Zo bereidt Nederland zich voor op de NAVO-top

In een wereld waarin geopolitieke spanningen en veiligheidsuitdagingen elkaar in rap tempo opvolgen, speelt de Noord-Atlantische Verdragsorganisatie (NAVO) een cruciale rol in het waarborgen van stabiliteit en samenwerking tussen haar lidstaten. Forum dook in de cijfers en statistieken die de NAVO vormgeven en hoe de NAVO zich voorbereidt op de uitdagingen van de toekomst.

NAVO-top in juni

Een NAVO-top vindt niet standaard jaarlijks plaats, maar alleen als daar volgens de NAVO een aanleiding voor is. En die is er dit jaar wel, met alle ontwikkelingen rond de oorlog in Oekraïne en de positie van de Verenigde Staten daarin en in de NAVO zelf. Op het programma van juni zal dan ook onder meer staan: steun aan Oekraïne, meer geld voor verdediging en afschrikking, en een nieuwe opzet voor de NAVO (minder VS, meer Europa).

Nederlandse NAVO-bazen

Mark Rutte is de vierde Nederlander die de hoogste baas van de NAVO is geworden. De hoogste civiele baas om precies te zijn. Europa levert traditiegetrouw de secretaris-generaal, Amerika de militaire opperbevelhebber. De drie voorgangers van Rutte waren voormalig minister van Buitenlandse Zaken. Rutte niet, maar die beschikt als veertienjarig minister-president wel over een uitgebreid internationaal netwerk.

• Dirk Stikker 1961-1964
Voormalig Heineken-directeur was minister van Buitenlandse Zaken in de periode dat de NAVO werd opgezet. Nederland speelde daar een belangrijke rol in. Stikker moest de functie na drie jaar neerleggen in verband met zijn slechte gezondheid.

• Joseph Luns 1971-1984
De tweede Nederlander op die post hield het een stuk langer vol. Volgens hem waren vreedzame relaties met Rusland alleen mogelijk op basis van militaire kracht. Maar daar kwam hij steeds meer alleen in te staan; de defensie-uitgaven van de lidstaten daalden.

• Jaap de Hoop Scheffer 2005-2009
Net als Luns stond De Hoop Scheffer bekend als een atlanticus. Wel vond hij achteraf dat de NAVO in 2008 geen lidmaatschap had moeten toezeggen aan Oekraïne en Georgië. Hij begreep dat Poetin zich daar toen tegen verzette, zei hij in 2018.

• Mark Rutte 2024-…
Een rustig baantje na veertien jaar premierschap heeft Rutte niet gekregen. De boel staat op scherp met de oorlog in Oekraïne en de ‘terugtrekkende’ beweging van Donald Trump. Volgens zijn voorganger De Hoop Scheffer heeft Rutte wel veel ervaring met ‘de boel bij elkaar houden’.

Den Haag, gaststad van de NAVO-top

Een NAVO-top is altijd een who’s who van internationale leiders. Op de gastenlijst staan 45 staatshoofden, 45 buitenland-ministers en 45 defensie-ministers. Meest prominente gast – er is voorlopig geen aanwijzing dat hij níet komt – is ongetwijfeld de Amerikaanse president Donald J. Trump. Je kunt daarnaast ook tegen de nieuwe (beoogde) Duitse bondskanselier Friedrich Merz aanlopen, of Keir Starmer, de premier van het VK voor wie het de tweede NAVO-top is. Misschien gaat de Deense premier Mette Frederiksen iets zeggen over Groenland. De bekendste Nederlandse aanwezige is waarschijnlijk de gastheer: NAVO-secretaris-generaal Mark Rutte. Behalve de daadwerkelijke top is er ook nog een NAVO Public Forum, waar nóg meer leiders, experts en (jongeren)organisaties bij elkaar komen om allerhande geopolitieke onderwerpen te bespreken. Ook zijn er vijfhonderd genodigden en komen er tweeduizend journalisten uit de hele wereld op het evenement af. In totaal rekent de organisatie op 8.500 mensen die speciaal voor de NAVO-top in Den Haag zijn.

Wat kost het om een NAVO-top te organiseren?
Het gastland betaalt altijd voor de organisatie. In de voorjaarsnota staan de kosten op 95 miljoen geraamd. Dit voorjaar wordt nog gekeken of dit bedrag moet worden bijgesteld. Drie ministeries leggen gezamenlijk dit bedrag neer: Buitenlandse Zaken, Justitie en Veiligheid en Infrastructuur en Waterstaat. De NAVO zelf betaalt voor de overnachting van haar werknemers en de beveiliging van de vergaderzalen.

Waarom is er voor Den Haag gekozen?
De keuze voor welke stad de top mag hosten, ligt bij de Noord-Atlantische Raad (NAR). De locatie moet aan een aantal voorwaarden voldoen, zoals voldoende ruimte, goede bereikbaarheid, nabijheid van luchthavens en de stad moet goed te beveiligen zijn. Ook moeten er voldoende hotels in de buurt zijn. De Nederlandse overheid heeft al in de zomer van 2023 vierduizend hotelkamers in Den Haag geblokt om hun beschikbaarheid te garanderen. Voor Den Haag speelt ook symboliek nog een rol, want het is de ‘stad van vrede en recht’ en het heeft met de Nuclear Security Summit in 2014 bewezen een evenement van deze omvang te kunnen hosten en organiseren.

Hoe ziet het programma eruit?
Praten, praten, praten. Op een NAVO-top gaat het om gesprekken. Dat gaat niet online – geen teams- of zoomcalls dus – omdat het volgens de organisatie ‘meer eenheid en kracht uitstraalt’ als de leiders elkaar live ontmoeten. Een vastomlijnd programma ligt er nog niet. Maar afgaande op eerdere edities, zoals in Washington D.C. (VS) en Vilnius (Litouwen), zal het er ongeveer zo uitzien: op de eerste dag komen de leiders aan, er zijn een paar toespraken en er wordt een groepsfoto gemaakt. Dan begint de eerste plenaire vergadering, Mark Rutte houdt een toespraak, er zijn werkdiners voor regeringsleiders en ministers en er zijn een aantal persconferenties. De volgende dag zijn er nog meer vergaderingen en er worden tijdens de top mogelijk verdragen ondertekend.

Kom ik Den Haag nog in?
Wie woont en of werkt in de Hofstad wacht een bijzondere periode. Uit veiligheidsoverwegingen zijn er tijdens de top een aantal (weg)afsluitingen. De bijeenkomst vindt plaats in het World Forum The Hague aan het Churchillplein en een paar dagen vóór de top wordt dit gebied met hekken afgesloten. Alleen bewoners van het gebied en top-deelnemers kunnen in en uit. De grote verkeersader langs het World Forum, de Johan de Wittlaan, gaat zelfs van 14 april tot begin augustus dicht, tussen de President Kennedylaan en de Eisenhowerlaan. Op dat stuk weg komen deze maanden tijdelijke gebouwen te staan. De gemeente Den Haag geeft met borden omleidingsroutes aan. Met ondernemers in het afgesloten gebied maakt de gemeente afspraken om de gevolgen beperkt te houden. Het winkelgebied, musea en horeca in het naastgelegen Statenkwartier blijven bereikbaar voor en na de top. Of er ook hinder is voor autoverkeer op de snelwegen rond Den Haag, is bij Rijkswaterstaat op dit moment nog niet bekend. Wat behalve de afsluitingen gaat opvallen, is ook de aanwezigheid van grote aantallen politieagenten en militairen. Tienduizenden mensen worden ingezet om de veiligheid tijdens de top te garanderen. Zij bewaken niet alleen locaties en wegen, maar zorgen ook voor transport en zijn er voor (militair) ceremonieel vertoon.

Wat levert de top op?
Op elke top maken de lidstaten afspraken. Zo is bijvoorbeeld bij de vorige editie in Washington DC militaire steun aan Oekraïne toegezegd van minimaal 40 miljard euro. Maar heeft Den Haag, heeft Nederland, ook praktisch nog iets aan deze top? Het is duidelijk dat hotels en congreszalen op 24 en 25 juni garen spinnen bij alle extra gasten die in Den Haag zijn. Restaurants idem. Als Nederland van de NAVO-top een succes maakt, versterkt dat ons beeld van een betrouwbare (internationale) partner: daar kan ook het bedrijfsleven de vruchten van plukken. Ook is dat goed voor het imago van Den Haag, aldus burgemeester Van Zanen: ‘We krijgen er veel voor terug. Erkenning als internationale stad van Vrede en Recht, internationale aandacht, stadstrots.’

VNO-NCW en de NAVO-topRegeringsleiders en het bedrijfsleven van NAVO-bondgenoten brengen de defensie-top samen om de industrie versneld te versterken en op te schalen. Dat is het doel van het NATO Summit Defense Industry Forum dat op 24 juni tijdens de NAVO-top in Den Haag zal plaatsvinden. Het event is onderdeel van het officiële programma van de NAVO-top. Minister Brekelmans van Defensie is gastheer. VNO-NCW en partners zoals de Stichting NIDV (branchevereniging voor bedrijven die diensten of producten leveren aan defensie) leveren een inhoudelijke bijdrage. Er worden zo’n 350 gasten verwacht.
Ook in aanloop naar de top waren er de nodige activiteiten. Samen met het ministerie van Defensie en HCCS organiseerde VNO-NCW een pre-event op 12 maart. Overheid, Defensie zelf en de defensie-industrie kwamen samen in de Haagse Pulchri Studio. In een aantal plenaire en breakoutsessies werd gesproken over opschaling, innovatie en financiering van de defensie-industrie. Sprekers waren onder meer VNO-NCW-voorzitter Ingrid Thijssen, minister Ruben Brekelmans en staatssecretaris Gijs Tuinman van Defensie en minister Reinette Klever van Buitenlandse Handel.
Op 7 april vond een Maliecafé plaats over kritieke grondstoffen. En de Bilderbergconferentie van 10 en 11 april in Rotterdam stond in het teken van het vergroten van de weerbaarheid.
Op 23 juni, de avond vóór de top, organiseert VNO-NCW een diner voor toonaangevende nationale en internationale Captains of Industry uit diverse toonaangevende cruciale sectoren en vooraanstaande leiders uit het internationale bedrijfsleven en de politiek.