Afrika is het continent van de toekomst. Het klinkt misschien wat onwennig – was dat niet Azië? – maar er is veel voor te zeggen. Delen van Azië worden oud, net als Europa. Nergens ter wereld vind je zo veel jonge mensen, grondstoffen en onbenutte kansen als in Afrika. China weet daar nu het best gebruik van te maken. Kunnen Nederlandse ondernemers van die aanpak leren?
Er overkomt me iets aparts als ik in 2016 voor het eerst in Addis Abeba ben. Op weg naar een nieuw industriepark ten oosten van de Ethiopische hoofdstad rijdt de taxibus een hagelnieuwe snelweg op, een weldadige verandering na veel hobbelig plaveisel.
Zoevend over glad asfalt waan ik me bijna op de snelweg tussen Shanghai en Hangzhou, de Chinese verkeersader die ik het beste ken uit mijn jaren daar: de borden, de vluchtstroken, de vangrails, de hele look-and-feel is hetzelfde.
Geen wonder, meldt de chauffeur van de taxibus. Deze eerste moderne vierbaansweg van Ethiopië is ontworpen en aangelegd door de Chinezen. En die kozen voor een kopie van een Chinese snelweg. Net als bij de industrieparken die ze op verzoek van Ethiopië hebben aangelegd – we zijn op weg naar de Eastern Industrial Zone in Dukem, waar Huajian is neergestreken, een van de grootste schoenenproducenten ter wereld. Efficiënt – waarom zou je moeilijk doen?
BV China
Welkom in de wereld van de BV China, het bondgenootschap van staatsbedrijven en privé-ondernemers van Chinese origine. De afgelopen pakweg twintig jaar zorgde deze samenwerking ervoor dat de tweede economie ter wereld een stevige voet tussen de deur heeft gekregen in Afrika, continent van de toekomst.
De operatie wordt na het jaar 2000 ingezet onder regie van het centrale gezag in Beijing. Dat heeft Afrika als strategisch vitaal aangemerkt, vanwege zowel de grondstoffen als de politieke steun waar Beijing naar zoekt om een meer door China gedomineerde wereldorde te krijgen.
Sindsdien worden via Chinese staatsbanken vele miljarden beschikbaar gesteld voor Chinese projecten in Afrika. Snelle financiële winst staat niet voorop, geopolitieke winst is voor Beijing belangrijker. Het levert bovendien mooi werk op voor de grote Chinese staatsbedrijven die bouwers zijn van wegen, havens, spoorlijnen en wat al niet meer. Mensenrechten, milieuregels? Je zult Beijing er niet spontaan over horen.
BV Europa?
Zie daar maar eens tegenop te boksen als Nederlands en Europees bedrijfsleven. Het lijkt bijna onbegonnen werk. Want een BV Europa – met overheersende staatsbedrijven, staatsbanken en dwingende politieke regie – bestaat bij ons eenvoudig niet. En mensenrechten en milieu worden ook niet meteen onder het tapijt geveegd. Dat geeft China een stevige voorsprong in tal van sectoren, ondanks de gemengde gevoelens die in sommige Afrikaanse landen inmiddels leven over de Chinese aanwezigheid. Want de kwaliteit van door Chinese bedrijven aangelegde infrastructuur laat soms te wensen over. De harde manier waarop Chinezen kunnen omspringen met Afrikaans personeel valt ook vaak slecht.
Zo heeft schoenenfabrikant Huajian te kampen met groot verloop, omdat de werkdruk en discipline aan de lopende band menig jonge Ethiopiër niet bevalt. Ook elders op het continent is er onvrede. Meest berucht is een incident uit 2010, waar een Chinese opzichter van een kolenmijn in Zambia hagelpatronen afvuurde op stakers. Later vond op diezelfde mijn een Chinese manager de dood, nadat hij in een put was gegooid.
BEIJING HEEFT LANDEN DIE ZICH WILLEN ONTWIKKELEN ECHT WAT TE BIEDEN
Prijs en historie
Niettemin heeft China vaste voet aan wal gekregen in veel Afrikaanse landen. Beijing heeft landen die zich willen ontwikkelen echt wat te bieden – een voorbeeldfunctie die niet-westers is, soms riante leningen en bedrijven die in staat zijn om in relatief moeilijke omstandigheden infrastructuur en spullen te leveren tegen een doorgaans zeer concurrerende prijs. Het is geen toeval dat bijna geheel Afrika inmiddels internet heeft van Huawei en ZTE.
Naast prijs en doelmatigheid heeft Beijing nog een historisch voordeel. Ruim een halve eeuw geleden, toen een groot deel van Afrika nog een Europese kolonie was, was het Mao die onafhankelijkheidsbewegingen met training en wapens steunde. Net als Moskou dat deed.
Anno 2024 is die antikoloniale steun in menige Afrikaanse hoofdstad nog niet vergeten. Beijing heeft – vooral uit het westen – kritiek gekregen dat het tegenwoordig de nieuwe kolonisator van Afrika is. Daar is van alles over te zeggen, maar een ding is duidelijk: de Chinezen pakken hun zaken in ieder geval slimmer aan dan landen als Frankrijk, België, Engeland, Portugal, Duitsland of Nederland vroeger.
De Afrikaanse leider die wil, kan een Russische kerncentrale kopen
Ook de Russen zijn overigens weer terug in Afrika, al hebben ze minder te bieden dan de Chinezen. Waar China wegen, havens en internet aanlegt en Chinese winkels de Afrikaanse markt overspoelen met goedkope waar, zijn de Russen vooral goed voor huurlingen en wapens. Bij voorkeur in ruil voor bodemschatten. De Afrikaanse leider die wil, kan een Russische kerncentrale kopen.
Pragmatisch handelen
Betekent dit dat je als Nederlandse ondernemer kansloos bent in Afrika? Nee. Wie in Afrika aan de slag gaat, taxeert extra scherp waar de kansen liggen. Waar zijn de Chinezen niet goed in, waar zijn de niches, welke steunopties vanuit Nederlandse en Europese overheden zijn beschikbaar. Want die zijn er -al is het vaak even zoeken.
Er zijn genoeg voorbeelden van Nederlandse bedrijven die renderen in Afrika. Pragmatische ondernemers die hebben leren omgaan met ongebruikelijke ups en downs; van een andere overheidscultuur tot meer extreme kwesties als ‘hoe overleef je etnisch geweld’ of zelfs ‘wat te doen bij een burgeroorlog’. Twee voorbeelden uit de praktijk: Afriflora Sher, de grootste rozenkweker ter wereld, en bierbrouwer Heineken.
