Emmen was in rep en roer toen Philips aankondigde een fabriek te willen sluiten. Tot Bernard Wientjes, oud-voorzitter van VNO-NCW, werd gevraagd om te zoeken naar een oplossing voor behoud van werkgelegenheid. Onlangs rondde hij zijn werk af. En voegde een nieuw hoofdstuk toe aan een reeks recente regionale transformaties.
Een schok ging door Emmen aan het einde van 2014. Philips kondigde aan haar straatverlichtingbedrijf per 1 juli 2016 te sluiten. De Eindhovense elektronicagigant had de vestiging pas twee jaar eerder overgenomen. En in 2014 was het integraal onderdeel geworden van Philips Lighting. De schok was vooral groot omdat het een moderne fabriek was, die winst maakte.
Niet alleen de werknemers waren in rep en roer, de hele regio sprong op. Emmen doet het economisch slecht. De gemeente staat aan de top van de nationale werkloosheidslijst. Aan de 7.343 werkzoekenden zouden er nog eens vijfhonderd worden toegevoegd, waarvan 300 van Philips en 200 van afhankelijke bedrijven. De Drentse Commissaris van de Koning, Jacques Tichelaar, ging in gesprek met Philips en samen besloten ze oud-voorzitter van VNO-NCW, Bernard Wientjes, te vragen om aan het hoofd van een taskforce andere oplossingen dan sluiting te onderzoeken.
In shock
Toen de leden van de taks force en ik hadden toegezegd, zijn we in de auto gestapt om het bedrijf te bekijken, zegt Wientjes. Ik kende het al wel een beetje omdat ik zelf een onderneming had in Emmen. Het was zelfs een van onze afnemers. De mensen waren natuurlijk in shock. Het bedrijf was modern, goed georganiseerd en voldeed aan alle interne doelstellingen. Dan verwacht je niet dat het wordt gesloten. Dat verwijt ik Philips ook wel, dat het bedrijf onvoldoende heeft nagedacht over de maatschappelijke gevolgen en te weinig onderzoek heeft gedaan naar overnamekandidaten.
Hoe de besluitvorming gegaan was, was Wientjes al snel duidelijk. Philips ging een geheel nieuwe serie straatverlichting-armaturen op de markt brengen, vanaf het begin ontworpen voor led-verlichting. De fabriek in Emmen maakte armaturen die oorspronkelijk waren ontworpen voor conventionele lampen. Je kunt een bedrijf als Philips niet verwijten dat ze internationaal kijken waar dat het meest efficiënt kan, meent Wientjes. En als je weet dat de loonkosten in Polen een kwart zijn van die in Nederland, is aan het bureau de keuze snel gemaakt. Dat betekent bijna automatisch dat de productie in Emmen op termijn te laag wordt om rendabel te blijven. Verkoop leek voor Philips misschien ook niet zo logisch, want dat zou betekenen dat ze een extra concurrent faciliteerden. Maar hier stonden mensen tegenover een spreadsheet.
Bij de integratie met de lighting-divisie, waren de r&d en verkoopafdelingen al verdwenen uit Emmen. Assemblage en poedercoaten waren gebleven. Rode draad voor ons was of we een bedrijf konden vinden dat het gat van r&d en verkoop kon dichten. Toen heb ik in mijn eigen netwerk rondgebeld met de boodschap: Ik ken een mooi bedrijf, heb jij daar misschien interesse in? Lambert Zwiers, de directeur van VNO-NCW Noord, heeft zijn enorme regionale netwerk aangesproken. En omdat er bijna geen dag voorbij ging dat wij in het nieuws waren, werden we aan alle kanten benaderd. We hebben rondleidingen gegeven, bijeenkomsten gehouden met geïnteresseerden en de mogelijkheid van een management buy-out onderzocht.
Emmen even opgelucht
Twee weken geleden presenteerde Wientjes de resultaten van de taskforce: een zestal bedrijven was geïnteresseerd. Zij zullen op basis van het bidbook van Philips een aanbod doen. Dit bidbook is deels gebaseerd op het businessplan dat Boer en Croon in opdracht van de taskforce maakte. Wientjes: Die bedrijven komen allemaal uit mijn netwerk en dat van Lambert Zwiers en de Noordelijke Ontwikkelings Maatschappij. Bedrijven in regio tonen meer solidariteit dan in Randstad. Minister Kamp stuurde het eindrapport naar de Tweede Kamer.
Emmen was even opgelucht, RTV Drenthe versloeg de presentatie live en het Dagblad van het Noorden wijdde er op zijn website een live blog aan. Wientjes heeft er een goed gevoel over. Er zijn serieuze kandidaten voor de overname, zegt hij. We wilden niet dat er een avonturier langs zou komen die denkt: Geef mij die sociale pot van Philips en ik kijk wel wat ik er van maak. En Philips heeft een draai gemaakt. Het bedrijf heeft goed geluisterd naar de maatschappij. Het heeft positief gekeken naar eventuele overnamekandidaten, inclusief een mogelijke vorm van concurrentie.
Wie nu denkt dat in Emmen een blauwdruk is gemaakt voor bedrijfsreddingen in economisch moeilijk gebied heeft het mis, meent Wientjes. Dit was een uniek geval, zegt hij. Je kunt met een taskforce geen bedrijf open houden. Wij beslissen niet of het bedrijf wel of niet wordt overgenomen, benadrukt Wientjes. Dat is en blijft de beslissing van Philips. Ik heb alleen maar ja gezegd omdat ik mede door Philips ben benaderd. Als het alleen de Provincie was geweest, had ik het niet gedaan. Een onderneming heeft het recht om een bedrijf te sluiten. Dat hebben wij in de taskforce ook niet ter discussie gesteld. Ik zou ook niet anders willen, wij leven in een vrije markteconomie. Wij hebben advies gegeven. Philips en de Provincie hebben dat geaccepteerd.
Hoe Oss het verlies van MSD Verwerkte
Farma-multinational MSD besloot in 2011 een grootscheepse reorganisatie door te voeren bij de research and development-afdeling in Oss. Vervolgens ging in 2014 de rest van het r&d-centrum dicht. Daarmee kwamen niet alleen een dikke duizend banen op de tocht, het betekende ook dat er in Nederland geen grote farmaceutische bedrijven zijn die nog onderzoek doen. Voor Oss een drama, aangezien het vanouds erg leunde op de werkgelegenheid van MSD. Toch werd er een oplossing gevonden. Het voormalige onderzoekscentrum heet nu Pivot Park en is nu een centrum voor innovatie farma-bedrijfjes.
Volgens Mirjam Mol-Arts, sinds 1 oktober directeur van Pivot Park en oud-bestuursvoorzitter van MSD Oss, is de eerste fase achter de rug. De kennisinfrastructuur, mensen en apparatuur waren er wel, maar er was geen plek meer waar dat allemaal samenkwam. Overheden en MSD hebben samen gekeken hoe die plek er toch kon komen. In 2012 werd Pivot Park opgericht. Daar zitten nu 34 bedrijfjes, de helft van oud-onderzoekers van MSD, met 350 medewerkers. Ik weet ook niet of we ooit weer op 1.100 man terugkomen, zegt Mol-Arts. maar ik zie wel de innovatiekracht terugkomen. Er is ook weer groei. Bedrijven die de stap hebben gemaakt van vier of vijf medewerkers naar een stuk of twintig.
Pivot Park is nu bezig met een moeilijker stap: de relatie met de wetenschap versterken. MSD en Organon hadden altijd goede contacten met de universiteiten van Groningen, Utrecht en Nijmegen. Er werd PhD en master-onderzoek gedaan en het bedrijf financierde parttime hoogleraren. Het is een beetje uit het oog, uit het hart, denkt Mol-Arts. Gelukkig begint die interesse van wetenschap weer te komen. De startups die hier begonnen, zijn opgezet door senior-onderzoekers bij MSD. Nu zijn die in een stadium dat zij ze nieuwe jonge mensen nodig hebben. En vanuit de andere kant komt er ook interesse. Bedrijven van Pivot Park werken mee aan een minor van Avancs Hogeschool. Onlangs zijn hoogleraren van de Radboud Universiteit hier wezen kijken wat verder mogelijk is.
Ede lijdt na vertrek militairen
Ede, bos en hei, Defensie. Ruim 150 jaar lang was dat de drie-eenheid die hoorde bij Ede. Sinds een kleine tien jaar is dat voorbij. De zeven kazernes, in de Koude Oorlog goed voor 6.500 man defensiepersoneel, zijn een voor een dichtgegaan. Een behoorlijke klap voor de economie van de garnizoensplaats, die ook chemiebedrijf Enka (vijfduizend personeelsleden) zag vertrekken.
Defensie liet 150 hectare kazerneterreinen achter ter herontwikkeling. Drie kazerneterreinen kocht de gemeente Ede in 2011 voor 60 miljoen euro om er huisvesting te realiseren. Het gaat nog jaren duren voor die er is. Intussen werd al 20 miljoen afgeschreven op de terreinen. Partijen in de gemeenteraad vrezen een Apeldoorns scenario (die gemeente kwam onder toezicht nadat het in het schip ging met grondspeculatie).
Binnenstadsmanager Alan Geensen heeft een opgewekte natuur, maar het vertrek van Defensie heeft er wel ingehakt bij de lokale winkeliers. Er is heel veel koopkracht verdwenen na het vertrek van Defensie, zegt hij. Nu de kazernes dicht zijn, is meer weg dan de duizenden militairen. Defensie was met Enka feitelijk de grondlegger van Ede zoals we het nu kennen. Defensie zorgde niet alleen voor woningbouw maar was ook actief in het verenigingsleven.
Dit jaar werd de voormalige Friso-kazerne heropend als het Akoesticum, een soort congrescentrum, maar dan voor muziek, dans en theater. Ander kazerneterrein wacht op herontwikkeling. Geensen kijkt er met zorg naar. De woningmarkt begint weer een beetje op gang te komen, zegt hij, maar ik zie een risico met de plannen voor kleine winkelcentra in die wijken. Daar zijn wij echt tegen. We doen ons uiterste best om die trend te keren. Ede heeft nu nog een leuk stadscentrum.
Twente: van textiel naar logistiek
Dat de textielindustrie is verdwenen uit Twente is een bekend feit. Die is sindsdien vervangen door
door wat eigenlijk? Als het aan de Twenten zelf ligt, wordt Twente synoniem voor transport en logistiek. Er wordt vooral ingezet op verkeer naar Oost-Europa, per vrachtauto en per schip. Een van de grootste container-binnenhavens ligt in de buurt van Enschede, vlakbij de grens. Containerterminal Twente wordt nog onderschat in den lande, zegt de Twentse transportondernemer Martin Noeverman. Dat is klein Rotterdam in Hengelo.
Twentepoort, het transportbedrijf van Noeverman, ligt op 700 meter van de N36 en de N35, die beide aansluiten op de A1 rechtstreeks het Duitse achterland in. Het bedrijf transporteert voor 90 procent met vrachtwagens en bestelbusjes, maar steeds vaker gaat vracht via het water of de lucht. Voor een logistiek bedrijf heeft Twente zonder meer een prettig pakket in de aanbieding, zegt Noeverman. Bedrijfsmatig is zijn blik helemaal op het Oosten gericht. Eigenlijk snapt hij niet dat de rest van Nederland de potentie van de buren niet beter benut. Er zit zoveel potentie in Duitse klanten. Wij leveren tot in Bayern.
Noeverman kijkt met zorg naar het beleid. Politiek en scholen, ze zien waar het aan schort, maar altijd achteraf. Dan worden dikke rapporten geschreven. Proactief wordt heel weinig gedaan op het gebied van scholing en vestigingsklimaat. Hier in de buurt is het Businesspark XXL. Daar participeren zeven gemeenten in die elkaar alleen maar vliegen afvangen. Die moeten echt gaan samenwerken als ze internationale bedrijven willen trekken. Ze moeten met één mond leren praten. Misschien moet de Provincie de regie overnemen. Dit gebied kan echt de derde logistieke hotspot van Nederland worden na Rotterdam en Schiphol, maar dan moet hier wel de mindset van de politiek veranderen.
