten op een vergelijkbaar niveau als Nederland.