Als de overheid wetenschappers betaalt voor het doen van wetenschappelijk onderzoek, is het toch logisch dat wetenschappelijke tijdschriften voor iedereen gratis te raadplegen zijn? Dat is de redenering die je meestal hoort in de discussie over . Open Access is het systeem waarbij wetenschappelijke bladen gratis te lezen zijn en er geen abonnementen meer aan te pas komen. De kosten voor publicatie komen voor rekening van de auteur van het artikel of het instituut waaraan hij of zij verbonden is. Het streven van het Nederlandse kabinet is dat dit binnen vijf jaar voor 60 procent van alle artikelen van Nederlandse wetenschappers zou moeten gelden.
Nu komt er wel iets meer kijken bij het maken van wetenschappelijke tijdschriften dan een nietje door een stapel publicaties slaan. De wetenschapper speelt daar, gefaciliteerd door de samenleving, een centrale rol in, maar ook de uitgever voegt heel wat waarde toe voordat de publicatie in optima forma ligt te glanzen in de digitale schappen. Denk alleen al aan de kwaliteitstoets (peer review) die uitgevers organiseren. Maar uitgevers spelen ook een rol in het beter leesbaar, navigeerbaar en vindbaar maken van online artikelen. En ze ontwikkelen technologische toepassingen en services die wetenschappers in staat stellen efficiënter te werken. Het is logisch dat uitgevers die kosten via abonnementen of anderszins willen terugverdienen.
Open Access zou veel kunnen betekenen voor de wetenschap, het bedrijfsleven en de samenleving als geheel. Hoe breder de toegang tot wetenschappelijke kennis is, hoe beter dat is voor innovatie. Wetenschappelijke uitgevers weten dit ook en bieden daarom ook al de nodige Open Access publicatiemogelijkheden. Tegelijkertijd moeten de kwaliteit en de toegevoegde waarde van wetenschappelijke uitgaven gewaarborgd blijven. Ook iets om rekening mee te houden: voor Nederland kan een transitie naar Open Access duur uitpakken als wíj onze eigen publicaties gratis ter beschikking stellen, maar het buitenland vasthoudt aan een model van abonnementen, wat op dit moment het geval is.
Daarom is het goed dat er dit jaar serieus onderhandeld wordt over contractvernieuwing door de grote wetenschappelijke uitgeverijen en de universiteiten. Daarbij gaat het vooral om het zoeken naar een verantwoordelijke en duurzame manier om de overgang naar Open Access mogelijk te maken. Want met een goed doordachte en breed gedragen transitie zijn de wetenschap en de samenleving pas écht geholpen.
