Bas Eickhout: ‘Arbitrage is een gevaar voor de democratie’

Europarlementariër Bas Eickhout van GroenLinks vreest dat de politiek straks niets meer te zeggen heeft als het vrijhandelsverdrag TTIP met de VS een arbitragesysteem krijgt. Maar voor het bedrijfsleven is arbitrage van cruciaal belang.

Onderhandelingen over een handelsverdrag tussen de Europese Unie en de Verenigde Staten zijn in volle gang. Het verzet van ngo's en linkse groeperingen ook. Belangrijk twistpunt is het instellen van een arbitragecommissie (investor to state dispute settlement, ISDS) waarbij bedrijven kunnen aankloppen als de VS of EU regels maken die in strijd zijn met dat verdrag. Het bedrijfsleven aan beide kanten van de grote plas vindt ISDS een noodzaak om efficiënt geschillen op te lossen met overheden. De gang naar de rechter is volgens bedrijven duur, tijdrovend en kan leiden tot reputatieschade. Daarnaast vrezen ze dat ze in de rechtbank bedrijfsinformatie moeten geven die van strategisch belang is.

Bij een arbitragecommissie hoeft dat niet. Daar wordt de klacht achter gesloten deuren behandeld door een driemanschap van het klagende bedrijf, de aangeklaagde overheid en een onafhankelijke voorzitter. Dergelijke commissies zijn sinds jaar en dag usance in handelsakkoorden, maar voor Eickhout is dat in TTIP een absolute no go area. Hij wil het gewoon niet, dan maar geen vrijhandelsverdrag. Bedrijven kunnen van hem naar de rechter als ze iets te verhapstukken hebben met de overheid.

Bedrijven en overheden kunnen hun geschillen heel goed onderling oplossen in een arbitragecommissie. U wilt ze per se in de rechtszaal. Dat is niet efficiënt.
'ISDS is ooit bedacht om investeringen te vergemakkelijken in ontwikkelingslanden met een zwak juridisch systeem. Je wilt toch niet zeggen dat de VS een slecht juridisch systeem hebben? Er gaat jaarlijks al 1.500 miljard euro aan wederzijdse handel heen en weer zonder vrijhandelsverdrag. Wat moet dat nog meer worden? Ik vraag mij echt af: is ISDS nog nodig? Waarom moet er überhaupt een mogelijkheid zijn voor het bedrijfsleven om een democratisch besluit van een regering tegen te gaan?'

Om de rechtspraak niet onnodig te belasten. Ik sprak een hoogleraar rechtspraak en volgens hem maakt het voor de rechtszekerheid niet uit of je naar de rechter gaat of naar een arbitragecommissie.
(Eickhout schuift zijn stoel verontwaardigd naar achteren) 'Ja, zo ken ik een jurist in Kent die heel erg tegen is. Weet je, nu staan we gelijk. Je kunt niet ontkennen dat er een ongelooflijk heftig debat is onder juristen.'

Dus is het ook niet zeker dat ISDS slecht is.
'Wat je met ISDS doet, is ervoor zorgen dat je een aantal regels die je democratisch afgesproken hebt, kwetsbaar maakt voor arbitragezaken. Ik vind het prima om een interne markt te hebben, ik vind het prima dat er gehandeld wordt, maar ik vind wel dat er één orgaan is dat de democratische zeggenschap heeft over regels. Dat is de politiek, want die wordt gekozen. En als wij slechte regels maken, worden wij weer weggestemd.'

O, u wilt altijd gelijk hebben. En als u eens een slechte beslissing neemt, moet een bedrijf de gang naar de rechter maken en daar zijn hele hebben en houden openbaar maken. Ook als daar concurrentiegevoelige informatie bij zit.
'Ik wil juist niet zoveel arbitragezaken. Er zijn wetten, er zijn regels en daar moet een bedrijf zich aan houden.'

Dus als de overheid in de VS of de EU een wet maakt of aanpast, is die per definitie goed.
'Als er een democratische meerderheid voor is.'

Natuurlijk niet, ook dan kan er onredelijke schade volgen.
'Natuurlijk wel, het bedrijfsleven wordt ook gehoord.'

Maar er wordt niet altijd naar geluisterd.
'Als een bedrijf geld wil van de belastingbetaler dan wil ik ook horen hoeveel schade het dan heeft geleden. Dat kan prima in een rechtszaak. Het enige argument dat ik hoor voor ISDS is: omdat wij niet transparant willen zijn. Waarom moet voor het bedrijfsleven iets worden geregeld dat voor burgers niet geldt?'

Burgers worden steeds meer verwezen naar mediation in plaats van naar de rechter. Dat kan ook goed voor bedrijven. De scheepvaartsector regelt vrijwel alles via arbitrage. En er zijn al meer dan driehonderd ISDS-achtige arbitragecommissies.
'Ik wil gewoon niet dat er parallel aan de rechtspraak een traject komt waarbij bedrijven de politiek kunnen beïnvloeden.'

Maar u vindt het niet erg om dat te doen bij ontwikkelingslanden.
'Er zit absoluut een hypocrisie in deze discussie. Het aanvankelijke idee, een overeenkomst tussen twee staten en bedoeld om meer investeringen te krijgen in ontwikkelingslanden met een onderontwikkeld rechtssysteem, snap ik in die context. Maar als ik voor de keus moet worden gesteld: dan maar helemaal geen ISDS meer.'

Voor bedrijven kan het heel schadelijk zijn voor hun bedrijfsvoering als zij hun bedrijfsstrategie op tafel moeten leggen.
'Er zit dus een rem op om dat soort zaken te beginnen en dat lijkt mij een heel gezond iets. Als bedrijven echt zoveel schade hebben geleden, moeten ze die drempel nemen. Voor burgers is er ook een behoorlijke drempel, dat is helemaal niet zo erg. Politici liggen onder een vergrootglas, wij moeten transparant zijn. En terecht. Waarom moet een bedrijf dat niet? Laat maar zien wat je schade is.'

'Ik wil niet faciliteren dat we een juridisering krijgen van democratisch genomen besluiten. Daar heb ik principiële bezwaren tegen. Ik wil niet dat het makkelijker wordt voor een bedrijf om de staat aan te klagen, terwijl de staat een democratisch systeem is waar democratisch besluiten worden genomen.'

Juridiseren doe je ook bij de rechter.
'Die mogelijkheid is er, dat vind ik goed, maar ik zie niet de toegevoegde waarde van een ISDS. Ik vind het discutabel als de betrouwbaarheid van de overheid continu een juridisch gevecht wordt. Wetgeving is per definitie verandering van regels. Dan heb je winnaars en verliezers. En per definitie zal de verliezende partij altijd zeggen: dat is een onbetrouwbare overheid.'

Het is toch heel legitiem om te protesteren?
'Ja, maar ik wil dat niet makkelijker maken.' (Eickhout schuift een staafdiagram over tafel) 'Kijk, het aantal klachten bij een arbitragecommissie loopt gelijk op met het groeiende aantal handelsakkoorden. Zeg nu niet dat er geen verband is.'

Misschien zouden die zaken anders voor de rechtbank komen, misschien is er wel veel meer handel. Op basis van deze grafiek kun je daar niets kwalitatiefs over zeggen.
'Dat is een als-spel. Ik vind dit slecht. In het parlement wordt het spel gespeeld, daar worden de regels gemaakt en ik vind dat bedrijven zich daar aan moeten houden. En als dat je niet zint, dan vertrek je maar uit die democratische omgeving. Kom op. Uiteindelijk worden bedrijven aan alle kanten gefaciliteerd door de overheden. Ik zie de zin van ISDS niet in, sterker nog, ik zie er een gevaar in. Het leidt tot verdere juridisering en daarmee tot angst bij politici om tot besluiten te komen ter bescherming van consumenten.'

Ah, u vertrouwt uw medepolitici niet. Dat is iets anders, dat zegt niets over de rechtvaardigheid van een arbitragecommissie.
'Ik merk dat heel veel politici bang zijn. Daar mogen we het gerust over hebben. Een recent voorbeeld: We hebben in de EU een wet niet aangenomen om teerzanden uit Canada als extra vervuilend aan te rekenen. Tegelijk wordt onderhandeld over een handelsverdrag met Canada. In stukken van afgelopen zomer, het zijn geen openbare stukken, maar ik heb de notulen gekregen…'

Niet openbaar? Fijne transparante politiek.
'Ik ben nu toch transparant. Het blijkt dat mijn collega-politici teerzanden niet als milieuonvriendelijk willen aanmerken om het handelsverdrag niet in gevaar te brengen.'

Dat heeft niet veel te maken met ISDS maar met onderhandelingsstrategie.
'Ik vind het niet zo'n goed voorbeeld van lef van politici. Dus heb ik altijd vertrouwen in mijn collega-politici: Nee.'

Is dat misschien iets om aan te werken?
'Dat is ook wat ik doe. Maar in die tussentijd wil ik geen ISDS.'