Het mes in de regeldruk? Zo pakt Frankrijk het aan

Niet alleen in Nederland, ook in andere lidstaten wordt steeds meer bindende regeldruk ervaren. Wij vroegen onze correspondenten hoe andere Europeanen met regeldruk omgaan. Deel 1 in een serie van 3: Het doolhof van de Franse regelgeving. 

Wie wil begrijpen hoe Franse bureaucratie is, wendt zich tot Asterix en Obelix. Op onnavolgbare wijze neemt het stripduo de Franse eigenaardigheden op de schop, en de regeldruk is daarvoor een dankbaar onderwerp.

In de tekenfilm Asterix en de helden (1976) moeten de twee bij wijze van beproeving een ‘formulier A-38’ zien te bemachtigen in la maison qui rend fou – het huis waar je gek wordt. Dat huis blijkt een oneindig doolhof van verdiepingen vol procedures, circulaires en formulieren waar elke stap vooruit weer een nieuw dwaalspoor lijkt te openen. De metafoor voor de Franse bureaucratie is zo treffend dat de aflevering een klassieker werd.

Frankrijk behoort tot de landen met de meeste regels ter wereld

Frankrijk behoort tot de landen met de meeste regels ter wereld, zo becijferde het World Economic Forum enkele jaren geleden. Hét symbool voor die regeldruk is het wetboek van arbeidsrecht, met ruim drieduizend pagina’s en achtduizend artikelen. Een derde van de kleine ondernemers besteedt naar schatting meer dan acht uur per week aan administratie. En het versimpelen van het Franse salarisstrookje, dat nu tot 55 regels telt en door veel werknemers zelf niet begrepen wordt, is al een jaar of 25 een overheidsproject.

Vastgeroest

Die overdaad aan normen put de democratie uit, waarschuwt voormalig topambtenaar Jean-Denis Combroxelle in zijn recent verschenen boek over de Franse regeldruk. Onze politici denken in normen, schrijft hij, maar de opeenstapeling van regels wordt steeds meer een rem op daadwerkelijk handelen.

Bij zijn verkiezing in 2017 beloofde de toen jonge en dynamische president Emmanuel Macron het vastgeroeste Franse systeem op te schudden en het land klaar te stomen voor de toekomst. De obese bureaucratie zou worden afgeslankt, het aantal ambtenaren – 5,6 miljoen in totaal – moest met 50 duizend omlaag. Bijna acht jaar later is Frankrijk vele beloftes over deregulering verder, terwijl het aantal ambtenaren de 6 miljoen voorbij steeg.

Het gevoel van overregulering drijft sommige sectoren tot wanhoop. Schoolvoorbeeld daarvan zijn de Franse boeren, die vorig jaar de toegangswegen naar Parijs blokkeerden uit verzet tegen de in hun ogen overdadige en vaak tegenstrijdige regelgeving in de landbouw. De regering schrapte daarop onder meer regels voor biologische landbouw, maar de protesten laaien regelmatig op uit onvrede over uitblijvend resultaat.

Bovendien heeft de complexiteit van de Franse bureaucratie zijn weerslag op de economie: volgens een overheidsrapport uit 2022 kost het nieuwe industrieën gemiddeld een jaar extra om zich te vestigen in Frankrijk ten opzichte van de Europese buren. Naar schatting kost de over­regulering 60 tot 112 miljard euro per jaar, waarschuwde de Franse ondernemer Arnaud Dassier onlangs in het financiële dagblad Les Echos.

Soms lijkt die bureaucratie verstrikt te raken in het eigen veelvoud aan normen en de neiging tot uitdijen. Veelzeggend was de strategie van voormalig premier Gabriel Attal, die de Franse regelgeving wilde stroomlijnen door driehonderd ‘Franse service-huizen’ te openen waar ambtenaren burgers door het regelwoud loodsen. Dat klinkt precies als het proceduredenken waarvoor Combroxelle waarschuwt.
Spoiler: om de bureaucratie te trotseren, bedenken Asterix en Obelix een list. Ze vragen de ambtenaren om een niet bestaand formulier. Dat ondanks de zorgvuldig opgetuigde bureaucratie het document onvindbaar blijft, drijft hen zo tot waanzin dat ze – puur om er vanaf te zijn – het duo uiteindelijk het formulier A-38 toestoppen.