Waarom een Nederlands 'ja' Oekraïne helpt in de strijd tegen corruptie

Natuurlijk weet hij dat zijn land een corruptieprobleem heeft. ‘Ik kan niet doen alsof de nieuwe regering alles heeft opgelost.’ Maksim Nefjodov, onderminister van Economische Ontwikkeling en Handel, kent de kritiek van tegenstanders van het Associatieakkoord met Oekraïne. ‘Het belangrijkste in het akkoord is het hervormingspakket dat Brussel ons opdraagt.’

Hoe groot is het corruptieprobleem in Oekraïne anno 2016?
‘Groot. Ik kan niet doen alsof de nieuwe regering alles heeft opgelost. Het begin is niet gemakkelijk: onder de Oekraïense bevolking is de tolerantie voor corruptie nog steeds wijdverspreid. Oudere burgers begrijpen vaak niet wat er precies mis is. In die zin is er nog steeds een generatiekloof te overbruggen. Wat belangrijker is, is dat de kijk op corruptie verbetert. Er wordt niet meer gewacht op een beter Oekraïne dat ver in de toekomst voor onze kleinkinderen zal ontstaan: men wil nu verbetering. Die verbetering is er ook: er worden bijvoorbeeld veel corrupte rechters of gouverneurs ontslagen en belangrijke hervormingen doorgevoerd. Helaas zijn er aan de top nog geen corrupte politici en rechters ontslagen, maar het is een begin.’

Wie is Maksim Nefjodov?
Na de revolutie van 2014 ruilde Maksim Nefjodov zijn bankiercarrière in voor één bij de overheid met een maandsalaris van 150 euro. Als nieuwe onderminister in het team van minister Aivaras Abromavicius (Economische Ontwikkeling en Handel) dient hij anti-corruptiehervormingen in goede banen te leiden. Geen gemakkelijke klus, vooral niet gezien de lange traditie van corruptie en de economische crisis die het land in de greep houden. ‘Ik heb zelf op de Euromaidan gestaan: deze keer moet de revolutie voor daadwerkelijke verbetering zorgen.’

Dus er is alleen verbetering ‘op de bodem’ en niet aan de top?
‘Overal wordt sporadisch slag geleverd. Toegegeven, rond president Petro Poroshenko en andere machtige politici hangen nog steeds teveel oligarchen die nog teveel in de politiek en economie ‘rotzooien’. Maar ze kunnen niet alles meer flikken, zoals achter gesloten deuren overheidsaanbestedingen aan elkaar toebedelen. Deze oligarchen willen niet van gedrag veranderen, maar ze moeten wel. De jongere generatie Oekraïners pikt niet langer meer alles. Als ze die instelling volhouden, ontstaan er langzaam betere instituties.’

Gaat er aan de top nog wel iets gebeuren?
‘Dat is lastig te zeggen. Ik ben nog optimistisch: we gaan de goede kant op. Door de lage grondstoffenprijzen behalen oligarchen minder winsten en zijn ze genoodzaakt binnen hun bedrijven hervormingen door te voeren. Door hervormingen ontstaat er langzaam een beter zakelijk klimaat, wat beter is voor het midden- en kleinbedrijf. Dat zijn geen radicale veranderingen, maar het is een begin.’ 
‘Stel: je wilt het Wereldkampioenschap voetbal winnen. Wat moet je doen om dat te winnen? Je moet duizenden voetbalvelden aanleggen, investeren in sportvoorzieningen en kinderen motiveren om te gaan sporten. Uit al die duizenden kleine voetballers ontstaat een voetbaltraditie en uiteindelijke een team vol met getalenteerde spelers. Hetzelfde geldt voor het creëren van goed bestuur: begin met het creëren van echte instituties. In die zin is het belangrijker om ervoor te zorgen dat ‘op de bodem’ Oekraïners opgroeien met een moderner perspectief op goed bestuur in plaats van simpelweg personen ‘aan de top’ te verwijderen.’

De Oekraïense regering ontving veel internationale kritiek toen minister Abromavicius en zijn team, onder wie uzelf, ontslag indienden wegens de corruptie binnen de regering. 
‘Ten eerste: we hebben ons ontslag ingediend, maar het moet nog door het parlement worden goedgekeurd. Of dat gaat gebeuren, is onzeker. Ten tweede: ik begrijp waar de kritiek vandaan komt, maar ik zou deze ontwikkeling juist prijzen. Het is een duidelijk signaal dat we niet zomaar als outsiders deelnemen aan deze regering, en dat we niet met het oligarchenspelletje gaan meespelen. Het was veel zorgelijker geweest als er geen nieuws was geweest.’

‘Oligarchen kunnen niet alles meer flikken. Dat pikt de jongere generatie niet’

Helpt het Associatieakkoord in de anti-corruptiehervormingen?
‘Ja. Niet omdat Oekraïne dan EU-lid zou worden, want dat gelooft niemand. En niet alleen omdat het vrijehandelsgedeelte goed is voor economische ontwikkeling. Het belangrijkste in het akkoord is het hervormingspakket dat Brussel ons opdraagt. Elk land moet vroeg of laat pijnlijke hervormingen doorvoeren; mensen zijn daartoe bereid zolang er een duidelijk doel in zicht is. Oekraïne wil onderdeel worden van de geciviliseerde wereld, en de Europese Unie is het baken dat daar naartoe leidt. Natuurlijk is het akkoord technisch gezien een goede handleiding, maar uiteindelijk is alleen al het vooruitzicht van nauwere relaties met de EU brandstof om de druk op hervormingen vol te houden.’

Gelooft u dat de meerderheid van Oekraïners deze mening deelt?
‘Zeker, Oekraïne is een pro-Europees land. Dat zeg ik niet omdat het mijn persoonlijk perspectief is. De meerderheid van Oekraïners stemt voor politici die pro-Europese standpunten uitdragen. Het is onvermijdelijk dat Oekraïne vroeg of laat deel zal uitmaken van de Europese Unie.’

Sommige critici in Nederland stellen dat het Associatieakkoord een te politiek getint akkoord is dat we niet moeten willen sluiten. 
‘Naar mijn mening is het akkoord minder politiek dan het had kunnen zijn. Met het akkoord wordt de deur naar Europa voorzichtig op een kier gezet, en daar zijn we al tevreden mee. Als ik een EU-burger was, dan was ik ook voor het Associatieakkoord geweest. Het is meer dan logisch dat de EU strenge eisen stelt aan Oekraïne over democratisering, anti-corruptiehervormingen en het aannemen van EU-standaarden. Natuurlijk had Europa ook puur een handelsverdrag kunnen aanbieden. Zo’n verdrag had de EU ook kunnen sluiten met Khadaffi die goedkope olie kon verkopen, of Kim Jong-un die slavenarbeid levert. Maar ontwikkelde landen halen meer profijt uit verdragen met landen die bereid zijn om de relatie duurzaam te maken. Met schurkenstaten kun je gemakkelijk afspraken maken, maar ze worden net zo gemakkelijk weer verbroken.’

‘Ondanks de problemen is Oekraïne geen reddeloze failed state’

Voor veel Nederlanders gaat het referendum voornamelijk over Europa, niet over Oekraïne. 
‘Dit akkoord gaat niet over een Europese superstaat: het is een partnerschap. Naar mijn mening heeft Europa als een van de ontwikkelde gebieden een morele verplichting  om in elk geval diens partners mee te nemen in de vaart der volkeren. Als de EU een handelsverdrag wilde sluiten met een dictatuur, dan was het argument van Europeanisering gegrond geweest. Het Associatieakkoord is echter simpelweg geen deal met een schurkenstaat. Het is dan ook vreemd dat juist Europese burgers, de rijksten der aarde, zich willen beperken tot het bouwen van een grote muur om alles daarachter aan diens lot over te laten.’
‘Laten we eerlijk zijn: Oekraïne is voor de EU een relatief goedkoop ‘project’. Ondanks diens problemen is Oekraïne geen reddeloze failed state.’

Er zijn tegenstanders die opwerpen dat de Nederlandse burger niets te zeggen had over het vormen van dit document.
‘Het is een gegronde klacht. Maar wanneer je Europa in een groter perspectief zet, is het niet meer dan logisch. Hoe groter de organisatie, hoe meer afstand er staat tussen individu en collectief bestuur. Stel je woont in een dorp van honderd man groot: dan kun je met iedereen samen stemmen over het plaatsen van een stoplicht. Hetzelfde doen in een stad van honderdduizenden inwoners werkt gewoon niet. Het grootste gedeelte van het Associatieakkoord is vrij technisch: hoe moet men daar iedere doorsnee burger bij betrekken? Zoiets is simpelweg onmogelijk.’ 

‘Waar moeten Oekraïners de moed dán vandaan halen om pijnlijke hervormingen door te voeren?’

Stel dat de opkomstpercentage boven de 30 procent komt te liggen, de meerderheid ‘Nee’ stemt en de Nederlandse overheid weigert het Associatieakkoord te ratificeren. Wat is volgens u het effect?
‘Vanuit een economisch oogpunt zal het een harde klap zijn voor Oekraïne. Geen fatale klap, maar pijn doet het zeker. Vanuit een politiek oogpunt kan het verwerpen van het akkoord enorme gevolgen hebben. Waar moeten Oekraïners de moed om pijnlijke hervormingen door te voeren vandaan halen als we weten dat de deur naar Europa op slot is gegaan? Theoretisch gezien zouden we als land weer bij Rusland kunnen ‘aanschuiven’, maar dat is tegen de wens van de meeste Oekraïners. En waar zijn de demonstranten tijdens de revolutie dan voor gestorven? Het is een somber perspectief.’

Is Oekraïne werkelijk zo afhankelijk van dit verdrag?
‘Toegegeven: verwerping van het akkoord luidt niet de einde van Oekraïne in, maar het schept wel verkeerde precedenten. Het is te vergelijken met studeren. Je gaat naar de universiteit omdat je verwacht na afstuderen een betere of leukere baan te krijgen. Als je desondanks werkloos blijft, dan kun je dat zeker een klap noemen.’

‘Een Nederlands ‘nee’ is een somber perspectief’

Hoe ziet u zelf de toekomst van Oekraïne?
‘Desondanks positief. Ik ben nog geen regio in Oekraïne tegenkomen waar bleek dat het doorvoeren van anti-corruptiehervormingen onmogelijk is, wat betekent dat er nog een hoop werk gedaan kan worden. Op andere gebieden lopen we al voor op EU-lidstaten. Zo heeft het ministerie met samenwerking van de OESO een modern openbaar aanbestedingsprogramma opgezet, waar zelfs een alomvattende app voor is gemaakt. Het probleem met het uitvoeren van hervormingen is het aantrekken van ‘vers’ getalenteerd personeel. Dat zou geen probleem moeten zijn, ware het niet dat hervormende ambtenaren voor minder dan een habbekrats overal vijanden moeten maken. Toch is die ongecorrumpeerde en talentvolle Oekraïense ambtenarij nodig om instituties te bouwen, en daar is weinig geld voor beschikbaar. Met een hoger budget zouden we vijf keer sneller door kunnen gaan met hervormen. Ondanks al die problemen marcheren we door.’